به گزارش ایرنا، ارتفاع تهران از سطح آب‌های آزاد بین یک هزار و ۸۰۰ در شمال تا یک هزار و ۲۰۰ متر در مرکز و یک هزار و ۵۰ متر در جنوب متغیر و در میان دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز گسترده شده‌است، این بخشی از مشخصات جغرافیایی است که در مورد تهران در منابع مختلف قید شده است.
فاصله ارتفاع استان تهران از یک هزار و ۵۰ متر تا یک هزار و ۸۰۰ متر به خوبی شکل شیبدار آن را به نمایش می‌گذارد، موضوعی که در بحث زمین‌شناسی و زلزله تاثیر خود را به‌خوبی می‌تواند نشان دهد.
با تدوین سند توسعه استان تهران در سال ۹۷، کارشناسان و برنامه‌ریزان به این فراست افتادند که باید فکر دقیق‌تر و کارآمدتری به حال توسعه بی‌قد و قواره این استان کرد، استانی که اگرچه بخشی از آن ظاهر زیبا و فریبنده‌ای دارد، اما در حالت کلی محرومیت آن، دست کمی از سیستان و بلوچستان ندارد.
سند توسعه پنج ساله ششم می‌گوید که حاشیه‌نشینی به‌عنوان ثمره نبود برنامه‌ریزی ملی در کشور، یکی از سه آسیب جدی ایران به شمار می‌آید، حساسیت این موضوع زمانی خود را نشان می‌دهد که بحث سکونت نزدیک به ۱۴ میلیون نفر در ۰.۹ درصد از مساحت کشور یعنی استان تهران مطرح باشد.
سه و نیم میلیون نفر از جمعیت استان تهران در بافت فرسوده و حاشیه‌ای این استان زندگی می‌کنند، موضوعی که معاون عمرانی استاندار تهران نیز آن را تایید می‌کند و وجود چنین رقمی را نشان‌دهنده اهمیت برنامه‌ریزی سریع برای ساماندهی بافت فرسوده، حاشیه‌نشینی و حجم انبوه جمعیت می‌داند.
گزارش‌های منتشرشده از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران نشان می‌دهد که در ناحیه مرکزی این استان ۳ هزار و ۷۲۰ هکتار بافت فرسوده شهری و ۱۴ هزار و ۲۰۰ هکتار بافت ناپایدار شهری با یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت ساکن غیررسمی وجود دارد.
این آمار در غرب استان تهران به ۷۸۵ هکتار بافت فرسوده شهری و یک هزار و ۱۰۰ بافت ناپایدار شهری با جمعیت ۳۵۰ هزار نفر اسکان غیر رسمی می‌رسد.
آمار مربوط به جنوب‌شرقی استان تهران حکایت از وجود ۷ هزار هکتار بافت فرسوده شهری و ۳.۵ میلیون نفر اسکان غیر رسمی دارد.
بی‌سرپناه، بی‌سقف امن
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران می‌گوید: نزدیک ۳۰ درصد جمعیت این استان در بافت فرسوده و ناکارآمد شهری زندگی می‌کنند، اگر حادثه‌ای مثل زلزله رخ دهد، حتی محلی برای پناه دادن این میزان جمعیت یا اسکان موقت آنان نداریم.
محمد تقی زاده می‌افزاید: مهم‌ترین معضل تهران در صورت وقوع هر نوع حادثه طبیعی را بافت فرسوده و ناکارآمد است. این میزان جمعیتی که در این نواحی تجمع و اسکان یافته‌اند حتی به حداقل ترین خدمات مورد نیاز مانند یک باشگاه، یا فضای سبز به عوان فضای باز و وسیع دسترسی ندارند.
وی ادامه می‌دهد: مراکز جمعیتی و سکونتگاهی ما در مقابل حوادث طبیعی مانند زلزله تاب‌آوری لازم را ندارند تا بتوانند واکنش درستی در این شرایط از خود نشان دهند.
یک قدم تا فاجعه
وضعیت ساخت و سازهای واقع در حریم‌ها در استان تهران به‌گونه‌ای است که معاون توسعه و برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران معتقد است وضعیت آن از حالت حاد و بحرانی گذشته است و فاصله چندانی با فاجعه ندارد.
شهرام عدالتی می‌گوید: اکنون در استان تهران وضعیت ساخت و ساز و رعایت نکردن حریم شهرها از نقطه حاد گذشته و به شرایط بحرانی رسیده است.
وی می‌افزاید: در صورتی که وضعیت کنونی ساخت و ساز در این استان رها شود، قطعاً با یک فاجعه روبه رو خواهیم شد و اگر زلزله‌ای در این استان رخ دهد، به‌علت مسدود شدن تمامی راه‌های دسترسی، تهران در یک بن‌بست گیر می‌کند و کل مسیرهای پدافندی آن بسته می‌شود، آن زمان چه کسی بناست به این مردم کمک کند؟
معاون توسعه و برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران بارها گفته که به‌دلیل نبود برنامه‌ریزی در حریم شهرها و فقدان نگاه آمایشی، ساخت و سازهای غیرمجاز در این محدوده‌ها انجام شده است.
وی اعلام می کند: اکنون میزان جرایم آنچنان پایین است که شخص به‌راحتی ترجیح می‌دهد این جریمه را بپردازد، اما به ساخت و ساز غیرمجاز خود ادامه دهد.
افزایش روز افزون جمعیت از یک سو، مطالبه خدمات و گسترش بافت‌های ناکارآمد و حاشیه‌نشینی نیز از سوی دیگر، تهران را در مقابل این سوال قرار داده است که برای مدیریت این میزان از ساکنان چه باید کرد که زمینه حضور ساکنان جدید فراهم نشود و اگر حادثه ای نیز رخ دهد، خسارت چندان جدی نباشد؟
تمرینی برای مدیریت بحران
شهر تهران از نظر زمین لرزه جزو مناطق پرزیان (۸ تا ۱۰ درجه مرکالی) به‌شمار می‌آید، گسل‌هایی که در تهران و حومه تا شعاع ۱۵۰ کیلومتری مرکز شهر قرار دارند، عبارتند از گسل مشا به طول ۹۰ کیلومتر در شمال پایتخت و ریبه به طول ۸ کیلومتر.
در سایت ویکی پدیا آمده است در علم زلزله‌شناسی گسل‌هایی برای بشر خطرناک شناخته می‌شوند که حداقل ۱۰ کیلومتر طول داشته و جوان یا فعال هم باشند، بر همین اساس گسلی فعال است که در ۱۰ هزار سال گذشته حداقل سبب یک زمین‌لرزه شده باشد.
گسل شمال تهران بزرگ‌ترین گسل شهر است که در جنوب دامنه رشته‌کوه البرز و در شمال شهر تهران قرار دارد و از لشکرک و سوهانک آغاز می‌شود تا فرحزاد و حصارک و از آن‌جا به سمت غرب امتداد می‌یابد و در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در بر می‌گیرد.
گسل مهم دیگر گسل ری است که با توجه به مقاوم نبودن ساختمان‌های جنوب تهران در صورت فعال شدن بسیار پرتلفات خواهد بود. این گسل از جاده خاوران شروع شده و با گذر از دولت‌آباد و حرکت بر مسیر جاده کمربندی تهران در حد نصاب کوره‌های آجرپزی چهاردانگه به پایان می‌رسد.
روز ۱۹ اردیبهشت، زلزله ۵.۱ ریشتری تهران را لرزاند، زمین لرزه ای که کارشناسان و مسئولان منشا آن را گسل مشا اعلام کردند، حادثه‌ای که به گفته معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران، فرصتی برای ارزیابی آمادگی مدیریت بحران این استان شد.
زلزله ۱۹ اردیبهشت چندان شدید نبود که بتواند خسارتی بر جای بگذارد، اما این زنگ خطر را برای چندمین بار به صدا درآورد که باید به فکر چاره بود و نباید به سادگی از کنار احتمال وقوع زلزله در تهران با جمعیت ۱۳.۵ میلیون نفر که ۳.۵ میلیون نفر آن در خانه‌های ناامن و فرسوده به سر می‌برند ساده عبور کرد.
۴۰ درصد جمعیت در معرض خطر
زهرا نژاد بهرام، عضو هیات رئیسه شورای اسلامی شهر تهران پس از این حادثه در نخستین جلسه پارلمان شهری پایتخت گفت که ۴۰ درصد جمعیت تهران در بافت ناپایدار و فرسوده زندگی می‌کنند و به نوعی سکونت در فضای نسبتاً ناامن دارند، بر همین اساس من درخواست تشکیل کمیته ویژه مقابله با زلزله را در شورا ارائه کرده‌ام.
۴۰ درصد جمعیت بیش از ۸ میلیون نفری شهر تهران یعنی نزدیک به ۳.۵ میلیون نفر فقط در پایتخت در معرض خطر قرار دارند.
مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران می‌گوید: مساحت بافت فرسوده پایتخت ۳ هزار و ۲۶۸ هکتار است، از این میزان ۴۵ درصد نوسازی شده است.
حاج علی اکبری می‌افزاید: عمده نوسازی بافت‌های قدیمی در محلات مختلف تهران به همت شهروندان و با تجمیع ساختمان‌ها انجام شده است و مناطق ۷ تا ۲۰ پایتخت درگیر بافت فرسوده هستند و میزان بافت فرسوده در مناطق ۱۱، ۱۲، ۱۴، ۱۵ و ۱۷ تهران نسبت به مناطق دیگر شهر بیشتر است.
این آمار و تحلیل‌ها فقط این موضوع را نشان می‌دهد و برای بار چندم زنگ خطر را به صدا در می‌آورد که تهرانی اگر در محل سکونت فعلی خود بمانند و به زندگی کنونی خود ادامه دهند در صورت وقوع حادثه‌ای مثل زلزله، با فاجعه روبه‌رو خواهند شد و در صورتی که سبک زندگی خود را تغییر دهند و مناطق مختلف فرسوده و ناکارآمد را بازسازی و نوسازی کنند، با ورود انبوه جمعیت جدید بار دیگر با فاجعه مواجه خواهند بود.