همشهری‌آنلاین - علی درویش: قلعه تبرک(تبره) یا طبرک، یکی از عظیم‌ترین و غیرقابل نفوذترین دژهای مستحکم تاریخی ایران در شرق اصفهان بوده است. این قلعه را به دلیل این‌که خاستگاه دیلمیان از طبرستان بوده، «طبرستان کوچک» نیز نامیده‌اند.
بنای قلعه را به رکن‌الدوله دیلمی(فخرالدوله) و تکمیل و توسعه آن را به علاء‌الدوله نسبت می‌دهند. در چهار طرف این قلعه یک خندق پر از آب وجود داشته است که می‌توان به دوره صفویه مربوط دانست. هنوز برخی از بخش‌های آن در بافت مسکونی فعلی موجود است. این قلعه از دو طرف به چشمه خوراسگان و راهروان می‌رسیده و با کاخ‌های دیلمیان در نزدیکی سبزه میدان کنونی باراه‌های زیرزمینی پیوسته بوده است.
دورتادور قلعه، بارویی به پهنای بیش از ۱۰ متر کشیده بودند که در فواصل آن ۳۳ برج دیده‌بانی و تیراندازی قرار داشت و هر برج در حدود ۳۰ متر قطر و هر برج به طور تقریبی ۱۰متر از دیگری فاصله داشته است. از خاک‌های خندقی که در اطراف آن برای جاری ساختن آب ایجاد شد، در ساخت باروی بلند آن استفاده کردند.
بر اساس سفرنامه شاردن، جهانگرد فرانسوی (قرن ۱۷ میلادی) در ورودی قلعه تبرک، علامت برج قوس که طالع نجومی شهر اصفهان است، نصب شده بود.
شاردن که در زمان شاه سلیمان صفوی از این قلعه دیدن کرده، معتقد است مقدار جواهر و سنگ‌های قیمتی و خنجرهای مرصعی که در این قلعه دیده در جهان بی نظیر بوده‌است.
در زمان شاه عباس اول تعمیرات زیادی در آن انجام شد و در دوره صفوی و به ویژه زمان شاه صفی و شاه سلیمان به عنوان محلی ایمن برای نگهداری اشیاء ارزشمند و ذخایر سلطنتی استفاده می‌شده است که هزاران سرباز آماده و مسلح از آن حفاظت می‌کردند.
کمپفر، گردشگر آلمانی (قرن ۱۷ میلادی) نیز قلعه تبرک را به عنوان زرادخانه حکومتی معرفی کرده است. از خانه‌های دوران دیلمی که در نزدیکی میدان کهنه قرار داشت راه‌های زیرزمینی به قلعه کشیده بودند و امروز هم پس از هزار سال، در برخی محل‌ها هنگامی که زمین را برای حفر چاه می‌کنند به این گذرگاه‌های زیرزمینی برمی‌خورند.
از قلعه تبرک عکس‌های متعلق به بیش ۱۰۰ سال پیش در دست است که در این عکس‌ها قلعه هنوز پایدار دیده می‌شود اما اکنون از آن اثری برجای نمانده و در محل آن در محله پاقلعه در خیابان ملک امروزی خانه‌سازی شده است.