به همشهری آنلاین به نقل از فارس، در ایامی نه چندان دور صنعت چرم و کفش تبریز به عنوان یک صنعت پیشرو مطرح بود، صنعتی که اشتغال‌زایی بالایی داشت و خریداران عمده کفش را به سمت تبریز می‌کشاند.
آغاز فعالیت صنعت کفش در تبریز و استان آذربایجان‌شرقی به سال ۱۳۰۸ باز می‌گردد و نخستین واحد چرم با نام چرم خسروی در این شهر ایجاد شد.
از سال ۱۳۴۰ سیر صعودی رونق چرم و کفش در این شهر و استان پا گرفت و اکنون آذربایجان‌شرقی و در رأس آن تبریز دارای سابقه یک قرنی در صادرات چرم و کفش بوده، به نحوی که این شغل در برخی خانواده‌های تبریزی به صورت موروثی ادامه داشته و نام خانوادگی برخی نیز در این دیار به «دباغ» موسوم است.
اما در سال‌های گذشته واحدهای چرم و کفش تبریز در حالی یک به یک به رکود می‌روند که کشورهای دیگری همچون چین، ترکیه و حتی پاکستان توانمندسازی واحدهای مشابه را در دستور کار خود قرار داده‌اند و امروز و در روزهایی که مقام معظم رهبری به جهش تولید فرمان می‌دهند و تولید، همه نشسته‌اند و ناله می‌کنند و توپ را در زمین دیگری می‌اندازند.
تاریخ کفش دنیای کهن و تبریز مهد کفش چرمی جهان
قدیمی‌ترین کفش چرمی جهان متعلق به منطقه آذربایجان و شهر تبریز با قدمت تاریخی ۵۵۰۰ سال است که هم‌اکنون در موزه ارمنستان نگهداری می‌شود.
کفش؛ این وسیله ساخته دست بشر که مهم‌ترین محافظ در برابر آسیب‌های محیطی و مهم‌ترین ابزار افزایش سرعت جابه‌جایی و بلکه عامل برتری در مقابل حیوانات وحشی یا دشمنان دیگر بوده است.
قدیمی‌ترین کفش چرمی جهان متعلق به آذربایجان و شهر تبریز با قدمت تاریخی ۵ هزار و ۵۰۰ سال است که هم‌اکنون در موزه ارمنستان نگهداری می‌شود. این کفش در سال ۲۰۰۸ در مجتمع غار Areni-۱ در مرز ایران، ارمنستان و آذربایجان یافت شد. این کفش قدیمی ساخته شده از یک تکه چرم گاوی است که با بند چرمی در امتداد درزها در قسمت جلویی و پشتی پوشانده شده است.
ولی با توجه به اینکه کشور ارمنستان نه در قدیم و نه در حال حاضر تولید کفش نداشته است و از طرفی در حالی که تبریزیان اولین کسانی بودند که در طول تاریخ برای خود کفش دوختند، به نظر کارشناسان محتمل می‌آید که این کفش متعلق به تبریز قدیم بوده است.
با وجود درخواست رسمی ایران، دولت ارمنستان، این کفش را تحویل نمی‌دهد. از آنجایی که این کفش یک تاریخچه و پیشینه است، اگر این کفش در ایران قرار داشته باشد، با توجه به پیشینه تاریخی و اصالت کفش در ایران و تبریز به راحتی و خیلی سریع به نام ایران و تبریز ثبت می‌شود اما در ارمنستان با توجه به عدم سبقه تاریخی این کفش به عنوان یک اثر ملی قابل ثبت جهانی ندارد.
با توجه به اینکه در ۵۵۰۰ سال گذشته قلمروهای وقت با چیزی که در مرزهای کنونی وجود دارد متفاوت بوده، شاید به سختی بتوان مشخص کرد که این کفش دقیقا متعلق به چه مکانی است اما به طور یقین این کفش در محدوده سرزمین بزرگ ایران پیدا شده و قدیمی‌ترین کفش چرمی جهان به شمار می‌رود.
اطلاعات به دست آمده درباره تاریخچه کفش در ایران نشان می‌دهد نخستین اقوام ایرانی که از کفش پوشیدن آنها تصاویری در کتیبه‌ها موجود است، مادها بوده‌اند. این کفش‌ها از جنس چرم بوده و چیزی شبیه به پابند از روی پا آویزان می‌شده تا آن را روی پا محکم نگاه دارد.
نخستین موزه کفش ایران و هفتمین موزه کفش در جهان در تبریز
موزه کفش ایران در ۱۴ مهر ماه سال ۱۳۹۴ در تبریز فعالیت خود را آغاز کرده. موزه کفش تبریز که اولین موزه کفش در ایران و هفتمین موزه کفش در جهان است، با تشکیل کمیته‌ای، با هدف جمع‌آوری و قدمت‌گذاری کفش‌های قدیمی از اقصی نقاط ایران، روند رو به گسترش خود را آغاز کرده است. در این راستا از طریق نامه‌های که به روسای اتحادیه کفاشان شهرستان‌های مختلف فرستاده شده، از آنها درخواست شده است تا کفش‌های قدیمی در مناطق زندگی خود را پیدا کرده و به موزه تحویل دهند تا پس از قدمت‌گذاری به ثبت برسند.
موزه کفش تبریز که در بخش زیرزمینی عمارت شهرداری تبریز واقع شده، علاوه بر ۲۰۰ نوع کفش از اقوام و دوره‌های مختلف ایران و جهان، لوازم و تجهیزات کفاشی نیز جمع‌آوری و در معرض نمایش گذاشته است.
همچنین از جمله روش‌هایی که به وسیله آن می‌توان قدمت کفش‌ها را مشخص کرد، استناد به عکس‌ها و کتب قدیمی است که سرنخی از دوره تاریخی کفش‌های مورد نظر را به دست بدهند. در حال حاضر ۲۰۰ جفت کفش و قطعات وسایل و تجهیزات کفاشی در موزه نگهداری می‌شود. قدیمی‌ترین آنها یک قطعه چرم بوفالو متعلق به ۴۵۰ سال پیش است که با مواد روغنی و به شیوه سنتی فرآوری شده است.
صنعت چرم و پوست به گواه تاریخ سابقه‌ای پیش از ورود آریایی‌ها به ایران داشته و هم اکنون تبریز به عنوان نخستین شهر کشور در پرداخت صنعتی به این مقوله صاحب آوازه‌ای جهانی در زمینه تولید چرم و کفش بوده است.
ایجاد نخستین کارخانه‌های چرم در تبریز در دوران قاجار
آغاز فعالیت صنعت کفش در تبریز و استان آذربایجان‌شرقی به سال ۱۳۰۸ بازمی‌گردد. در دوران قاجار بازارهای شهر تبریز به عنوان بزرگترین بازارهای جهان خودنمایی می‌کرد، صنعت کفش به واسطه وجود کارگاه‌های سنتی تولید چرم در تبریز پا گرفت به گونه‌ای که در اواخر دوره قاجار نخستین کارخانه‌های چرم در تبریز و به پشتوانه آن بزرگترین کارخانه چرم ایران در سال ۱۳۱۰ هجری در تبریز تاسیس و شروع به کار کرد در دهه‌های اخیر صنعت کفش در تبریز همگام با تحولات در جوامع صنعتی و سوق دادن به سوی ماشینی شدن و استفاده از مواد مصنوعی به عنوان یک ضرورت وارد میدان استفاده از فناوری جدید برای تولید کفش شده است، حدود ۶۰ درصد کفش ایران در تبریز تولید می‌شود.
کفش و چرم تبریز از پیشینیه‌ای غنی و آوازه‌ای بلند برخوردار است، در حال حاضر تولیدکنندگان بنامی در شهر تبریز اقدام به تولید کفش‌های تمام چرم می‌کنند که نام و آوازه‌ای جهانی برای خود و تبریز به ارمغان آورده‌اند، به جرأت می‌توان مدعی شد که چرم و کفش تبریز، برندی آشنا برای بسیاری از ایرانیان است، نقطه قوت کفش تبریز توجه به کیفیت ممتاز آن است چرا که پیشکسوتان این عرصه معتقدند کیفیت حرف اول را در تولید محصولات‌مان دارد. شهر تبریز به دلیل قدمت صنعت پوست و چرم به ویژه در یکصد سال اخیر، مهد این صنعت در کشور به شمار می‌آید.
حدود ۵۰ سال است که کفشدوزی کم کم از حالت سنتی خارج و به ماشینی شدن قدم گذاشته است ولی هنوز افراد زیادی در ایران و خارج از کشور هستندکه علاقمند به خرید و استفاده از کفش‌های دست‌دوز هنرمندان تبریزی هستند.
با گذشت سال‌ها و مدرن شدن صنعت کفش همینطور که در بازار بزرگ تبریز قدم می‌زنید، در گوشه و کنار بازار صدای چکش و هنرنمایی صنعتگران کفش دست دوز به گوش می‌رسد.
ایرانی‌ها سالانه ۱۹۰ میلیون جفت کفش تولید می‌کند و ۱۸۰ میلیون جفت مصرف می‌کند
علیرضا جباریان، رئیس اتحادیه کفاشان تبریز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در تبریز می‌گوید: کشور ایران با تولید ۱۹۰ میلیون جفت رتبه ۱۱ جهان و با مصرف ۱۸۰ میلیون جفت مصرف سالانه رتبه ۱۹ جهان قرار دارد و همچنین رتبه هفتم تولید کفش آسیا بعد از چین هند، ویتنام، اندونزی، پاکستان و بنگلادش قرار دارد.
وی افزود: شهر تبریز با تولید ۸۰ تا ۹۰ میلیون جفت کفش در سال حدود ۶۰ درصد تولید کشور همچنین ۹۰ درصد تولید کفش دست‌دوز تمام چرم کشور (در ۶۰ کارگاه تولید کفش چرم دست دوز) را در اختیار خود دارد.
جباریان اظهار داشت: تبریز بزرگترین تولیدکننده کفش‌های ایمنی و پوتین نظامی بوده و بزرگترین کارخانه چرم ایران همچنین بزرگترین کارخانه تولید زیره کفش خاورمیانه در تبریز قرار دارد.
رئیس اتحادیه کفاشان تبریز با بیان اینکه در بخش فروش تعداد یک هزار و ۵۰۰ واحد در سطح شهر تبریز فعالیت می‌کنند، تصریح می‌کند: در بخش خدمات تعداد ۳۰۰ واحد فعالیت دارد.
جباریان خاطرنشان کرد: در صنعت کفش تبریز حدود ۴۰ هزار نفر به صورت مستقیم فعالیت دارند که حدود ۱۱۰ هزار نفر از این صنعت به صورت مستقیم ارتزاق می‌کنند و تعداد ۵۰ هزار نفر بصورت غیرمستقیم در این صنعت اشتغال دارند.
وی می‌گوید: واردات کفش ۳۵ میلیون دلاررسمی و ۳۱۸ میلیون دلار غیررسمی در سال ۱۳۹۶بوده و این رقم در سال ۹۸ به صفر رسیده است چون از سوم مرداد سال ۹۸ طبق قانون واردات هرگونه کفش و پوشاک به کشور ممنوع شده است.
جباریان ادامه داد: به دلیل افزایش قیمت دلار میزان قاچاق کفش به دلیل صرفه نبودن به شدت کاهش پیدا کرده است.
صادرات ۲۷ میلیون جفت از ایران به خارج | ۱۳ میلیون خارجی کفش ایرانی پوشیدند
رئیس اتحادیه کفاشان تبریز در ادامه به میزان صادرات کفش نیز اشاره کرد و گفت: صادرات کفش در سال ۱۳۹۶ حدود ۹۲ میلیون دلار بوده و صادرات کفش در سال ۱۳۹۷ حدود ۱۳۵ میلیون دلار یا به عبارتی ۲۷ میلیون جفت بوده است.
کروم مانع صادرات کفش ایران به اروپا
جباریان همچنین دلیل عدم صادرات کفش ایران به اروپا را وجود ماده شیمیایی کروم در کفش اعلام کرد و گفت: کشورهای اروپایی وجود ماده شیمیایی کروم در چرم را سرطان‌زا می‌دانند و به همین امر مانع صادرات کفش ایران به این کشورها می‌شود.
در ادامه با رئیس اتحادیه کفاشان تبریز، مشکل کمبود نیروی کار ماهر در این بخش را مطرح کردیم که وی با قبول این مسأله، می‌گوید: به دنبال افزایش تقاضا و اقبال خوب کفش تبریز با همکاری دانشگاه آزاد، مدرسه مهارتی کفش تبریز به زودی راه‌اندازی می‌شود تا مهارت‌های سنتی و بومی و منحصر به فرد استادکاران به‌صورت علمی و دانشگاهی به کارآموزان منتقل شود.
وی گفت: به همه جویندگان کار قول می‌دهم که به محض پایان دوره‌های آموزشی در واحدهای تولید کفش می‌توانند کار پیدا کنند، زیرا حجم تقاضای بازار داخل و خارج برای تولیدات ما بالاست و در حال حاضر جوابگوی تقاضاها نیستیم!
جباریان، به لزوم تسهیل در راه‌های صادرات کفش تبریز پرداخته و می‌افزاید: تولیدکنندگان برای توسعه صادرات با چند مانع روبه‌رو هستند؛ از یک سو شرکت‌های تخصصی صادرات نداریم، از سوی دیگر ارزش افزوده به شکلی است که تولیدکنندگان را به عقب می‌راند.
نبود نیروی ماهر مهم‌ترین مشکل صنعت کفش
وی تاکید کرد: آذربایجان‌شرقی و در راس آن شهر تبریز دارای یک قرنی در صادرات چرم و کفش به حساب می‌آید و امروز چرم و کفش دست‌دوز تبریز به عنوان یک برند ملی دارای شهرت جهانی است، هرچند سابقه فعالیت طولانی این صنعت و شناخته شده بودن کفش تبریز در کشور یک پشتوانه برای این صنعت به شمار می‌آید اما حضور رقبای منطقه‌ای و جهان در بازار مصرف کشور و بازارهای منطقه‌ای این صنعت قدیمی را با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
رئیس اتحادیه کفاشان تبریز گفت: در حال حاضر صنعت کفش با مشکل عدم وجود نقدینگی و کمبود سرمایه در گردش، فرسوده بودن و به‌روز نبودن ماشین‌آلات صنعت کفش، عدم وجود مواد اولیه مرغوب داخلی و پایین بودن دانش تولید مواد اولیه و نبود شرکت‌های بازرگانی تامین مواد اولیه، بالا بودن نرخ بهره تسهیلات اعطایی به صنعت کفش، پراکنده بودن در سطح شهر و عدم امکان توسعه واحدهای کفش و عدم وجود شهرک‌های تخصصی صنعت کفش، نبود تکنولوژیست در طراحی و به‌روز نبودن بخش طراحی و عدم وجود واحدهای تحقیقات و توسعه، پایین بودن سطح دانش و عدم وجود هنرستان و مراکز فنی و حرفه‌ای و دانشگاه فعال صنعت کفش، روند رو به افول نظام استاد شاگردی و عدم تمایل جوانان تحصیل کرده به اشتغال در صنعت کفش مواجه است.
وی نبود شرکت‌های صادراتی مستقل و عدم وجود شیوه‌های مدرن بازاریابی و تجارت از قبیل گشایش اعتباری و تجارت الکترونیکی و عدم وجود مشوق‌های صادراتی، نبود و عدم توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای، مالیات ارزش افزوده و افزایش مالیات بر درآمد که به طور سالانه در حالی که وضعیت فروش در حال پایین بودن است، عدم وجود زیرساخت‌های لازم برای تولید محصول مشترک با همکاری برندهای معتبر خارجی و نداشتن استاندارد مدون برای تولید کفش را از دیگر مشکلات صنعت کفش مطرح کرد.
راهکارهای برای رونق تولید | راه اندازی هنرستان و دانشگاه تخصصی کفش با مرکزیت شهر تبریز
رئیس اتحادیه کفاشان تبریز به راهکارها، پیشنهادات در رابطه با رونق تولید صنعت کفش گفت: تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی با کارمزد تک رقمی، اعتبار یارانه‌ای برای صنعت با بازپرداخت طولانی مدت برای بازسازی و نوسازی ماشین‌آلات از طریق بانک‌ها با سود پایین و ضمانت خود ماشین‌آلات خریداری شده، راه‌اندازی هنرستان تخصصی کفش با مرکزیت شهر تبریز، راه‌اندازی رشته کفش و رشته‌های مرتبط در مقطع کاردانی و کارشناسی، پیگیری مسئولان استانی و کشوری برای اجرای تفاهم نامه منعقد شده با سازمان"یونیدو" برای ایجاد مرکز تحقیقات و توسعه صنعت کفش تبریز و ایجاد شهرک‌های تخصصی کفش تبریز و زون نمایشگاهی و کارگاهی در داخل شهرک تبریز ۴، گنجاندن تعرفه‌های ترجیحی با کشورهای همسایه و کشورهای هدف صادراتی و اعطای تسهیلات به ایجاد شبکه‌های فروش در داخل و خارج از کشور می‌تواند صنعت کفش را هر چه بیشتر رونق بخشد.
راهبرد توسعه صنعت کفش
جباریان، راهبرد توسعه صنعت کفش را ایجاد زیرساخت‌های انسانی، سازمانی، تحقیقاتی و فناوری توانمند و کاهش هزینه‌های تولید و بهره‌وری تولید و مد و برندسازی و ایجاد شبکه‌های توزیع پیشرفته و سرمایه‌گذاری مشترک خارجی برای حفظ و توسعه سهم بازار داخلی و خارجی و توسعه صادرات و تبلیغات هوشمندانه و اطلاع رسانی در برای فرهنگ‌سازی و تشویق مردم به استفاده از تولیدات داخلی اعلام کرد.