همشهری آنلاین: روزه‌داری و مهمانی بر سر سفره خداوند کریم در ماه مبارک رمضان، سبب برتری این ماه نسبت به دیگر ماه‌های سال شده است.
آیین‌ها و سنت‌های ویژه‌ای در این ماه وجود دارد که همگی نشانه عشق و علاقه مردم شهر قنات، قنوت و قناعت به دین و مذهبشان است.
بعضی از سنت‌های مردم گناباد، خراسان رضوی به قبل از شروع ماه مبارک رمضان برمی‌گردد. مردم با غبارروبی مساجد، خانه‌های خدا را برای پذیرایی شایسته از مهمانان خدا آماده و مهیا می‌کنند.
زنان روستاهای گناباد یک هفته قبل از آغاز ماه مبارک رمضان، در کنار یکدیگر اقدام به پخت نان‌های سنتی می‌کنند به گونه‌ای که تا نیمه ماه رمضان، نان سفره افطار و سحری‌شان مهیاست.
روز آخر ماه شعبان را مردم گناباد روز پیشواز می‌نامند، روزی که اکثر مردم آن روز را روزه می‌گیرند.
پس از ورود به ماه مبارک رمضان، سنت‌های ویژه‌ای در گناباد اجرا می‌شده که الان هم اکثر آن سنت‌ها هنوز زنده است و در اغلب نقاط شهرستان برگزار می‌شود.
آئین شب‌خوانی یا شُوخونی
قبل از به وجود آمدن ابزار الکترونیک مانند بلندگو و وسایلی مثل رادیو و موبایل، مردم گناباد برای بیدار شدن هنگام سحر رسم شب‌خوانی یا شُوخونی را داشتند، که امروزه نیز به شیوهای دیگر برگزار می‌شود.
معمولا هر محله یک نفر شب‌خوان داشت که از حدود یک ساعت مانده به اذان صبح در محله یا روستا اشعاری را با صدای بلند می‌خواند تا مردم بیدار شده و از زمان سحر باخبر شوند.
سه مرحله شب‌خوانی وجود داشت؛ مرحله اول با دهل و شیپور و یک ساعت و نیم مانده به اذان صبح، آهنگی معروف به آهنگ ابوعطا نواخته می‌شد و هنگامی که مردم آهنگ ابوعطا را می‌شنیدند، متوجه می‌شدند که شب‌خوانی اول است و یک ساعت و نیم تا اذان صبح مانده است.
نیم ساعت بعد هم با آهنگی معروف به آهنگ حجاز شب‌خوانی انجام می‌شد و مردم می‌فهمیدند که یک ساعت به اذان مانده است و آخرین شب‌خوانی هم از یک ربع به اذان با قرائت دعای سحر آغاز می‌شد و موذن‌ها برای شب‌خوانی و گفتن اذان به بلندترین نقطه مسجد، تکیه و یا آب انبار می‌رفتند و علاوه بر قرائت دعا، این اشعار را می‌خواندند:
شب خیز که عاشقان به شب راز کنند / گرد در و بام دوست پرواز کنند
هر جا که دری بود به شب می‌بندند / الا در دوست را که شب باز کنند
مردم گناباد این رسم دیرین خود را ترک نکرده‌اند و امروزه نیز به وسیله سیستم‌های صوتی، شب‌خوانی در گناباد رواج دارد، با این تغییر که شب‌خوان در مسجد و توسط بلندگو شب‌خوانی می‌کند. این مراسم با خواندن غزل‌ها و اشعاری در وصف و مدح خداوند، دو ساعت قبل از اذان صبح برگزار می‌شود و علاوه بر آن در بیشتر مساجد مناطق شهری گناباد، به شیوه گذشتگان نوای دلنشین مناجات پخش می‌شود.
آئین چلیک‌زنی
برای بیدارباش سحری، رسم چلیک‌زنی رایج بود. رسمی که با ضربه زدن دو چوب به یک پیت حلبی نفت در هنگام سحر انجام می‌شد؛ به طوری که چند نفر از مردم روستا با حرکت در معابر روستا با چلیک‌زنی، مردم را برای سحر از خواب بیدار می‌کردند.
گروه چلیک‌زن پس از نواختن چلیک کارشان را به مدت ۱۵ دقیقه برای صرف سحری خودشان، متوقف می‌کردند، در این زمان سکوت تمام روستا را در بر می‌گرفت و مردم متوجه می‌شدند که موقع سحری خوردن است.
پخت حلوا یا چرب و شرین
حلوا یا چرب و شیرین، یک نوع شیرینی خانگی رایج در گناباد است. این شیرینی ترکیبی از آرد، روغن و شیره انگور است که برای افطار تهیه می‌شود.
رسم است که هر خانواده‌ای این شیرینی را درست می‌کند، قبل از شروع افطار یک بشقاب، برای همسایه‌های خود می‌برد و همسایه‌ها هم در شب‌های بعد بشقاب را با حلوا قبل از افطار به آن خانواده تحویل می‌دهند.
پخت نان جو و نان‌های محلی
در شب‌های قدر در بسیاری از خانه‌ها نان جو وجود دارد، خیلی از مردم هنگام افطار، نان جو همراه با ماست می‌خورند و عده‌ای نیز میزان بیشتری نان جو تهیه و در بین نمازگزاران مساجد توزیع می‌کنند.
مردم گناباد به استفاده از نان‌های محلی در کنار سایر غذاهای سنتی در ماه مبارک رمضان توجه خاصی دارند و برای تهیه این نان‌ها که به صورت لواش یا تافتون پخته می‌شود، گیاهان دارویی و سبزیجات معطر به کار می‌برند که مکمل خوبی برای افطار و سحر محسوب می‌شود.
آش قل هوالله
مردم روزه‌دار گناباد، طبق رسم دیرین در این ماه، خواندن قرآن را جزو برنامه‌های عبادی خود قرار می‌دهند و معتقدند وقتی شروع به خواندن قرآن می‌کنند باید آن را تا آخر ماه رمضان به‌پایان برسانند.
هنوز این رسم رایج است و مردها بیشتر در مساجد و تکایا دوره قرآن دارند که البته بیشتر، شب‌ها و بعد از افطار برگزار می‌شود.
بانوان هم اغلب در یک ساعت مشخصی و هر روز در منزل یکی از همسایه‌ها جمع می‌شوند و یک جزء قرآن تلاوت می‌کنند و در روز آخر ماه هر کدام یک سوره از جزء سی‌ام را می‌خوانند و آرزو دارند که سوره توحید به آنها برسد. در نهایت آن کسی که قرائت سوره توحید به او می‌رسد، باید بعد از ماه مبارک رمضان بقیه بانوان را به صرف آشی با عنوان «آش قل هو الله» دعوت کند.
در بعضی از مناطق روستایی گناباد اگر فردی سوره یس و یا الرحمن موقع جزء خوانی به او برسد و آن را تلاوت کند، باید بقیه جمع را به شیرینی در شب عید فطر موقع ختم قرآن دعوت کند.
غذای محلی چنگالی و گُرماست
چنگالی از غذاهای محلی و مقوی مردم گناباد است که از نان تازه، روغن حیوانی و شیره انگور تهیه می‌شود و در وعده سحری استفاده می‌شود.
گُرماست از ترکیب شیر و ماست تهیه می‌شود و در ایام ماه مبارک رمضان در وعده سحر برای کم‌کردن تشنگی به‌خصوص در تابستان میل می‌شود.
شربت خاکشیر
اغلب مردم مناطق شهری و روستایی گناباد در ماه مبارک رمضان از غذاها و نوشیدنی‌های محلی و سنتی استفاده می‌کنند که با توجه به مواد مقوی به کار رفته در آنها تحمل گرسنگی و تشنگی را برای روزه داران راحت‌تر می‌کند.
با توجه به رویش گسترده گیاه خاکشیر در گناباد، شربت خاکشیر، از نوشیدنی‌های بسیار مرسوم این شهرستان در ماه مبارک رمضان است که در وعده افطار میل می‌شود.