حسن حسن‌زاده: سهم این پژوهش‌ها و مطالعات به‌ویژه در حوزه مالی و اقتصادی شهری بسیار تعیین‌کننده است. پژوهش‌هایی که می‌توانند زمینه را برای کسب درآمدهای پایدار برای شهرداری، فراهم و مدیریت شهری تهران را یک قدم بزرگ به تحقق رویکرد تهران شهری برای همه نزدیک کنند. یازدهمین دوره جشنواره پژوهش و نوآوری در مدیریت شهری بستر مناسبی است برای تبادل اندیشه‌ها، اشتراک دانش و انتقال تجارب موفق در حوزه مدیریت شهری که به همت مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران برگزار می‌شود. با «سید محمود میرلوحی» رئیس کمیته اقتصاد و تنظیم مقررات شورای اسلامی شهر تهران درباره نقش پژوهش‌ها و مطالعات در حوزه مالی و اقتصادی شهری گفت‌وگو کرده‌ایم.
در حوزه مالی و اقتصادی شهری چقدر از پژوهش‌های مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران یا هر پژوهش مفید دیگری در حوزه شهری استفاده می‌شود؟
پیش از هر چیز یک پژوهش باید چند ویژگی خاص داشته باشد تا بتواند در هریک از حوزه‌های مدیریت شهری مفید واقع شود. اگر یک پژوهش واجد مؤلفه‌هایی مانند پدیده‌شناسی و مسئله‌یابی، ژرف‌نگری یا استفاده از منابع علمی، کتابخانه‌ای و تجارب دیگر کشورها، واقعیت‌نگری، هدفمندی و شجاعت باشد می‌تواند زمینه‌ها را برای تغییر و حل مشکلات موجود در حوزه‌های مختلف ایجاد کند. اگر پژوهشی این ویژگی‌ها را داشته باشد باعث نوآوری، اصلاح ساختارهای ناکارآمد و... خواهد شد.
با ویژگی‌هایی که برای پژوهش برشمردید آیا پژوهش‌ها و مطالعاتی که از مرکز مطالعات شهرداری و یا از مبادی دیگر به دست شما می‌رسد تا امروز در حوزه مالی و اقتصادی شهری مفید واقع شده‌است؟
در نیم قرن اخیر و در کشورهای پیشرفته دنیا پژوهش‌هایی که باعث نوآوری و تغییرات بنیادی و مفید شده‌اند بیش از هر چیز در حوزه اقتصاد اثرگذار بوده‌اند. اگرچه مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران به‌ویژه در سال‌های اخیر ترجمه‌های کاربردی زیادی از منابع علمی مفید تهیه کرده و پژوهش‌های تولیدی مؤثری انجام داده اما حقیقت این است که هنوز هم با شرایط ایده‌آل فاصله زیادی داریم. به نظر من این پژوهش‌ها هنوز هم از مسائل اصلی شهر تهران به‌ویژه در حوزه مالی و اقتصادی و منابع درآمدی پایدار، مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌ها، بافت فرسوده، حمل‌ونقل عمومی و... دور است.
دلیل اصلی این فاصله چیست؟ آیا پژوهش‌ها استانداردهای لازم را ندارند یا در شهرداری ساختار مناسبی برای استفاده از پژوهش‌ها نداریم؟
موازی‌کاری و مشکلات ساختاری شهرداری در استفاده از پژوهش‌ها نخستین و مهم‌ترین مشکل است. اکنون موازی‌کاری‌های بسیاری در میان معاونت‌های شهرداری دیده می‌شود یا میان سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و اجرا و نظارت در شهرداری مرزهای روشنی وجود ندارد. راهکار حل این مشکل ایجاد مدیریت یکپارچه در شهرداری است.
آیا شورا قدمی برای حل این مشکل که به استفاده مؤثرتر از مطالعات و پژوهش‌ها منجر می‌شود برداشته است؟
بله. یکی از اهداف اصلی شورا همین است. اکنون در حوزه اقتصادی، کمیته‌های کارشناسی با حضور معاونان شهرداری و سازمان‌ها و اعضای شورا در مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری احیا و فعال شده است.
برگزاری این جلسات و استفاده از مطالعات و پژوهش‌ها تا امروز در شرایط اقتصادی و مالی شهرداری به‌ویژه در حوزه منابع درآمدی آن تأثیر بنیادی داشته است؟
در سال ۱۳۹۵ تنها ۲۰درصد از درآمدهای شهرداری تهران از منابع پایدار تأمین شده است. یعنی ۸۰ درصد درآمدهای شهرداری از منابع ناپایدار یا همان درآمدهایی که استمرار نداشته و به آینده شهر لطمه می‌زند به دست آمده است. اکنون مهم‌ترین چالش شهرداری کسب درآمد از منابع پایدار است. چون توسعه در هر حوزه از سرانه‌های فرهنگی تا توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی و... نیاز به درآمد پایدار و مستمر دارد. بنابراین مرکز مطالعات باید با توجه به ضرورت پژوهش در این حوزه، ابتدا ظرفیت‌های توسعه تهران را شناسایی کند تا منابع لازم برای توسعه شهر در حوزه‌های حمل‌ونقل عمومی، پسماند و... تعیین شود. در این مرحله است که مطالعات، پژوهش‌ها و استفاده از تجربیات دیگر کشورها با بومی‌سازی و تدوین مدلی برای تهران می‌تواند برای کسب درآمد پایدار بیشتر، برای شهر مؤثر واقع شود. تنها در این شرایط است که پژوهش‌ها می‌توانند شهر را یک گام به جلو سوق دهند.
آیا این گام رو به جلو در حوزه مالی و اقتصادی شهرداری برداشته شده است؟
بله. خوشبختانه چند ماهی است که قرارداد طرح جامع پسماند امضا شده و درحال مطالعه و بررسی است. کارشناسان مرکز مطالعات نیز در بحث منابع درآمدی پایدار حضور فعالی در کمیته اقتصادی شورا دارند. اما به‌طور کلی مشکل اصلی ما در فرایند مطالعه، پژوهش، تدوین و تعامل میان پژوهشگر، مجری و کارفرماست. متأسفانه هنوز هم این مسیرها هموار نیست و شکافی گسترده میان ایده و اجرا وجود دارد.
راه‌حل پر کردن این شکاف و ایجاد تعامل بیشتر میان پژوهشگر و مجری چیست؟
راه‌حل مشکل، ابتدا یکپارچگی مطالعات و سپس لزوم کاربست پژوهش‌هاست. متأسفانه مطالعات انجام می‌شود اما مشکل اصلی اینجاست که پژوهش‌ها و نتایج آن به مرحله اجرا نرسیده و به کار گرفته نمی‌شود. اما ما در شورای‌شهر تهران اخیراً نشستی داشتیم تا سهم خودمان را از برنامه سوم توسعه شهر تهران و مواردی را که می‌توانیم از این برنامه طی ۲ سال آینده اجرا کنیم تعیین کرده و سپس پای اجرای آن برنامه‌ها و شاخص‌ها بایستیم. در واقع تنها با اجرای این برنامه‌ها که بر پایه مطالعات و پژوهش‌ها تدوین شده است می‌توان به کاربست پژوهش‌ها در حوزه مالی و اقتصادی امیدوار بود.
سال‌هاست مدیریت شهری به دنبال جذب درآمدهای پایدار و گریز از تراکم‌فروشی و به بیان روشن‌تر شهرفروشی است. یکی از سیاست‌های شهردار جدید تهران نیز در همین حوزه تعریف شده. آیا شما در چند سال گذشته با پژوهش‌های مشخصی در این حوزه روبه‌رو بوده‌اید؟
بله. خوشبختانه در گزارشی که خزانه‌دار شورا هفته گذشته اعلام کرده است درآمد شهرداری از منابع پایدار به ۵۳درصد رسیده است. این آمار در ۷ ماه نخست سال ۱۳۹۸ هم ۳۷درصد است. خبری بسیار خوشحال‌کننده که نشان می‌دهد فعالیت‌ها و تلاش‌های انجام شده که همگی بر پایه مطالعات و پژوهش‌های کارشناسی بوده به بار نشسته است. البته پژوهش‌هایی که به دست ما می‌رسد تنها از مجرای مرکز مطالعات نیست بلکه مدیران باتجربه، استانداران سابق، کارشناسان شورا و شهرداری و استادان دانشگاه نیز در این امر نقش داشته‌اند.
چقدر این پژوهش‌ها در کسب منابع درآمدی جدید برای شهرداری مؤثر بوده‌اند؟
یکی از منابع درآمدی که شهرداری‌ها در گذشته به دنبال آن نمی‌رفتند مطالبات از دولت بود. خوشبختانه امسال در بودجه کشور، ارقام و ردیف‌هایی دیده می‌شود که در گذشته خبری از آن نبود. همچنین این پژوهش‌ها تأثیر بسزایی در کسب منابع درآمدی جدید و البته پایدار داشته‌اند. به‌عنوان مثال اکنون در منابع درآمدی شهرداری به درآمدهای پایدار از پارک حاشیه‌ای تا امکانات اقتصادی و غرفه‌های موجود در بوستان‌ها و... براساس همان پژوهش‌ها و مطالعه درباره تجارب دیگر کشورها بیشتر توجه می‌شود.
ظاهراً امسال شورای شهر، سازمان‌ها، اداره‌ها و شهرداری مناطق را به استفاده از پژوهش‌ها و مطالعات مرکز مطالعات در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌های شهری ملزم کرده‌است. تا امروز این مورد در کدام پروژه شهرداری تأثیر داشته و از پژوهش‌ها در حوزه مالی و اقتصادی و درآمدی شهرداری استفاده شده است؟
به‌عنوان مثال امسال براساس همان پژوهش‌ها الزام‌هایی برای طرح جامع پسماند و توسعه فرصت‌های سرمایه‌گذاری در شهر برای شهرداری در نظر گرفته شده است؛ الزام‌هایی که زمینه‌ساز منابع درآمدی جدید برای شهرداری خواهد بود. از طرفی مطلوب شورا این است که شهرداری لوایحی در این حوزه‌ها به شورا ارائه کند تا کار کارشناسی و بررسی انجام شود. اما شرط اصلی همه این لوایح و طرح‌ها مشورت با کارشناسان و استفاده از نتایج پژوهش‌ها و مطالعات کارشناسی در آن حوزه‌های خاص است.
بنابراین می‌توان گفت که یکی از اهرم‌های نظارتی شورای‌شهر بر عملکرد شهرداری هم استفاده از نتایج پژوهش‌ها در حوزه مالی و اقتصادی است. در نتیجه لازم است پیوند عمیق‌تری میان پژوهشگران با اعضای شورا وجود داشته باشد. آیا این ارتباط اکنون در شورای‌شهر یا در شهرداری برقرار است؟
اخیراً معاونان شهردار، حضور فعال‌تری در جلسات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی دارند. این تماس‌ها و ارتباطات در حوزه معاونت‌ها و کمیته‌های فنی با دعوت ازکارشناسان و پژوهشگران به‌ویژه در حوزه مالی و اقتصادی جدی‌تر گرفته می‌شود. همچنین کارگروه‌هایی در شهرداری در حوزه منابع مالی و اقتصادی شکل گرفته است که می‌تواند نویدبخش باشد. اما آگاهی اعضای شورا از پژوهش‌ها و مطالعات تازه نیز یکی از الزامات است. خوشبختانه اکنون در شورای‌شهر هم این اتفاق مثبت رخ می‌دهد. در این شورا هیچ تصمیمی بدون پشتوانه مطالعاتی گرفته نمی‌شود. اکنون علاوه بر مشاوره و همفکری اعضای شورای پنجم با پژوهشگران، تجارب بسیار خوبی هم در میان اعضای کمیسیون برنامه و بودجه و کمیته اقتصادی شورا وجود دارد که می‌تواند راهگشا باشد.
این همکاری با پژوهشگران و افراد باتجربه حوزه مالی و اقتصادی در کمیته اقتصادی و تنظیم مقررات شورای‌شهر چگونه انجام می‌شود؟
اکنون درکمیته اقتصادی شورای‌شهر علاوه بر حضور فعال کارشناسان مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری، از مشورت ۳ گروه از افراد خبره استفاده می‌شود. گروهی از استانداران سابق که پیشینه اقتصادی دارند، کارشناسانی که در سازمان برنامه و بودجه تجربه دارند و گروه سوم کارشناسان دانشگاهی که تجربه و اشراف مناسبی در حوزه مالی و اقتصادی در دیگر کشورها دارند که با گزارش‌های موردی یاریگر ما هستند. همچنین معتقدم که مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران هم علاوه بر انجام پروژهای پژوهشی و مطالعاتی خود، باید چهارراه ارتباط دانشگاه‌ها، پژوهشگران و مراکز مشاوره داخلی و بین‌المللی با مدیران شهری باشد.
استفاده از این پژوهش‌ها در حوزه مالی و اقتصادی تا چه اندازه می‌تواند برای شهرداری صرفه‌جویی اقتصادی داشته باشد؟
گفته می‌شود در دنیا هزینه مطالعه و برنامه‌ریزی ۳ درصد است. اگر مطالعه و پژوهش واجد همان ویژگی‌هایی باشد که به آن اشاره کردم تنها ۳درصد هزینه خواهد داشت. هزینه‌ای که نه تنها در نهایت از آسیب‌ها و پیامدهای اجرای طرح‌ها و پروژه‌هایی که بدون پشتوانه مطالعاتی به مرحله اجرا رسیده‌اند جلوگیری می‌کند بلکه باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود. به‌عنوان مثال به‌طور کلی سالانه حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان قرارداد رفت و روب، نگهداشت، ساخت‌وساز و... در شهرداری تهران منعقد می‌شود. اگر در حوزه مالی و اقتصادی، بهترین مدل‌های قرارداد بر مبنای مطالعات طراحی شود مسلماً در همین یک حوزه از هزینه‌های بسیاری در شهرداری صرفه‌جویی می‌شود.
منبع:ویژه نامه شهرپژوه