به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از ایسنا، سقف ساختمان‌های یزد که به دوره ساسانیان برمی‌گردد، این روزها چشم جهان را به خود خیره کرده است. شاید محدود معمارانی در ایران و جهان بتوانند این شاهکارها را دوباره خلق کنند.
یزدی‌ها حتی در ساده‌ترین و محقرترین خانه‌های خود نیز از جلوه‌های معماری بهره‌مند شده‌اند؛ هرچند میزان پرداخت سقف هر خانه نشان‌دهنده وضع مالی ساکنان آن است.
ایجاد فضای دایره‌ای
رئیس میراث فرهنگی شهرستان یزد درباره تاریخچه سقف‌های گنبدی شکل در ایران، اظهار کرد: سقف‌های گنبدی‌شکل از اوایل دوره ساسانی وارد ایران شده و ساخت آن‌ها تا دوره اسلامی هم ادامه پیدا کرده است.
محمدرضا فلاحتی افزود: در گذشته سقف‌های گنبدی با ارتفاع زیادی ساخته می‌شدند که به مرور در دوران اسلام از ارتفاع آن‌ها کاسته شد.
وی اضافه کرد: معمولاً این نوع سقف‌ها روی زمین‌های مربع با هدف تبدیل این فضا به فضای دایره‌ای، بیضی و هشت ضلعی ایجاد می‌شدند و زیرسقف‌ها را با انواع گوشه‌سازی به این اشکال هندسی تبدیل می‌کردند. در گوشه‌سازی از مصالح آجر، چوب و گچ استفاده می‌شده است.
فلاحتی ادامه داد: گوشه‌سازی‌ها با رساندن اضلاع به همدیگر به صورت چهارتایی، هشت‌تایی، شانزده‌تایی و سی‌ودوتایی ساخته می‌شدند. انواعی از سقف‌ها مانند سقف‌های فیل‌پوش یا کلاه فرنگی از نقطه صفر شروع و رگه‌های خشت یا آجر روی هم سوار و دوباره به نقطه صفر ختم می‌شدند.
رئیس میراث فرهنگی شهرستان یزد، قدیمی‌ترین سقف گنبدی یزد را مربوط به بقعه دوازده امام عنوان کرد و گفت: ساخت سقف بقعه دوازه امام و زندان اسکندر از دوره ساسانی شروع شده و از نمونه‌های شاخص سقف‌های گنبدی است.
انواع طاق
بهاره داودی، معمار و پژوهشگر یزدی نیز گفت: طاق و تویزه مانند بازارچه صراف‌ها، طاق کلمبو مانند بام بازار خان و طاق‌های کم‌خیز مانند اتاق‌های سه‌دری خانه‌ها از انواع سقف‌های به‌کاررفته در یزد است. نوع دیگری معروف به طاق کاربندی نیز از برخورد تعدای تویزه به وجود می‌آید که این نوع طاق به نسبت سایر طاق‌های شبیه خود نقش سازه‌ای دارد.
وی اضافه کرد: طاق رسمی‌بندی در نحوه ساخت تقریبا شبیه طاق کاربندی است. این نوع طاق که می‌تواند هم نوعی سازه و هم جنبه تزئینی داشته باشد، بیشتر در سردر و هشتی ورودی، ایوان و محراب‌ها به‌کاررفته و سردر مدرسه شفیعیه در میدان خان از این نوع معماری برخوردار است.
داودی ادامه داد: یکی از زیباترین انواع معماری طاق‌ها، یزدی‌بندی است که به دلیل این که توسط استادان یزدی ابداع شده، یزدی‌بندی خوانده می‌شود. این نوع طاق تکنیکی میان رسمی‌بندی و مقرنس‌سازی است.
این پژوهشگر در مورد طاق‌های مقرنس اظهار کرد: مقرنس، طاقی تزئینی است که از مصالح متنوعی همچون گچ، کاشی و آجر ساخته شده و شبیه سقف کاذب امروزی است. این نوع سقف در سردر مسجد جامع و سردر مسجد ملااسماعیل به‌کاررفته است.
وی افزود: بیشتر گنبدخانه‌هایی که در یزد قابل مشاهده است، دارای فرم مربع هستند و «بَشن» قسمتی است که از روی زمینه بالا می‌آید.
معمار و پژوهشگر یزدی اضافه کرد: «چَپیرَه»، «پتکین»، «ترنبه» و «شکنج» از بخش‌های تخصصی یک گنبد هستند که در گوشه‌سازی‌هایی که عمدتا کاربندی و رسمی‌بندی هستند، برای رسیدن از فضایی مربع به فضایی دایره‌شکل ایجاد می‌شوند.