به گزارش همشهری آنلاین به نقل از ایرنا، بارش‌های کنونی در استان فارس و جنوب کشور که در یکسال گذشته هم کم‌وبیش تجربه شده در کنار سیل‌های پیاپی از شیراز گرفته تا لرستان، خوزستان و سیستان، تصوری برای برخی افراد ایجاد کرده که این محدوده سرزمینی در حال عبور از دوران خشکسالی و ورود به دوره ترسالی است، در حالی‌که نظر کارشناسان و مدل‌های علمی هواشناسی خلاف این موضوع را تایید می‌کند.
بارش‌های یکسال اخیر توهم فراوانی آب و پایان مشکل کم‌آبی را در ذهن بعضی ایجاد کرده بدون آنکه خشکسالی بیش از یک دهه گذشته را به یاد بیاورند و افزایش مصرف آب در روزهای شیوع کرونا نیز می‌تواند متأثر از این شائبه باشد.
آمار بارندگی‌های فارس طی یکسال و نیم گذشته همواره نشان از افزایش مقطعی میزان بارش‌ها در این استان به نسبت مدت مشابه سال قبل و میانگین بلندمدت دارد.
افزایش نسبی بارندگی‌های این استان فقط در یکسال برخی را به این تصور انداخته که خشکسالی یک دهه‌ای فارس و جنوب کشور رو به اتمام و این منطقه در آستانه ورود به دوران تازه ترسالی است.
به گفته برخی کارشناسان و متخصصان، ذخایر آبی استان فارس و بسیاری از نقاط دیگر کشور به حدی تهی شده که هرگز بارندگی‌های مقطعی و یکی‌دوساله نمی‌تواند جبران آن را کند.
رشد ۸ درصدی بارش‌ها در سال زراعی جاری
مدیرکل هواشناسی استان فارس گفت: از ابتدای سال زراعی جاری که از اول مهرماه ۹۸ آغاز شده تا شنبه ۲۳ فروردین ۹۹، ۳۷۷.۹ میلی‌متر بارندگی در این استان باریده است.
مسعود دهملایی افزود: در مدت مشابه سال زراعی گذشته ۳۴۸.۸ میلی‌متر باران باریده بود که مقایسه این ارقام، نشان از افزایش هشت‌درصدی میزان بارندگی‌ها طی سال زراعی جاری دارد.
وی ادامه داد: مقایسه بارندگی سال زراعی جاری در فارس با میانگین بلندمدت این استان که ۲۶۱.۴ میلی‌متر است نیز نشان از رشد ۴۵ درصدی میزان بارندگی در سال زراعی جاری دارد.
مدیرکل هواشناسی استان فارس بیان کرد: روند افزایش بارش‌ها در سال گذشته نشان ورود به دوران ترسالی ندارد و بارندگی در چند فصل نشان‌دهنده عبور از شرایط خشکسالی نیست.
وی گفت: در حال حاضر استان فارس از کمبود منابع آبی زیرزمینی رنج می‌برد، ذخایر آب‌های زیرزمینی این استان هنوز به حد استاندارد نرسیده و حجم آبی که طی سالیان گذشته مصرف‌شده نیز جبران نشده است.
دهملایی میزان تبخیر در سطح کشور را ۱۰ برابر مقدار بارش عنوان کرد و افزود: اگر مصرف بی‌رویه آب ادامه داشته باشد بارش‌ها نمی‌تواند آن را جبران کند.
سیل و داستان تغییر اقلیم
او اظهار کرد: تغییر اقلیم موضوعی است که برای کل جهان در حال رخ دادن است، آب شدن یخ‌های قطبی و افزایش دما یکی از دلایل اثبات این تغییر اقلیم است.
مدیرکل هواشناسی استان فارس افزود: تعداد پدیده‌های مخرب جوی مانند سیل در سالیان گذشته افزایش‌یافته که این روند نشان از این مساله دارد که بارش‌ها تغییر شکل داده و از بارندگی پیوسته در منطقه وسیع به بارش‌های تند و سیل‌آسا در منطقه‌ای کوچک‌تر تبدیل‌شده است.
کرونا دلیلی برای نفس کشیدن زمین
دهملایی گفت: شیوع ویروس کرونا نیز ممکن است بر تغییر اقلیم جهان تأثیر بگذارد، تعطیلی کارخانه‌ها و صنایع که در پی انتشار ویروس کرونا رخ‌داده باعث شده که تولید آلودگی در جهان کاهش یابد و در پی آن زمین و جو برای مدتی نفس بکشد و این روند می‌تواند حتی به‌صورت مقطعی جلوی گرم شدن زمین را بگیرد.
وی اظهارنظر در خصوص عبور از خشکسالی به سمت ترسالی را با لحاظ کردن بارش‌های اخیر موضوعی دانست که نیاز به گذر بیشتر زمان دارد و بیان کرد: به لحاظ آماری باید میزان بارش‌ها در دوره‌ای چندساله مدنظر قرار گیرد و ازنظر علمی نیز باید دلایل از نظر دینامیکی بررسی شود و اینکه آیا این وضعیت و بارندگی‌ها می‌تواند در درازمدت ماندگار باشد.
مدیرکل هواشناسی فارس، پیش‌بینی فصلی را علم جدیدی در سطح دنیا عنوان کرد و افزود: بر اساس دانش کنونی دنیا هنوز نمی‌توان به‌صورت قطعی اعلام کرد که وضعیت بارندگی‌ها در یک منطقه جغرافیایی در مدت یکسال آینده چگونه خواهد بود.
وی گرم شدن زمین را امر مسلمی دانست که اتفاق افتاده است و اظهار کرد: گرم شدن زمین باعث افزایش تبخیر خواهد شد و اگر بارشی هم رخ دهد خیلی مؤثر نیست.
چه نوع بارانی برای گذر از خشکسالی، مفید است؟
مدیرکل هواشناسی استان فارس توضیح داد: بارندگی مداوم و پیوسته حتی با میزان کمتر در طول سال تأثیرات بهتری به نسبت باران سیل‌آسا با میزان قابل‌توجه در مدت‌زمانی اندک خواهد داشت.
وی ادامه داد: گرمای زمین باعث باریدن بارش‌های رگباری و مخرب که به ایجاد سیل می‌انجامد خواهد شد که این نوع بارندگی باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و فرسایش زمین شده و همچنین قابل‌کنترل نیست و بخش اعظم آب حاصل از آن به دریاها خواهد ریخت.
دهملایی اضافه کرد: اگر جلوی افزایش دمای زمین گرفته شود بسیاری از این موارد رخ نخواهد داد و بارش‌ها نیز بسیار مؤثرتر مورداستفاده بشر خواهد بود.
وی گفت: حدود هفت سال در سطح استان فارس بارش‌های سالانه بسیار اندک بوده و خشکسالی نیز وجود داشته که بهبود نسبی وضعیت بارندگی در یکسال اخیر نیز هنوز نتوانسته است، این وضعیت را جبران کند و شرایط را تغییر دهد.
رئیس مرکز پژوهش‌های جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز گفت: در طول تاریخ، سال‌های بسیاری وجود دارد که بارش‌ها از میانگین بلندمدت کمتر یا بیشتر بوده است.
دکتر محمدجعفر ناظم السادات افزود: بر اساس اطلاعات تاریخی تعداد سال‌هایی که بارندگی در جنوب کشور و استان فارس کمتر از میانگین بلندمدت بوده بیشتر است، به‌عنوان‌مثال اگر میزان بارندگی در ۱۰ سال این منطقه بیش از میانگین بلندمدت باشد، میزان بارندگی در ۱۵ سال آن نیز کمتر از میانگین خواهد بود.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز، جغرافیای نواحی جنوبی کشور و استان فارس را بیشتر مستعد خشکسالی دانست و ادامه داد: احتمال وقوع دوران‌های کم بارش و خشکسالی در این منطقه بیشتر است.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز اضافه کرد: در دورانی که در اقیانوس آرام وضعیت ال نینو یا متمایل به آن حاکم باشد بارش در بسیاری از بخش‌های ایران بیشتر از میانگین بلندمدت خواهد بود و بالعکس در دورانی که در اقیانوس آرام وضعیت لانینا حاکم باشد بارش در اغلب نقاط ایران کمتر از حد نرمال خواهد بود که البته استثناء هم در این شرایط وجود دارد.
استاد بخش مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز توضیح داد: در یکسال گذشته شرایط این منطقه متمایل به ال نینو بوده است اما در حال حاضر توانایی پیش‌بینی قطعی وضعیت بارندگی در سال‌های پیش رو در سطح دنیا وجود ندارد.
بنا به برخی منابع علمی، ال نینو رویدادی طبیعی و یک نوسان در سیستم جوی - اقیانوسی در ناحیه حاره‌ای اقیانوس آرام است که تأثیرات بسیار بزرگی روی آب‌وهوا در سراسر کره زمین دارد.
این رویداد در سال ۲۰۱۵ یکی از قوی‌ترین پدیده‌های ال نینوی ثبت‌شده را رقم زد و شدت اثرگذاری آن روی دمای جهانی، موجب شد که سال ۲۰۱۶ به‌عنوان گرم‌ترین سال رکورد بزند.
این پدیده در سال ۲۰۱۵ علاوه بر گرما، به خشکسالی در آفریقا هم منجر شد که براثر آن، کشاورزی و تولید اقلام غذایی در بسیاری از مناطق این قاره به‌شدت کاهش یافت و افزون بر این، جنوب قاره آمریکا هم شاهد وقوع سیل‌هایی در برزیل، آرژانتین و اروگوئه بود.
بر اساس این گزارش، در سال ۲۰۱۸ چرخه آب‌وهوایی جهان وارد مرحله‌ای مخالف ال نینو موسوم به لانینا شد که براثر آن، دماهای سطح آب در اقیانوس آرام سردتر از میانگین آن بود.
بنا به برخی پیش‌بینی‌ها، این پدیده حال از بین رفته است و بر اساس الگوهای سازمان جهانی هواشناسی، ۷۰ درصد احتمال دارد تا پایان سال، ال نینوی دیگری رخ دهد.
آیا بارش‌ها نشانه‌ای بر برون‌رفت از خشکسالی است؟
ناظم السادات در پاسخ به این سؤال که روند بارش‌ها در یک سال و نیم گذشته به‌طور نسبی رو به افزایش بوده است و آیا این روند می‌تواند نشانه‌ای برای برون‌رفت استان فارس و جنوب کشور از شرایط خشکسالی باشد؟ گفت: با توجه به دانش موجود و میزان افزایش بارندگی‌ها طی یکسال گذشته نمی‌توان نتیجه‌گیری دقیقی در خصوص برون‌رفت از شرایط خشکسالی منطقه کرد.
ارتباط باران با دمای آب دریاها
رئیس مرکز پژوهش‌های جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: میزان بارش بیش از هر چیزی تحت تأثیر انرژی و دمای سطح آب دریاهای جهان قرار دارد.
وی میزان بارندگی در ایران را متأثر از دمای آب خلیج‌فارس، اقیانوس آرام و اقیانوس هند عنوان کرد و گفت: در حال حاضر مدل‌های هواشناسی قادر به پیش‌بینی وضعیت آب‌وهوا تا حداکثر ۶ ماه آینده است و پیش‌بینی بیش از این مدت با ضریب خطای زیاد همراه خواهد بود.
خاورمیانه به استقبال خشکسالی می‌رود
ناظم السادات افزود: بر اساس مدل‌های هواشناسی می‌توان گفت که در آینده تقریباً به سمت چه نوع آب‌وهوایی خواهیم رفت که در حال حاضر بسیاری از مدل‌ها پیش رفتن به سمت خشکی را برای دهه‌های آینده خاورمیانه پیش‌بینی کرده‌اند.
وی به نمونه‌های تاریخی هواشناسی جنوب ایران و استان فارس اشاره کرد و گفت: بارندگی‌های خوب و بیش از میانگین درازمدت طی دو تا سه سال در این منطقه تجربه‌شده که بعدازآن یک دوره ده‌ساله خشکسالی نیز وجود داشته است.
پاییز کم بارش در انتظار فارس
این عضو هیات علمی دانشگاه، گمانه‌زنی‌های کارشناسان را مبتنی بر پیش رو بودن دوران کم‌بارشی در فارس و جنوب کشور دانست و افزود: شواهد و شرایطی که در حال حاضر بر اقیانوس آرام حاکم است نشان از پاییز کم بارش در استان فارس و جنوب ایران دارد به‌گونه‌ای که در این فصل احتمالاً میزان بارش‌ها کمتر از مدت مشابه سال قبل و حد نرمال خواهد بود.
استاد دانشگاه شیراز همچنین بیان کرد: مدل‌های هواشناسی بارش بیش‌ازحد نرمال را برای روزهای باقی‌مانده از فروردین و اردیبهشت ۹۹ پیش‌بینی می‌کند.
وی تأکید کرد: مردم و خصوصاً کشاورزان همواره به یاد داشته باشند که وضعیت منابع آبی چندان مناسب نیست و ممکن است مشکلاتی در آینده ایجاد شود، بنابراین ضروری است که از هر قطره آب حراست کرد تا اگر دوران خشکی در پیش رو ایجاد شد بتوانیم با مشکلات کمتری روبه‌رو شویم.
ناظم السادات گفت: بارندگی‌های خوب و مقطعی یک سال گذشته نباید ارزش آب را در دیدگان مردم کم‌اهمیت جلوه دهد، صرفه‌جویی آب در بخش کشاورزی استان فارس و کشور امر بسیار مهمی است که باید موردتوجه جدی قرار گیرد تا بتوان منابع آب ازدست‌رفته را تقویت و کشور را برای سال‌های خشک پیش رو آماده کرد.
استاد بخش مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز بیان کرد: نباید تمام آبی که در دوران ترسالی حاصل می‌شود را مصرف کرد بلکه باید مازاد بارش‌ها به تقویت منابع آبی زیرزمینی اختصاص یابد تا بتوان دوران‌های خشک پیش رو که اغلب شواهد علمی از وقوع آن خبر می‌دهد را با کمترین آسیب و خسارت طی کرد.