مهدیه تقوی‌راد- همشهری آنلاین: شیوع ویروس کرونا و تعطیل شدن کسب و کارها و اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی که به نوعی قرنطینه خانگی است باعث شده تا اعضای خانواده ناچار باشند که روزهای متمادی را در کنار یکدیگر بگذرانند؛ همین در کنار هم بودن‌ها که اکثر خانواده‌ها عادت به آن ندارند دلیلی شده تا تنش‌ها و اختلافات در بخشی از خانواده‌ها به‌وجود بیاید و افزایش پیدا کند. کارشناسان اجتماعی و روانشناسی هشدار می‌دهند که این داستان قرنطینه خانگی در آینده‌ای نه چندان دور میزان اختلافات بین زوجین و خانواده‌ها را بیشتر کرده و حتی می‌تواند باعث افزایش آمار طلاق در بین خانواده‌ها در دوران پس از کرونا شود؛ اتفاقی که از هم‌اکنون هم مسئولان سازمان بهزیستی نسبت به آن هشدارهای جدی را مطرح کرده‌اند. همشهری در گفت‌وگو با سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران و بهزاد وحیدنیا، معاون مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور این مسئله را بررسی کرده است.
سید حسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان این بحران‌ها که در حوزه‌های مختلف آثاری از خودشان به جای می‌گذارند، گفت: با توجه به نوع بحران به‌وجود آمده آثار و تبعات و نحوه مقابله با آن بحران نیز در جوامع متفاوت است. اگر چه خودقرنطینگی خانگی و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی یکی از راه‌های پیشگیری از ابتلا به ویروس کروناست ولی یک پیام مشخص برای بخش مهمی از جامعه داشت و مشخص شد که بخش مهمی از جامعه ما «خانواده بودن» را خیلی بلد نیست و اگر مشغول کار و فعالیتی نباشیم و فضای مجازی هم نباشد نمی‌توانیم از کنار هم بودن در یک بازه زمانی لذت ببریم و حتی موضوع را به فرصتی برای همبستگی بیشتر خانواده تبدیل کنیم.»
وی ادامه داد: تا قبل از مسئله خودقرنطینگی خانگی ما فرصت زیادی برای اینکه مدت زمان طولانی در کنار هم باشیم را نداشتیم اما الان بیشتر از یک‌ماه است که اعضای خانواده ناچارند در کنار یکدیگر باشند که این مسئله می‌تواند تبعاتی همچون اختلاف بین زوجین و یا اختلاف بین والدین و فرزندان را به‌دنبال داشته باشد. اما نخستین گام برای اینکه بتوانیم از در کنار هم بودن نهایت استفاده را ببریم این است که این مسئله را بپذیریم که همه اعضای خانواده باید مدت زمان نامشخصی را در کنار هم بگذرانند و با توجه به این شرایط باید برنامه‌ریزی شود که با توجه به ظرفیت‌ها، توانایی‌ها، مهارت‌ها و امکاناتی که در هر خانه‌ای وجود دارد چگونه می‌توان از این در کنار هم بودن لذت برد و مانع از ایجاد تنش‌های ناخواسته در کانون خانواده شد. همچنین باید از این فضا و ظرفیت برای گفت‌وگو و تعاملات خانوادگی بهره برد.»
به گفته موسوی‌چلک، باید در خانواده‌ها به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که همه اعضای خانواده در امور خانه مشارکت داشته باشند تا بتوانند فضای سخت در خانه ماندن را تحمل کنند. از سوی دیگر خودمراقبتی مسئله دیگری است که این روزها باید به آن توجه ویژه‌ای شود. هر فرد می‌تواند براساس روش خود و باتوجه به توانایی‌هایی که دارد به‌صورت فردی و با خودمراقبتی بر مشکلاتی که بر سر راهش وجود دارد فایق آید. والدین و همسران نیز باید برنامه‌ای را برای خانواده داشته باشند تا بتوانند در شرایطی که همه ناچارند در طول شبانه روز در کنار هم در محیط‌های بعضا آپارتمانی و کوچک زندگی کنند، مشکلی با یکدیگر پیدا نکنند و کمتر در کنار یکدیگر اذیت شوند. باید زمینه‌های اختلاف و تنش شناسایی شود و افراد به خواسته‌های یکدیگر احترام بگذارند.
وی با ابراز تأسف از اینکه کرونا به ما نشان داد که در بسیاری از خانواده‌ها مهارت در کنار یکدیگر زندگی کردن وجود ندارد، گفت: بخشی از خانواده‌ها که تمکن مالی مناسبی ندارند، بر اثر شیوع ویروس کرونا آسیب جدی دیده‌اند و برخی از تنش‌هایی که در خانواده‌ها مشاهده می‌شود ناشی از همین افزایش مشکلات اقتصادی است که البته اعضای خانواده باید این موضوع را درک کنند که هیچ‌کس در ایجاد این مشکل نقشی نداشته و باید با صبوری این دوران سخت را از سر بگذرانند و تاب‌آوری خود را در عبور از مشکلات کنونی بالا ببرند. تنش و ناسازگاری در هر شرایطی ممکن است اتفاق بیفتد اما باید بتوانیم هر بحران و مشکلی را با کمترین عوارض مدیریت کنیم و با سلامت از این بحران عبور کنیم. در شرایط کنونی بهترین کار استفاده از ظرفیت‌های منابع اجتماعی است.» وی با اشاره به خطوط تلفنی ۱۲۳و ۱۴۸۰که برای مشاوره مردم درنظر گرفته شده است، گفت: این خطوط در حوزه مشاوره در اختیار شهروندان هستند و اکنون که امکان مراجعه حضوری به مراکز مشاوره و روانشناسی وجود ندارد شهروندان می‌توانند از این امکان استفاده کنند و پیش از اینکه اختلافاتشان شدید شود از کارشناسان کمک بگیرند.»
موسوی چلک تصریح کرد: «نباید فراموش کنیم که کرونا می‌گذرد و مهم این است که ما در این شرایط نقاط ضعف و قوت خانواده را شناسایی و سعی کنیم در جهت تقویت بنیان‌های خانواده‌ای بانشاط‌تر، مسئولیت‌پذیرتر و پویاتر حرکت کنیم و برای بهبود شرایط زندگی تلاش کنیم. چرا که کرونا آخرین بحران در زندگی بشر نیست ولی می‌تواند به خانواده‌ها کمک کند تا خانواده قوی‌تر و بانشاط‌تری در شرایط کرونا و پساکرونا داشته باشند.»
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با هشدار نسبت به اینکه عوارض پساکرونا ماندگاری طولانی‌تری نسبت به عوارض دوران شیوع این بیماری می‌تواند داشته باشد، گفت: «برخی از درگیری‌هایی که در خانواده‌ها وجود دارد ناشی از آینده مبهم اقتصادی و درآمد خانواده‌هاست. این نگرانی‌ها کاملا بجاست و اگر تدابیر عاجلی برای این مسئله اتخاذ نشود، غفلت از بازنگری در سیاست مدیریت بحران و خروج از آن می‌تواند بحران‌های اجتماعی و امنیتی جدی‌تری را در آینده‌ای نزدیک به‌خصوص در خانواده‌های ایرانی که هم‌اکنون بخشی از آنها به‌دلیل معضلات قبلی بسیار آسیب‌پذیر شده‌اند، به‌دنبال داشته باشد. او با اشاره به شاخص سلامت روان مردم گفت: تا پیش از بحران کرونا و براساس آمار رسمی وزارت بهداشت حدود ۲۳تا ۲۵درصد مردم دچار نوعی از اختلالات روانی بودند اما ادامه این شرایط کرونایی می‌تواند حوزه سلامت روان را با چالش‌های جدی‌تری مواجه و درصد شیوع اختلالات روانی را بالاتر ببرد.»
- افزایش تماس‌های تلفنی با صدای مشاور
معاون مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور نیز با اشاره به افزایش ۳برابری تماس با شماره تلفن ۱۴۸۰صدای مشاور بهزیستی در دوران کرونا، به همشهری گفت: روزانه ۴هزار تماس در حوزه‌های مختلف تحصیلی، تربیتی، اختلافات خانوادگی و... با صدای مشاور بهزیستی بر قرار می‌شود که در این دوران شاهد افزایش تماس‌های مربوط به اختلافات بین زوجین بوده‌ایم و ۶۰درصد تماس‌هایی که با شماره گرفته می‌شود مربوط به حوزه خانواده است اما این ۶۰درصد الزاما مربوط به اختلاف زوجین نیست.
بهزاد وحیدنیا گفت: بعد از تعطیل مراکز حضوری مشاوره به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و با اطلاع‌رسانی گسترده درخصوص فعالیت این سامانه تلفنی شاهد افزایش چشمگیر تماس‌ها با این سامانه هستیم. البته معتقدیم همیشه افزایش تماس‌ها بد و الزاما نشانه افزایش اختلافات درون خانواده‌ها نیست، بلکه نشان‌دهنده خدمات‌جویی خانواده است و سازمان بهزیستی امیدوار است بتواند با این اقدام بخشی از نیازهای جامعه را بر طرف کند. وی گفت: بیشتر شدن تعاملات و حضور اعضای خانواده‌ها در کنار هم باعث شده تا نیاز به راهنمایی درخصوص تعامل با اعضای خانواده بیشتراحساس شود، به‌دنبال آن نیاز به مداخلات روانشناختی نیز بیشتر شده است. به گفته وحیدنیا در شرایط کنونی که جامعه گرفتار بحران کرونا شده است باید ببینیم که مسائل مردم در قرنطینه خانگی چه مواردی است و واکنش‌های مرتبط با این مسائل چیست و چگونه باید با آنها برخورد کرد. در بحران‌های روانی و اجتماعی مانند شرایط کنونی واکنش‌های اضطرابی، ترس از آینده و سرنوشت حرفه‌ای، درماندگی و... اختلالات شایع است که نه‌تنها در کشور ما بلکه در تمام دنیا مشاهده می‌شود. همین استرس‌ها می‌تواند در محیط خانواده منجر به بحث و جدل همسران و بروز اختلافات خانوادگی شود. وی ادامه داد: در این شرایط افراد با توجه به توانمندی‌هایی که دارند یا می‌توانند خود را با محیط و شرایط وفق دهند یا نیاز به مداخلات روانشناختی پیدا می‌کنند. در این میان افرادی که تجربه اضطراب دارند و نمی‌توانند بحران را مدیریت کنند آسیب‌پذیرتر از دیگر افرادند و تداوم این نگرانی‌ها ممکن است عوارض ناخواسته و ناخوشایندی در زندگی آنها برجای بگذارد، به همین دلیل است که در شرایط بحران، استرات‍ژی‌ها باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که خدمات روانشناسی و روانشناختی بیشتر در دسترس باشد. وی ادامه داد: مدیریت هیجان یکی از توانایی‌هایی است که باید در خانواده‌ها ایجاد و تقویت شود، خصوصا در زمان فعلی که افراد ناخواسته مجبورند روزهای متمادی را در کنار یکدیگر در خانه سر کنند و معمولا سرگرمی‌های چندانی نیز ندارند. در این شرایط باید در کنار استرس‌های منفی که در زندگی همه ما وجود دارد نگاه مثبتی را در خانواده ایجاد کنیم و مهارت برقراری ارتباط مؤثر و بدون تنش را در خانواده به همه افراد خانواده آموزش دهیم. چرا که این روزها سطح تماس افراد با یکدیگر بیشتر شده به‌علت تفاوت سلیقه‌ها، اختلافات نیز نمود بیشتری پیدا می‌کند. پس داشتن مهارت ارتباط مؤثر و رعایت حریم فردی، فرصت دادن به یکدیگر و انتقال پیام مؤثر با صحبت و گفت‌وگو می‌تواند تنش‌ها را از بین ببرد و روزهای سخت قرنطینگی خانگی را کسالت آور نکند. معاون مشاوره و امور روانشناختی سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه همیشه شرایط بر وفق مراد انسان‌ها نیست، گفت: خودمان باید محیط زندگی‌مان را مدیریت کنیم و آرامش را به خانه‌هایمان بیاوریم در غیراین صورت اگر استرس‌ها و اضطراب‌ها تداوم داشته باشند، به فرد، خانواده و درنهایت جامعه آسیب می‌زنند و ممکن است برخی از این آسیب‌ها جبران‌ناپذیر باشند.
- بیشترین دلایل تماس با مشاوران در روزهای کرونا
در شرایط فعلی که مراکز مشاوره به‌دلیل شیوع کرونا همانند سایر مراکز تعطیل شده افرادی که تا قبل از این وضعیت به این مراکز مراجعه می‌کردند به تماس تلفنی روی آورده‌اند. در زمان‌های عادی نیز بخش زیادی از افراد به‌دلیل اختلافات خانوادگی به مراکز مشاوره رجوع می‌کردند. الان طی روندی که ما شروع کرده‌ایم و براساس آن به خانواده‌ها مشاوره می‌دهیم به این نتیجه رسیدیم که در روزهای ابتدایی شیوع ویروس کرونا استرس و اضطراب ناشی از شیوع این ویروس در رتبه نخست تماس‌ها، رعایت نکردن نکات بهداشتی توسط برخی اعضای خانواده رتبه دوم تماس‌ها و سومین رتبه مربوط به اختلافات خانوادگی بود.
اکنون با گذشت مدتی از شیوع کرونا حجم تماس‌های ناشی از استرس و اضطراب ناشی از این ویروس کمتر شده و مشکلات خانوادگی در صدر تماس‌ها قرار گرفته‌اند. اما چرا این اختلافات زیادشده است، دلایل متعددی می‌تواند باعث زیاد شدن اختلاف بین زوجین یا والدین و فرزندان باشد. نخست اینکه سبک زندگی مردم دچار تغییر شده و دید و بازدید و رفت‌وآمد عادی و کسب و کار و شغل افراد محدود شده و همین مسئله باعث بروز استرس و اضطراب بین خانواده‌ها شده که این استرس ناشی از تغییر سبک زندگی است. در اثر استرس افراد کم تحمل‌تر و کم صبرتر می‌شوند.
از سوی دیگر افراد در زندگی خود نقش‌های متعددی را ایفا می‌کنند و ماسک‌های مختلفی به چهره می‌زنند. اما در زمان قرنطینه خانگی فردی که به‌عنوان کارمند یا رئیس یک اداره، کارمند، کارگر و... ایفای نقش می‌کرده الان باید در نقش یک پدر، مادر، فرزند و... در یک خانه ۷۰-۶۰ متری ایفای نقش کند و ارتباطات گسترده خود را در جامعه برای مدتی از دست بدهد و همین مسئله وی را دچار استرس و اضطراب می‌کند. همچنین افراد به‌دلیل مشکلات شخصیتی که از قبل داشته‌اند یا به دلایلی همچون خودشیفتگی و یا ابعاد روانی مثل کم‌تحملی و اینکه در گذشته تمرین همدلی و مهربانی نکرده‌اند ممکن است با تعارضاتی روبه‌رو شده و وارد بحث و جدل با همسرشان شوند. اما خانواده‌ها باید امیدوار باشند که وضعیت در خانه ماندن چندان هم طولانی نخواهد بود و با رعایت همگانی شرایط بهداشتی و توجه به اصول پیشگیری این شرایط نیز به اتمام می‌رسد اما همه اعضای خانواده باید به این نکته توجه داشته باشند در شرایطی که همه اعضا ناچارند در طول ۲۴ساعت در کنار یکدیگر باشند به حریم خصوصی یکدیگر احترام گذاشته و با دخالت نکردن در کارهای اطرافیان حریم خصوصی را رعایت کنند.
الان بهترین زمان برای این است که پدران و مادران و همسران نقش پدری و مادری و همسری خود را به بهترین نحو اجرا و تمرین همدلی کنند. ما برای اینکه به تفاهم برسیم نیاز به همدلی داریم و بهترین راه این است که جایمان را با طرف مقابل عوض کنیم و از نگاه او به پیامدها و اتفاقات خانه نگاه کنیم. اکنون همه باید صبر و تحملمان را بالا ببریم و مثلا بپذیریم اگر فرزندی درخانه بیش از حد شیطنت می‌کند این بی‌قراری جزو ماهیت و ذات کودکی‌اش است. نگاه به ویژگی‌های شخصیت همسران نیز از موضوعاتی است که زوجین باید به آن توجه کنند.
الان باید ویژگی‌های مثبت همسر را دید و راجع به آن صحبت کرد. الان زمانی است که باید در خانه با یکدیگر حرف بزنیم و همین مجاورت و گفت‌وگو باعث ایجاد علاقه و دوستی بیشتر بین زوجین می‌شود. داشتن برنامه‌های مشترک بین زوجین باعث درک و فهم مشترک از زندگی می‌شود مثلا هردو به کمک هم غذا درست کنند یا یک برنامه تلویزیونی که مورد علاقه دو نفر است را ببینند. الان زمان خوبی برای تمرین همدلی و تفاهم بین خانواده‌هاست و باید از این زمان که طولانی هم نخواهد بود برای استحکام بیشتر بنیان خانواده‌ها استفاده برد.