به گزارش همشهری آنلاین به نقل از دیپلماسی ایرانیریا، وایتولد رادکیِویچ ، در یادداشتی نوشت:
روابط روسیه با ایران عمدتا مبتنی‌بر ملاحظات ژئوپلیتیک است. نخبگان حاکم در روسیه ایران را یک شریک دشوار، اما ضروری می‌دانند که منافع مشترک بسیاری با آن دارند؛ شریکی که زبان سیاست‌گذاری قدرت را درک می‌کند و تمایل خود را به مصالحه‌جویی عمل‌گرایانه در مواردی که منافع مسکو و تهران با یکدیگر متفاوت است، نشان داده است. پایه و اساس مشارکت استراتژیک روسیه و ایران، منافع مشترک هر دو کشور در کاهش قدرت و نفوذ آمریکا هم در خاورمیانه و هم در سراسر جهان است. همچنین برای روسیه شراکت با ایران از این نظر اهمیت دارد که می‌تواند به ثبات در شرایط ژئوپلیتیک در منطقه جنوب شوروی سابق، یعنی قفقاز جنوبی و آسیای میانه کمک کند و نفوذ کشورهای غربی در منطقه را کاهش دهد.
از سپتامبر سال ۲۰۱۵ روسیه مداخله نظامی خود در سوریه را آغاز کرد و ایران به یک متحد بالفطره برای آن در جنگ علیه شورشی‌های مسلح مخالف بشار اسد تبدیل شد. پس از ماه می ۲۰۱۸ که ایالات‌متحده از توافق هسته‌ای چندجانبه با ایران موسوم به برجام خارج شد، روسیه به یکی از طرفداران اصلی محافظت از توافق تبدیل شد و تلاش‌های دیپلماتیک فعالانه خود را برای ترغیب امضاکنندگان اروپایی به ازسرگیری روابط اقتصادی با ایران و به‌چالش‌کشیدن تحریم‌های آمریکا، به کار بست. در تابستان سال ۲۰۱۹ نیز روسیه در واکنش به درگیری میان ایران با ایالات‌متحده و متحدان عرب آن، برای ایران حمایت دیپلماتیک و تبلیغاتی فراهم آورد. این کشور همچنین ابتکارعمل‌هایی با هدف کاهش تنش‌ها در منطقه ازطریق ایجاد معماری امنیتی جدید در خلیج‌فارس برمبنای هماهنگ‌سازی قدرت‌ها و کاهش اهمیت روابط دوجانبه در فضای امنیتی بین ایالات‌متحده و پادشاهی‌های عرب منطقه به کار بست.
- روسیه و ایران در بستر روابط با ایالات‌متحده
«مشارکت استراتژیک» روسیه با ایران اساسا برمبنای منافع مشترک مسکو و تهران در محدودسازی قدرت واشنگتن است؛ برای تهران ابعاد منطقه‌ای این مسئله اهمیت دارد و برای مسکو، چشم‌انداز جهانی آن. به گفته ولادیمیر ساژین، یک کارشناس ارشد روسیه در امور ایران، آنچه از دیدگاه منافع مسکو اهمیت بالایی دارد، این است که سیاست‌گذاری‌های تهران، چه در بعد جهانی و چه منطقه‌ای، عمدتا ضدغربی هستند.برای منافع مسکو، حفظ نقش ایران به عنوان یک سد ضدآمریکایی در مرزهای جنوبی آن ضروری است. از این‌رو، شکست تلاش‌های ایالات متحده در وادارکردن ایران به تغییر سیاست‌های محلی آن و کاهش تأثیرگذاری تحریم‌های اقتصادی آمریکا به نفع روسیه است. ایران یک قدرت منطقه‌ای است که حق طبیعی برای ایجاد حوزه نفوذ در همسایگی خود دارد.
این رویکرد را می‌توان در اظهارات ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در رابطه با اتهامات مطرح‌شده ازسوی همسایگان عرب ایران که از سیاست‌های توسعه‌گرایانه در منطقه ناراضی هستند، مشاهده کرد: «قدرت بزرگی همچون ایران که سال‌های طولانی در این سرزمین وجود داشته، یعنی ایرانی‌ها و فارس‌ها که برای چندین قرن در اینجا زندگی کرده‌اند، قاعدتا منافع خود را دارند و لازم است با آن منافع محترمانه برخورد شود». سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، نیز بارها دیدگاه‌های مشابهی را بیان کرده است.
ایران همچنین شریکی مهم برای روسیه در ایجاد نظم چند قطبی، چه در سطح منطقه‌ای در خاورمیانه و چه در سطح جهانی است. یکی از نشانه‌های این دیدگاه، حمایت دائمی روسیه از نامزدی ایران برای عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای است.
روسیه در دهه ۱۹۹۰ و اولین دهه قرن کنونی، روابط خود با ایران را با شرایط ابزاری پیش می‌برد و آنها را با روابط با ایالات متحده هماهنگ می‌کرد. روسیه از روابط با ایران برای تقویت موضع مذاکراتی خود با ایالات‌متحده و وادارکردن واشنگتن به درنظرگرفتن منافع مسکو استفاده می‌کرد. مشهودترین نمونه این رویکرد ابزاری، حمایت مسکو از تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه تهران در سال ۲۰۱۰ و لغو ارسال سامانه دفاع هوایی پیشرفته «اس-۳۰۰» بود. روسیه در آن زمان در سیاست‌گذاری در قبال ایران گام‌هایی را که دولت باراک اوباما در بهبود روابط با روسیه برداشته بود، در نظر گرفت.
اگرچه خاطرات تهران از این تغییر رویکرد مسکو همچنان بر روابط دوجانبه آنها سایه انداخته، اما به نظر نمی‌رسد که روسیه اکنون قصد بازی مشابهی با ایران را داشته باشد. یک دلیلش این است که از دیدگاه کرملین، ژئوپلیتیک روابط با تهران دستخوش تغییراتی اساسی شده، روابط روسیه با ایالات متحده به یک درگیری اساسی تبدیل شده، چین به شریک اصلی روسیه در سیاست‌گذاری تبدیل شده و روسیه توانسته است موضع خود را در خاورمیانه قدرتمندتر کند. مسئله مهم دیگر اینکه ایران شریک اصلی روسیه در سوریه شده است.
در همین حال، تفکر استفاده از روسیه برای اعمال فشار علیه ایران در برابر لغو تحریم‌های ایالات متحده همچنان در اسرائیل مطرح است. نشست سه‌جانبه در قدس اشغالی میان رؤسای شورای امنیت اسرائیل، روسیه و ایالات متحده در ماه ژوئن سال ۲۰۱۹ تلاشی برای گام‌برداشتن در این جهت بود؛ اگرچه کاملا شکست خورد. روسیه اعلام کرد که ایران را متحد و شریک خود می‌داند و در هر اقدامی منافع آن را در نظر خواهد گرفت.
منبع: مرکز مطالعات شرق
ترجمه: دیپلماسی ایرانی