به گزارش همشهری آنلاین، تلقی بخشی از ایرانیان نسبت به چین مثبت نیست. برای آن می‌توان دلایل مختلفی را لحاظ کرد از جمله تصویر انقلاب فرهنگی مائو در گذشته و نوع رفتار و حمایت‌های این کشور از دیگر کشورهای جهان و نیز به ویژه تصور ایرانیان از جنس‌های چینی که به ایران وارد میشود.
اما واقعیت چیز دیگری است. محمد حسین عمادی، پژوهشگر توسعه است. وی تجربه سال‌ها زندگی و حضور در چین را داشته است. وی در مقاله‌ای با عنوان " قدرت قاهره یا قدرت عاقله" به دلایلی که باعث موفقیت چین در این زمینه شد اشاره دارد. مقاله‌ای نسبتا طولانی اما حاوی اطلاعاتی بسیار با ارزش:
با گذشت دوماه از رودرویی با ویروس کرونا در سطح جهان، شیوه مواجهه و تعامل دولت مرکزی چین با ویروس کرونا در مقایسه با دیگر کشورها به‌صورت فراگیر مورد تایید و تمجید سازمان بهداشت جهانی، رسانه‌ها و افکار عمومی جهان قرار گرفته است.
چینی‌ها در مراحل ابتدایی، در شناسایی و عکس‌العمل مدیریتی تاخیر داشتند. اما علیرغم سردرگمی چند روزه‌ای که کارشناسان اپیدمولوژیست‌ها و سیاستمداران این کشور در اتخاذ سیاست هماهنگ داشتند، سرعت و شدت عمل به‌کار رفته -که به راهبرد «مهار آهنین» معروف شد- باعث شد منحنی روبه رشد و ترسناک این بیماری متوقف شود و نهایتا در روز اول فروردین تعداد افراد مبتلا به ویروس -از نوع بومی آن- به صفر برسد.
این در حالی‌ست که کشور ایتالیا با تعداد کمتر از مبتلایان چین، بمراتب بیش از این کشور تلفات داشته و دیگر کشورهای اروپایی و آمریکا به‌علت آشفتگی در اتخاذ سیاست هماهنگ، به‌سرعت از چین در میزان آلودگی و تلفات ناشی از آن پیشی می‌گیرند.
در حالی که جهانیان مسحور موفقیت چین در مبارزه با کرونا هستند، چین خود را برای شیوع موج دوم این بیماری از منشأ خارجی مهیا می‌کند. بی‌شک درک صحیح از تجارب و درس‌های عملی و نظری چین و تحلیل آن برای همه جهانیان درس‌آموز خواهد بود.
- فرهنگ و نه فقط قدرت
تاکنون در تحلیل ریشه‌های موفقیت چین، تاکید اصلی تحلیلگران خارجی و علی‌الخصوص کشورهای غربی بر عنصر «اعمال قوه قهریه» این کشور بوده و این قوه قهریه هم نتیجه نظام مقتدر، اقتصاد پویا و مدیریت متمرکز حزب کمونیست دانسته شده است. اما به‌نظر نگارنده که بیش از شش سال با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقات چین همکار هستم و اطلاعات روزانه و دست اول از کم‌وکیف تعامل دولت و مردم چین با این بیماری در دو ماه گذشته دارم، معتقدم که وجوه متعدد دیگری از توانمندی چین در این مواجهه نادیده گرفته شده است که خود ریشه در ضعف شناخت جهانیان از ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی این سرزمین دارد. به‌نظر می‌رسد بسیاری از شاخصه‌های اجتماعی فرهنگی و تاریخی چین در تحلیل این فرآیند مغفول مانده است. سنت‌های عمیق فرهنگی و معرفتی همراه با تاثیرات عظیم تکنولوژیک اخیر، و مدل خاص مدیریت و تصمیم‌گیری دولت، توانمندی جامعه چین را در مواجهه با مشکلات به‌سرعت افزایش داده است. پدیده‌ای که از نگاه ساده‌انگارانه بسیاری تحلیلگران خارجی و رسانه ها مغفول مانده است. برای درک بهتر این ابعاد بگذارید چند نمونه عینی مطرح و مصادیق آنرا در مواجهه با کرونا بیان کنیم.
زبان چینی یکی از دشوارترین و پیچیده‌ترین زبان‌های جهان است. چینی‌ها در زبان خود لغتی خاص برای «خطر» و لغتی جداگانه برای «فرصت» ندارند ولی لغتی در زبان چینی وجود دارد که معنای آن «خطر /فرصت» است. چینی‌ها معتقدند اگر از عنصر خرد استفاده کنید هر بحران خود یک فرصت است و اگر از عنصر تدبیر استفاده نکنی هر فرصتی به بحران تبدیل میشود. چینی‌ها در فرصت‌های مختلف نشان داده‌اند این کلمه، نه صرفا یک کلمه بلکه یک آموزه رایج فرهنگی است. تاریخ چند هزار ساله چین و مواجهه دائم آنها با بلایای طبیعی و انسانی درس بزرگی به آنها اموخته است. آنها معتقدند که آنچه ما را از بلایا حفظ می‌کند همانا عبرت از دشواری‌ها با کمک از اندیشیدن و تعقل است. به همین دلیل معتقدند آنچه تو را نمی‌کشد قطعا تو را قوی‌تر خواهد کرد. لذا مواجهه با خطرات همیشه فرصتی برای درس‌آموزی و توانمندی بیشتر است. چینی‌ها با شیوه مقابله خود با کرونا برخی از این آموزه‌ها را برای جهانیان به نمایش گذاشتند که به برخی از آنها در زیر اشاره می‌کنم.
- نمایش قوه عاقله و مدیریت توانمند در شرایط بحران
شیوه بسیار سختگیرانه مبارزه با کرونا که «مهار آهنین» نام گرفته است، عملاً به جهانیان نشان داد که دولت چین نه تنها اقتدار کنترل و قدرت قرنطینه یک شهر یازده میلیونی و بیش از پانصد میلیون جمعیت این کشور را دارد بلکه در عمل میتواند تامین غذا و مایحتاج اساسی مردم و کنترل آمدوشد و امنیت مردم را هم به‌خوبی اداره می‌کند.
در کمترین زمان پس از تصمیم‌گیری دولت، کلیه مراکز عمومی و آموزشی و کارخانه‌ها و شبکه حمل‌ونقل تعطیل شد و با محدود کردن رفت‌وآمد بین شهری صدها میلیون شهروند چینی کاملا خانه‌نشین شدند و در عین حال با مکانیزم‌های بسیار خاص با کمترین آمدوشد، تامین مواد غذایی مستمر آنها انجام شد. این امر کمتر مورد توجه رسانه‌های خارجی و بالطبع مردم جهان قرار گرفت. شبکه وسیع فروشگاه‌ها همراه با تقویت شبکه پیک محلی باعث شد مردم از طریق شبکه مجازی و خرید اینترنتی بسیاری از مایحتاج خود را بدون مراجعه فیزیکی به فروشگاه‌ها تامین کنند.
از سوی دیگر، تصویب و اعمال قانون و مبارزه شدید با هرگونه احتکار باعث شد هیچگونه احتکار و تغییری در قیمت مواد ضروری مردم پیش نیاید. همین امر باعث شد هجوم گسترده مردم به فروشگاها به‌نحوی‌که در اکثر کشورهای اروپایی و غربی شاهد آن بودیم در چین پیش نیاید.
جلوه دیگری از توان دولت چین در شیوه محافظت و درمان بیماران به چشم خورد. مراقبت از بیماران در مراکز درمانی‌ای که ظرفیت محدودی داشتند، با تلاش شبانه‌روزی و ایثار جامعه پزشکی و پرستاری چین آغاز شد. ساخت برق‌آسا و هشت‌روزه بیمارستان ده هزارنفری آغاز و به‌عنوان مهمترین خبر جهانی برای روزها در راس اخبار جهان قرار داشت و به‌جز ثبت در کتاب رکورد کتاب گنیس بسیار مورد توجه افکار عمومی و رسانه‌ها جهانی هم قرار گرفت.
- نمایش اقتدار حاکمیت با اعتماد شهروند رضایتمند
بدیهی است مدیریت صدها میلیون شهروندی که دچار اضطراب عمومی شده‌اند آنهم در آستانه سال نو چینی -که بیش از یک و نیم ملیارد سفر داخلی طی آن پیش‌بینی شده بود- تنها از عهده سیستمی برخواهد آمد که اعتماد عمیق مردم را با خود به‌همراه داشته باشد. نتیجه نظرسنجی‌ها از سطح رضایتمندی شهروندان چینی نسبت به نظام حاکمه همیشه باعث بهت و تعجب غربی‌ها شده است. نظرسنجی مرکز Ashدر دانشگاه هاروارد[i] در سال ۲۰۰۳ میلادی میزان رضایتمندی مردم چین از حاکمیت را در سطح ۸۶.۱درصد ارزیابی کرد. تعجب‌انگیزتر آنکه این میزان در سال ۲۰۱۱ به ۹۱.۸درصد رسیده است.
برخی از تحلیلگران و سیاستمداران غربی در توجیه این موضوع، سعی کرده‌اند دلیل این مسئله را در عنصر تاریخی اطاعت مردم از حاکمیت چهار هزارساله و بی‌اطلاعی مردم در محیط محصور اطلاع‌رسانی خلاصه کنند. اما در کوران عمل و بحران کورنا، در کنار انتقادات سازنده و گلایه‌هایی که در میان برخی از مردم در انفجار اولیه این بحران با خود به‌همراه داشت، تبعیت آگاهانه مردم در روش‌های سختگیرانه دولت پس از کمتر از دو ماه به ثمر نشست و اعتماد به‌نفس ملی را بیش از پیش احیا مجدد نمود و رضایتمندی مردم از واکنش و مدیریت حاکمیت را افزایش داد. در سطح بین‌المللی نیز مجددا اقتدار مطلق دولت مرکزی در چین را بیش از پیش به رخ جهانیان کشید به‌نحوی‌که حتی از سوی برخی رسانه‌ها و دولت‌های غربی و آمریکا که در ابتدا منتقد شدید تعامل با شهروندان چینی بودند، مورد تایید و تحسین همگان قرار گرفت. هر چند نظرسنجی‌ها گویای اعتماد بسیار بالای مردم چین نسبت به حاکمیت بوده است اما این رویداد و نتایج نهایی آن بار دیگر نشان داد که مدیریت روان و کارآمد در شرایط بحران صرفا از عهده یک نظام متمرکز و مقتدرگرا بر نمی‌آید و تابعیت آگاهانه مردم از نظم عمومی در شرایط بحران نیازمند اعتماد مردم و امنیت فیزیکی و روانی عمومی در گرو داشتن شهروند رضایتمند است.
- جان انسانها مهمتر از خسارت هنگفت اقتصادی
نظام سیاسی چین تحت تاثیر تفکر کمونیستی است و سیستم اقتصادی این کشور بعد از اصلاحات اقتصادی چهل سال گذشته بر پایه نظام سرمایه داری استوار است. تبلیغات رسانه‌های جهانی نیز دولت چین را همواره یک نظام اقتدارگرایانه غیردموکراتیک و مخالف با آزادی و ارزش‌های بشردوستانه به جهان معرفی کرده‌اند که اولویت اول خود را تقویت اقتدار و اقتصاد می‌داند. بخش عمده‌ای از اتهامات و تبلیغات نظام سرمایه داری غرب بر علیه سیاست‌های کشور چین همواره بر محور «فدا کردن ارزش و حقوق انسانها در فرآیند رشد اقتصادی و توسعه چین» استوار بوده است. اما واکنش دولت چین به شیوع بیماری کرونا در تعطیل نمودن اجباری اما آگاهی‌بخش عمده‌ای از اقتصاد این کشور هزینه‌ای غیرقابل تصور، که بالغ بر هزاران میلیارد دلار می‌باشد، بر دوش این کشور گذاشت. با توجه به مالکیت دولتی و نیمه‌دولتی بسیاری از کمپانی‌های عظیم چینی، خسارت جبران‌ناپذیر این اقدام خود مستقیما بر عهده دولت گذاشته شد. تصمیم بر تعطیل نمودن بخش‌های مهمی از اقتصاد این کشور بلافاصله بعد از مشخص شدن ابعاد اپییدمولوژیک این بیماری و بدون هیچ تاخیری زمانی از سوی دولت گرفته شد که دولت چین با بحران اقتصادی ناشی از جنگ تجاری با آمریکا و کاهش نرخ رشد اقتصادی این کشور، رنج می‌برد. این تصمیم سخت و سخاوتمندانه چین را زمانی‌که با دیگر کشورهای اروپایی و علی الخصوص بریتانیا و ایالات متحده مقایسه می‌کنیم که با تاخیر بسیار زیاد و با اکراه فراوان حاضر به فدا کردن منفعت بخشی از فعالیت‌های اقتصادی بخش خصوصی در قبال جان هزاران شهروند آسیب‌پذیر و سالمند خود شدند به این نتیجه واضح و حقیقت عریان می‌رسیم که علیرغم تمامی اتهامات، چین در صحنه عمل، جان شهروندان خویش را بر خسارات هنگفت اقتصادی بلندمدت خود ترجیح داده است. این در حالی‌ست که دولت محلی ایتالیا حتی بعد از شیوع بیماری و کسب تجربه چین در تعطیل کردن فستیوال شهر ونیز به‌دلیل ضربه به اقتصاد توریستی این کشور مخالفت می‌کرد [ii]و بریتانیا به‌دلیل فرار از هزینه‌های سرسام‌آور مداوای بیماران، روش ایمینی عمومی و استقبال از شیوع بیماری را مطرح کرد[iii] و دولت آمریکا، جهت پیشگیری از زیان به شرکت‌های خصوصی، به انکار اهمیت و تاثیر بیماری می‌پرداخت.
- شیوع وسیع فناوری دیجیتال در جنگ علیه شیوع کرونا
هر چند سیستم مدیریت و حاکمیت کشور چین یک نظام متمرکز و مقتدرانه از بالا به پایین است و نقش سازمان‌های غیردولتی و سمن‌ها در این کشور بسیار کمرنگ است اما وجود تشکل‌های بومی و نوین در نظم عمومی و اخلاق نهادینه شده تیمی کار کردن در بین مردم این کشور همواره توانسته است آنها را در عبور از کوران بحران‌های متعدد تاریخی یاری کند. از طرف دیگر سطح دسترسی و کاربرد فضای مجازی و استفاده از آن در چین در دهسال گذشته نیز شیوع عمومی یافته و به کار کرد این تشکلها افزوده است. بیشترین تعداد تلفن همراه در جهان و کاربر اینترنتی همراه با بیشترین تعداد رباتهای هوشمند در حوزه آموزش همکنون در چین دیده میشود. در بحران کرونا دولت با بهره‌گیری از زیرساخت دیجیتال پیشرفته خود و دسترسی وسیع عموم به اینترنت ملی و اپلیکشن‌های متعدد توانست سرعت اطلاع‌رسانی به مردم و نهادهای مردمی را افزایش داده و اضطراب اجتماعی را در کمترین فرصت مهار کند. بهره‌گیری از اپلیکیشن‌های فراوان در فرآیند تامین مایحتاج روزانه مردم بسیار موثر بود به‌نحوی‌که با کمترین اضطراب و تشویش نهادهای اجتماعی توانستند متشکل شده و نسبت به تهیه و ارسال مایحتاج ضروری مردم به‌خصوص سالمندان این جامعه به‌کار گرفته شوند. همین امر عملا باعث شد نهادهای پزشکی ودرمانی در ابتدا شروع این بحران و حتی ادامه کار نهادهای آموزشی بدون حضور فیزیکی مراجعه کنندگان به‌کار خود ادامه دهند. مبادلات پولی بدون نیاز حضوری به بانکها انجام شده و بسیاری از مدارس و دانشگاه‌ها با تاخیری اندک فعالیت‌های خود را به‌صورت مجازی شروع کردند و میلیون‌ها دانش‌آموز و دانشجو در خانه به کار خود ادامه دادند. دولت چین با شناخت و تقویت نهادهای اجتماعی و فرهنگی توانسته است آنها را به دنیای مجازی مسلح نماید و به بازوی خود در کنار دولت و بزرگترین ارتش جهان در مواجهه با بحران‌ها و حوادث تبدیل کند. شاید به‌همین دلیل کتاب گینس، دولت چین را بعنوان سریع‌العمل‌ترین کشور جهان در واکنش به حوادث غیرمترقبه در سطح جهان شناخته است.
- ارتقای جایگاه چین در دیپلماسی بین المللی
از ابتدای ظهور کرونا بسیاری از کشورها و رسانه‌های غربی سعی زیادی در نشانه‌گیری و شماتت چین و سیاسی کردن آن در صحنه بین‌المللی داشتند. با کاهش سطح بحران درچین، دولت و دیپلماسی این کشور بصورت فعال نسبت به کمک به دیگر کشورها وارد صحنه شد. اولین اقدام عملی چین در صحنه فنی جداسازی دی.آن.ای و تهیه فرمول ژنتیکی ویروس و ارسال آن به کلیه مراکز تحقیقاتی جهان به‌منظور تولید واکسن بود. ناگفته نماند که در مبارزه بیولوژیک در دست داشتن فرمول ژنتیکی ویروس برگ برنده‌ای است که با دیدگاه تجاری حاکم بر جهان میتواند منشا تولید و انحصار ثروت تلقی گردد. این در حالی‌ست که دولت و شرکت‌های آمریکایی به‌صورت حریصانه‌ای فرآیند تولید واکسن بیماری را در آزمایشگاه‌های کل جهان رصد کرده و به‌دنبال انحصار تولید آن و بهره‌گیری منافع مالی سرشار آن است. تا روز دوم فروردین کشور چین به بیش از هشتاد و دو کشور جهان کمک‌های مالی فنی و پزشکی اراِیه کرده است[iv] و این روند با سرعت هر چه بیشتر ادامه دارد.
اما کمک‌های چین محدود به کمک‌های بشردوستانه نبود بلکه چین با اعزام گروه‌های فنی و کارشناسی به دیگر کشورها نه تنها سعی در دلجویی از آنها (بعنوان زادگاه ویروس کرونا) کرد، بلکه در مقایسه با مشارکت کشورهای توسعه‌یافته جهان، با سخاوت فراوان نسبت سهیم کردن دیگر کشورها از تجارب تحقیقاتی خود وآموزش آنها در حوزه فنی و دیپلماسی اعتبار فراوانی به‌دست آورد.
- منابع:
[i] Tony Saich, Harvard Kennedy School, The Quality of Governance in China. The citizen View/ Ash Centre, Harvard University, 2012
[ii]رجوع کنید به مقاله «همه راهها به رم قطع میشود» محمد حسین عمادی ، کانال پنجره
[iii] رجوع کنید به مقاله «نظام درمانی کار نمی‌کند، نظام ایمنی‌ات را تقویت کن» محمد حسین عمادی، کانال پنجره
[iv]CGTN, 20/Mar/2020