به گزارش همشهری آنلاین به نقل از لایوساینس یک آنالیز جدید ممکن است پایانی بر این شایعه باشد. گروهی از پژوهشگران ژنوم ویروس کرونای جدید را با شش عضو دیگر خانواده کروناویروس که انسان‌ها را مبتلا می‌کنند: کروناویروس عامل سارس (نشانگان حاد شدید تنفسی)، کرونا ویروس عامل مرس (نشانگان تنفسی خاورمیانه) و چهار کروناویروس دیگر HKU1، NL63،OC43 و 229E که معمولا علائم خفیف سرماخوردگی ایجاد می‌کنند، مقایسه کردند.
نتایج کار این دانشمندان در ۱۷ مارس در ژورنال Nature Medicine منتشر شد.
این دانشمندان رمز ژنتیکی پروتئین‌های گل‌میخ‌مانندی را که از سطح ویروس بیرون می‌زنند، بررسی کردند. ویروس کرونا از این گل‌میخ‌ها برای اتصال به دیواره‌های بیرونی سلول‌های میزبان وارد شدن به درون آنها استفاده می‌کند.
این پژوهشگران به طور خاص بر توالی ژنی ایجاد کننده دو ویژگی کلیدی این پروتئین‌های گل‌میخی متمرکز شدند: یک بخش «قلاب» به نام «منطقه اتصال با گیرنده» که به سلول‌های میزبان قلاب می‌شود و دیگری یک بخش «شکافنده» (cleavage) که به ویروس امکان باز کردن دیواره سلولی و وارد شدنش به سلول را می‌دهد.
این آنالیز نشان داد که بخش «قلاب‌مانندی» در پروتئین گل‌میخی به گیرنده‌ای در سطح سلول‌های انسانی به نام ACE-2 (آنزیم مبدل آنژیوتانسین -۲) متصل می‌شود. (این گیرنده در تنظیم فشار خون انسان هم دخالت دارد و داروهای ضد فشار خون از نوع «مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین» هم همین گیرنده را هدف قرار می‌دهند).
اتصال پروتئین گل‌میخی ویروس جدید کرونا به این گیرنده در سلول‌های انسانی آنقدر کارآمد است که این پژوهشگران می‌گوید این خصوصیت این پروتئین‌ها باید در نتیجه انتخاب طبیعی در سیر تکاملی ویروس رخ داده باشد، نه با مهندسی ژنتیکی.
- مهندسی یا تحول طبیعی
ویروس جدید کرونا (با نام رسمی ویروس سارس-کوو-۲) به یک ویروس کرونای دیگر شبیه است که حدود ۲۰ سال پیش باعث شیوع بیماری با نام «نشانگان شدید حاد تنفسی» یا سارس شد.
ویروس جدید کرونا در چند حرف کلیدی در رمز ژنتیکی با ویروس سارس (یا ویروس سارس کوو- ۱) متفاوت است و جهش پیدا کرده است.
نکته جالب این است که در شبیه‌سازی‌های کامپیوتری به نظر می‌رسد این جهش‌ها چندان در اتصال ویروس به سلول‌های انسانی کمکی نمی‌کنند (در حالی که در واقعیت چنین نیست). اگر دانشمندان خواسته بودند به طور عامدانه این ویروس را از ویروس‌های کرونای قبلی طراحی کنند، جهش‌هایی را انتخاب نمی‌کردند که مدل‌های کامپیوتری نشان‌دهنده بی‌تاثیر بودنشان هستند.
اما بر اساس این بررسی ظاهرا طبیعت زیرک‌تر از دانشمندان و ویروس جدید کرونا راهی برای جهش یافتن پیدا کرده است که بهتر – و کاملا متفاوت- از هر چیزی عمل می‌کند که دانشمندان می‌توانستند ایجاد کنند.
یک شاهد دیگر رد نظریه ساخته شدن ویروس در آزمایشگاه تفاوت کلی ساختار مولکولی آن با ویروس‌های کرونای شناخته‌شده انسانی و شبیه بودن آن به ویروس‌های کرونایی است که در خفاش‌ها و پولک‌پوست‌ها (نوعی مورچه‌خوار) یافت می‌شوند و بررسی چندانی درباره‌شان انجام نشده است و هیچگاه برای انسان‌ها بیماری‌زا نبوده‌اند.
به گفته این پژوهشگران، اگر کسی می‌خواست ویروس جدید کرونا را به عنوان یک عامل بیماری‌زا مهندسی کند، آن را روی چارچوب ویروسی می‌ساخت که بیماری‌زایی آن شناخته شده باشد.
پس ویروس جدید از کجا آمده است؟
- یافتن منشا حیوانی ویروس کرونا
ویروس‌شناسان در انستیتوی شهر ووهان به سرپرستی «شی ژنگلی» اخیرا منشا ویروس جدید کرونا را تا یک کروناویروس مربوط به خفاش که در خفاش‌ها در غاری کوهستانی در نزدیک مرز چین و میانمار یافت می‌شود، دنبال کردند.
این دو ویروس در بیش از ۹۶ درصد ژن‌هایشان مشابه هستند، اما ویروس خفاشی نمی‌تواند انسان‌ها را آلوده کند.
ویروس خفاشی فاقد یک پروتئین گل‌میخی در سطح خودش است که به گیرنده‌ها در سلول‌های انسانی متصل می‌شود و امکان ورود ویروس به درون این سلول‌ها را فراهم می‌آورد.
یک کروناویروس دارای یک پروتئین گل‌میخی مشابه بعدا در یک پستاندار کوچک به نام پولک‌پوست (نوعی مورچه‌خوار) مالایایی بوسیله گروه دیگری از پژوهشگران از گوانگ‌ژو و هنگ‌کنگ کشف شد.
این یافته‌ها باعث شد برخی از پژوهشگران به این نتیجه برسند که بازترکیبی ژنوم‌های کروناویروس خفاش و کروناویروس پولک‌پوست (در بدن پولک‌پوست) باعث ایجاد ویروس جدید کرونا شده است.
- دو سناریو درباره انتقال ویروس کرونا به انسان
با توجه به این یافته‌ها دو سناریوی برای انتقال ویروس جدید کرونا به انسان‌ها مطرح است.
سناریوی اول، انتقال مستقیم از حیوان است. همه تغییرات در ویروس در حین عبور آن از میزبان‌های حیوانی رخ داده است و در نهایت ویروس بیماری‌زا و با توانایی سرایت میان انسان‌ها ایجاد شده که به طور مستقیم از حیوان به انسان منتقل شده است.
روند مشابهی در دو کروناویروس قبلی بیماری‌زا برای انسان رخ داده است.
ویروس کرونای عامل سارس از خفاش (مخزن ویروس) به پستانداری به نام زباد (حیوان واسط) و از این حیوان به انسان منتقل شد.
ویروس کرونای عامل مرس (نشانگان تنفسی خاورمیانه) از خفاش (مخزن ویروس) به شتر (حیوان واسط) منتقل شد و سپس از این حیوان به انسان رسید.
سناریوی دوم بر تکامل تدریجی خصوصیات ویروس جدید کرونا تاکید می‌کند.
در این سناریو خصوصیات بیماری‌زایی و سرایت‌دهندگی آسان میان انسان‌ها در ویروس جدید کرونا نه در میزبان‌ها حیوانی بلکه پس از انتقال آن از میزبان حیوانی به انسان به تدریج تحول پیدا کرده است.
در این سناریو هم هم حیوان واسطی مانند پولک‌پوست می‌تواند نقش ایفا کند. ویروس از این حیوان به انسان منتقل می‌شود و هنگامی که ویروس در میزبان انسانی قرار گرفت با جهش‌ها مثلا در بخش «شکافنده» که امکان اتصال آسان به سلول‌های انسانی را می‌دهد، توانایی ایجاد همه‌گیری در انسان‌ها را پیدا می‌کند.
این جزئیات فنی می‌تواند به دانشمندان برای پیش‌بینی پاندمی‌های بعدی کمک کند.
اگر ویروس به طور مستقیم به صورت بیماری‌زایش از حیوانات وارد میزبان انسانی شده باشد، احتمال پاندمی‌های بعدی بیشتر می‌شود، چرا که ویروس بیماری‌زا ممکن است هنوز در حال گردش در جمعیت‌های حیوانی باشد و می‌تواند دوباره به انسان‌ها سرایت کند.
اما اگر ویروس ابتدا وارد جمعیت‌های انسانی شده باشد و به تدریج خصوصیات بیماری‌زا پیدا کرده باشد، امکان شیوع‌های جدید در آینده کمتر خواهد بود.