به گزارش همشهری آنلاین به نقل از اعتماد، دو سال و نیم از کناره‌گیری دولت ترامپ از توافق هسته‌ای با کشورمان (برجام) می‌گذرد. فرض اولیه تیم ترامپ این بود که با خروج امریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های هسته‌ای، ایران نیز ترک این توافق را به ماندن در آن ترجیح می‌دهد. وزارتخانه‌های خارجه و خزانه‌داری ایالات متحده برای رسیدن به این هدف تیمی متشکل از ۵۰۰ نفر را برای بستن تمام منافذ اقتصادی ایران به کار گرفتند که در نتیجه آن امکان فروش نفت ایران به نزدیک صفر رسید، در مسیر صادرات غیرنفتی ایران مانع‌گذاری شد و کانال‌های ارتباط بانکی و مالی با کشورمان نیز مسدود شد. در چنین شرایطی با وجود آنکه چین، روسیه، بریتانیا، آلمان و فرانسه همچنان در توافق هسته‌ای با ایران حضور داشتند، عملا دست و پای آنها برای کار با ایران در نتیجه تحریم‌های یکجانبه اما فراگیر امریکای ترامپ بسته شد.
طبیعی‌ترین انتظار تیم ترامپ این بود که ایران با مشاهده عدم وفای به عهد طرف‌های مقابل در برجام از این توافق خارج شود اما ایران در اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ برای مقابله به مثل و بازگرداندن توازن به توافق هسته‌ای، سیاست متفاوتی از پیش‌بینی‌های امریکا را در پیش گرفت. حسن روحانی، رییس‌جمهور کشورمان با ارسال نامه‌ای یکسان به روسای دولت‌های کشورهای بازمانده در برجام از نقشه راه کشورمان رونمایی کرد: ایران از اردیبهشت ماه (همان سال) هر دو ماه یک بار به یکی از تعهدهای فنی هسته‌ای خود در برجام پایان می‌دهد و هرگاه طرف مقابل به اجرای کامل تعهدات خود روی آورد ایران نیز از مسیر معکوس برجامی طی شده بازمی‌گردد. در نهایت با ادامه ناتوانی ۱+۴ در جبران نبود امریکا در برجام، ایران گام پنجم را به گام پایانی در این نقشه راه تبدیل کرد و مهر تعلیق به اجرای تعهدات فنی هسته‌ای قید شده در برجام زد.
در نتیجه این تصمیم نهایی ایران، سازمان انرژی اتمی دیگر در هیچ‌کدام از فعالیت‌های کمی و کیفی هسته‌ای به سقف و کف‌های قید شده در برجام پایبند نخواهد بود و صرفا براساس نیازهای هسته‌ای کشور پیش می‌رود. با این‌همه سازمان انرژی اتمی در سایه تصمیم هیات نظارت بر اجرای برجام که اعضای آن را سران سیاسی کشور تشکیل داده‌اند از میزان مجوزهای صادر شده برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به منظور نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران کم نکرد؛ سیاست هوشمندانه دیگری به منظور مقابله با ادعاهای بی‌پایه و اساس ایالات متحده مبنی بر وجود برنامه هسته‌ای تسلیحاتی و مخفی در ایران.
- آخرین تلاش‌ها برای تحریک تهران
دونالد ترامپ با تماشای رفتار ایران و ناامیدی از به نتیجه رسیدن سیاست فشار حداکثری در بازه زمانی کوتاه‌مدت (که مشاورانش به او وعده داده بودند)، به افزایش فشار سیاسی و امنیتی بر ایران در کنار تند و تیز کردن چاشنی تحریم‌های اقتصادی روی آورد. دولت ترامپ برای نخستین‌بار در تاریخ روابط دوجانبه با ایران پس از انقلاب اسلامی اقدام به تحریم مقام‌های تراز اول مملکت به شمول وزیر خارجه کشورمان کرد. همزمان پروژه بحران‌سازی و مدیریت آشوب‌های داخلی در ایران با توسل به سرمایه‌گذاری روی بحران اقتصادی کلید خورد تا شکاف میان حاکمیت و مردم تشدید شود. در مسیری موازی تلاش ترامپ برای تصویرسازی از ایران به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی آغاز شد و در این مسیر امریکایی‌ها و متحدان عربی و عبری آنها در منطقه تهدیدسازی از فعالیت‌های منطقه‌ای، آزمایش‌های موشکی و فعالیت‌های هسته‌ای ایران را آغاز کردند تا شاید از این باب بتوانند اجماع‌سازی کرده و کشورهای اروپایی را با خود علیه ایران همراه کنند. در آخرین مورد تیم ترامپ برای خارج کردن ایران از ریل تصمیم‌گیری استراتژیک اقدام به ترور سردار شهید قاسم سلیمانی کرد. با این همه ایران در هیچ کدام از مراحل این مسیر تله‌گذاری شده طبق قاعده پیش‌بینی شده توسط امریکا حرکت نکرد و در نهایت دو طرف با ورود به سال ۲۰۲۰ به مقطعی حساس در برجام که با قطعنامه ۲۲۳۱ تایید شده وارد شدند: پاییز امسال با ورود ایران و ۱+۴ به پنجمین سال اجرای برجام، محدودیت‌های ایران برای خرید و فروش برخی تجهیزات نظامی تحریم شده توسط سازمان ملل به پایان می‌رسد. رسیدن ایران و ۱+۴ به نوامبر ۲۰۲۰ آن‌هم در سال انتخابات ریاست‌جمهوری در ایالات متحده چیزی نخواهد بود جز اثبات مستند و مستدل شکست سیاست فشار حداکثری تیم ترامپ علیه جمهوری اسلامی ایران.
کمتر از شش ماه تا روز برداشته شدن تحریم‌های تسلیحاتی ایران فرصت باقیست و تیم ترامپ در حال امتحان و استفاده از هر ابزاری برای پایان دادن به حضور ایران در برجام و در نتیجه تمدید تحریم تسلیحاتی کشورمان است. در دو ماه اخیر، مایک پمپئو، وزیر خارجه و برایان هوک، مسوول گروه اقدام علیه ایران در ادعایی عجیب که با انتقادهای بازماندگان در برجام هم روبه‌رو شد اعلام کردند که در حال بررسی استفاده از مکانیسم ماشه موجود در برجام برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران هستند. در حالی که ترامپ به صراحت در فرمان اجرایی مورخ اردیبهشت‌ماه ۹۷ خروج از برجام را اعلام کرد و شخص پمپئو و هوک بارها و بارها تاکید کردند که دیگر عضوی از این توافق نیستند اما وزارت‌خارجه ایالات متحده اکنون با ارایه تعبیری عجیب و غریب از متن قطعنامه ۲۲۳۱ ادعا می‌کند که نامش همچنان در لیست مشارکت‌کنندگان در برجام است. وزارت‌خارجه ایالات متحده در کنار طرح این ادعا مسیر موازی دیگری را هم امتحان می‌کند و آن تلاش برای تصاحب آرای کافی به منظور تصویب قطعنامه جدید به منظور تمدید تحریم تسلیحاتی ایران است. اقدامی که با توجه به اشاره صریح قطعنامه ۲۲۳۱ به لزوم لغو تحریم تسلیحاتی ایران ۵ سال پس از اجرای برجام، جلب آرای کافی برای تصویب آن بعید به نظر می‌رسد.
در چنین شرایطی تیم ترامپ به منظور تحریک تهران برای خروج از برجام و در نتیجه ملغی شدن اتوماتیک مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ ترفند جدیدی را امتحان می‌کند: پایان تمدید معافیت‌های صادر شده برای همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای بازماندگان در برجام با ایران.
- معافیت‌هایی که تمدید نشدند
شامگاه چهارشنبه به وقت ایران بود که روزنامه امریکایی واشنگتن پست از نقشه جدید تیم ترامپ رونمایی کرده و ادعا کرد که دولت ترامپ قصد دارد به سیاست صدور معافیت‌های تحریمی برای روسیه، چین و شرکت‌های اروپایی جهت همکاری با برنامه هسته‌ای ایران پایان دهد. ساعتی پس از انتشار این خبر و آغاز واکنش‌ها به آن در فضای مجازی بود که مایک پمپئو، وزیر خارجه کابینه ترامپ با انتشار توییت و سپس صدور بیانیه‌ای خبر واشنگتن پست را تایید کرده و ضمن اعلام این خبر که ظرف ۶۰ روز، معافیت‌های همکاری صلح‌آمیز هسته‌ای با ایران به پایان می‌رسند، از تحریم دو شخصیت مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران خبر داد. پمپئو نوشت: «من به معافیت‌های تحریمی مربوط به پروژه‌های برجامی در ایران پایان می‌دهم که ظرف ۶۰ روز اجرایی می‌شوند. با تشدید [فعالیت‌های] هسته‌ای ایران مشخص است که این همکاری‌ها باید پایان یابند. تلاش‌های بیشتر برای زیاده‌خواهی هسته‌ای تنها منجر به فشار بیشتر بر رژیم می‌شوند.من همچنین دو هدایت‌کننده برنامه غنی‌سازی هسته‌ای ایران را تحریم می‌کنم ؛ مجید آقایی و امجد سازگار. دانشمندان ایران باید انتخاب کنند: یا خارج از محدوده اشاعه‌ای به صورت صلح‌آمیز کار کنند یا خطر تحریم را بپذیرند.»
دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری امریکا (اوفک) در پاسخ به سوالی، جزییاتی را که پیش‌تر روزنامه واشنگتن‌پست از لغو معافیت‌ها منتشر کرده بود، تایید کرد. واشنگتن‌پست نوشته بود دولت ترامپ معافیت‌های تحریمی ناظر بر همکاری‌های بین‌المللی برای بازطراحی رآکتور آب سنگین اراک، تأمین اورانیوم غنی‌شده برای رآکتور تحقیقاتی تهران و انتقال سوخت مصرف‌شده و پسماند رآکتور هسته‌ای را تمدید نخواهد کرد و در آنچه از اوفک منتشر شده نیز به همین موارد اشاره شده است.اوفک اعلام کرده فعالان در این حوزه‌ها ۶۰ روز فرصت دارند که به فعالیت خود پایان دهند. ۲۷ جولای ۲۰۲۰ تاریخ پایان معافیت‌ها ذکر شده است.در پاسخ اوفک نامی از نیروگاه هسته‌ای بوشهر آورده نشده است. واشنگتن‌پست در خصوص این نیروگاه نوشته بود که دولت ترامپ معافیت جداگانه‌ای که قبل از حصول برجام صادر می‌شده و مربوط به همکاری‌های بین‌المللی در نیروگاه اتمی بوشهر است را به مدت ۹۰ روز تمدید خواهد کرد.
یکی از بندهای مهم و البته ارزشمند برجام برای برنامه هسته‌ای ایران، تعریف حوزه‌های متعدد و متنوع همکاری‌های صلح آمیز هسته‌ای با ایران بود. همکاری‌هایی که تمام کشورهای عضو برجام را در برمی‌گرفت. از سوی دیگر بسیاری از کارشناسان حوزه خلع سلاح تاکید داشته و دارند که همکاری‌های دو و چندجانبه با ایران در حوزه هسته‌ای راهی برای نظارت بیشتر بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران و آگاهی از چند و چون کیفی و کمی آن است. برهمین اساس، دولت ترامپ به‌رغم خروج از برجام نزدیک به ۱۸ ماه پیش همکاری‌های هسته‌ای میان ایران و اعضای باقی‌مانده در برجام را از شمول تحریم‌ها معاف کرد. به گزارش خبرگزاری فارس، چندی پیش نمایندگان مجلس سنای امریکا طرحی را ارایه کرده بودند که خواستار اتمام معافیت‌هایی است که اجازه همکاری‌های بین‌المللی با برنامه هسته‌ای ایران در رآکتور اراک، تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم در فردو و رآکتور تحقیقاتی تهران را می‌داد. امریکا چند ماه قبل‌تر برخی از این معافیت‌ها، از جمله معافیت از تحریم خرید آب سنگین و اورانیوم با غنای پایین از ایران را لغو کرده بود.
- پیشگامی روس‌ها در انتقاد از تصمیم جدید ترامپ
روسیه نخستین کشوری بود که به این اقدام جدید دولت ترامپ با هدف تخریب معدود ابعاد باقی‌مانده از همکاری میان ایران و ۱+۴ در قالب برجام پاسخ داد. «میخاییل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین که به فعال‌ترین چهره فنی و سیاسی در حمایت از توافق هسته‌ای با ایران تبدیل شده در توییترش نوشت: «واضح است که حقوق، همراه با تعهدات می‌آید و بالعکس. این ارتباط غیرقابل انکار مورد تایید دیوان عدالت بین‌المللی است. اما امریکا واقعا معتقد است که می‌تواند حقوق خود ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت درباره برجام را اجرا کند و به تعهداتش ذیل همان قطعنامه بی‌اعتنا باشد. در همین حال، ایالات متحده اصرار دارد که ایران ذیل NPT فقط موظف و ملزم [به اجرای یک‌سری اقدامات] است اما هیچ حقی برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای آن‌هم به‌رغم بند چهارم اِن‌پی‌تی ندارد. این فقط استاندارد دوگانه نیست. این تلاشی مذبوحانه برای بازنویسی قانون بین‌المللی است. اقدامی که مخصوصا برای عدم اشاعه خطرناک است.»
«میخاییل اولیانوف» در توییت دیگری نوشت: «امریکا به معافیت از تحریم‌هایی که در برگیرنده پروژه‌های هسته‌ای تحت برجام (و امضا شده در شورای امنیت سازمان ملل) هستند پایان می‌دهد. تحریم‌های غیرقانونی امریکا علیه این پروژه‌ها به معنای نقض فراتر منشور سازمان ملل (بند ۲۵)، قطعنامه ۲۲۳۱ و معاهده ان‌پی‌تی (بند۴) است. امریکا همچنان به کارشکنی در [اقدامات] عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای ادامه می‌دهد.»
«ولادیمیر دژاباروف» سناتور روس و معاون اول کمیته امور خارجی شورای فدراسیون روسیه نیز اقدام ایالات متحده در لغو معافیت‌های همکاری صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را اشتباه خواند.او در حساب توییتری خود نوشت: «امروز، من به معافیت‌های تحریمی مربوط به پروژه‌های برجامی در ایران پایان می‌دهم که ظرف ۶۰ روز اجرایی می‌شوند. با تشدید [فعالیت‌های] هسته‌ای ایران مشخص است که این همکاری‌ها باید پایان یابند. تلاش‌های بیشتر برای زیاده‌خواهی هسته‌ای تنها منجر به فشار بیشتر بر رژیم می‌شوند.»
دژاباروف ضمن اشتباه خواندن این تصمیم امریکا تصریح کرد که این گونه اقدامات تحریک‌آمیز می‌تواند ایران را برای توسعه برنامه هسته‌ای خود تحریک کند. براساس ترجمه خبرگزاری فارس، او ضمن تاکید بر ادامه همکاری مسکو با ایران در این خصوص گفت: «ایالات متحده، آنها را تحت فشار می‌گذارد و در نهایت، ایران را تحریک می‌کند تا یک بمب هسته‌ای تولید کند.»
«ماریا زاخارووا»، سخنگوی وزارت خارجه روسیه دیگر چهره روسی بود که به تصمیم امریکا واکنش نشان داد. زاخارووا گفت: «نفرت نابخردانه از ایران در میان نخبگان سیاسی امریکا بر مسوولیت حقوقی این کشور در برابر شرکا و [ارزیابی] مخاطرات آن برای حیثیت امریکا غلبه کرده است. به نظر می‌رسد واشنگتن نمی‌داند چه کار دیگری می‌تواند برای خارج کردن برجام از مسیر انجام دهد.تصمیم امریکا برای لغو معافیت‌های هسته‌ای مربوط به برجام مصداق دیگری از سیاست نقض فاحش برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد توسط امریکا است. روسیه این اقدام را محکوم می‌کند.»
- مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا: متاسفم
«جوزپ بورل»، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز روز پنجشنبه از اقدام دولت امریکا در لغو معافیت‌های تحریمی مربوط به همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای با ایران انتقاد کرد. براساس ترجمه خبرگزاری فارس، بورل در نشست شورای امنیت ملی در خصوص روابط اروپا و سازمان ملل متحد، درباره برجام گفت: «این توافق بهترین روش و تنها روش برای حصول اطمینان از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران است. به همین دلیل است که من از تصمیم امریکا برای عدم تمدید معافیت‌های تحریمی مربوط به پروژه‌های هسته‌ای مرتبط با برجام ابراز تاسف می‌کنم.این اقدام حصول اطمینان از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران را برای جامعه بین‌المللی دشوارتر می‌کند.»
- سخنگوی سازمان انرژی اتمی: لغو معافیت‌ها هیچ تاثیری بر روند کار ایران ندارد
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا درباره اقدام جدید امریکا گفت: در حالی که ایران با اقتدار اهداف خود را به‌ویژه در رابطه با فروش فرآورده‌های نفتی به ونزوئلا، حضور مقتدرانه در دریاهای آزاد جهان و از همه مهم‌تر پیشرفت‌های چشمگیر صنعت هسته‌ای کشور پیش می‌برد، انتشار اخباری درباره لغو معافیت‌های هسته‌ای، تلاش مذبوحانه‌ای است که امریکا برای انحراف افکار عمومی داخلی و جهان از شکست‌های پی‌درپی خود در برابر ایران انجام می‌دهد.
کمالوندی افزود: لغو معافیت‌ها برای همکاری هسته‌ای طبق برجام در عمل هیچ تاثیری بر روند کار ایران ندارد. البته امریکا تمایل دارد که اقداماتش در راستای فشار بر ایران تاثیر بگذارد اما در عمل اتفاقی نمی‌افتد، این اقدامات فقط سر و صدای رسانه‌ای است نه چیزی بیشتر، آنها به خوبی این واقعیت را می‌دانند.
کمالوندی درباره همکاری‌های هسته‌ای ایران با کشورهای باقی مانده در برجام گفت: سوخت ما در روسیه بدون هیچ مشکلی هر وقت نیاز داشته باشیم به ایران می‌آید و اگر سوخت موجود تمام شود هم قادریم در آینده خودمان بدون نیاز به کمک هیچ کشوری آن را تولید کنیم. در رابطه با بازطراحی رآکتور اراک خیال‌مان راحت است؛ چون ما هر دو شکل رآکتور قدیم و جدید را خودمان به تنهایی هم می‌توانیم بسازیم. همین الان طراحی‌ها چه در حوزه رآکتور و چه سوخت آن توسط نیروهای متخصص ایرانی در حال انجام است. چین و سایر کشورهای اروپایی با ما در این کار همراهی می‌کنند اما کار اصلی طراحی رآکتور و سوخت آن با خودمان است. در ساخت تجهیزات هم این توانمندی در نیروهای ایرانی وجود دارد که در صورت عدم همراهی دیگران به تنهایی آن را انجام دهند. شاهد بودیم که مدار ثانویه و پمپ‌ها را خودمان ساختیم. البته روند کار در بازطراحی رآکتور اراک به دلیل مشکلاتی که در اجرای برجام و اعمال تحریم‌ها وجود دارد آهسته است اما کار در مسیر خود و رو به جلو جریان دارد.
او در پاسخ به این پرسش که ایران از سرعت کار در بازطراحی رآکتور اراک راضی است؟ اظهار کرد: ما از سرعت کار راضی نیستیم، می‌توانست بیشتر و بهتر باشد، به ویژه اگر اروپا بیشتر همراهی می‌کرد سرعت کار بیشتر می‌شد البته اروپایی‌ها هیچ‌وقت با امریکا در این زمینه هم صدا نشده‌اند اگر این اتفاق می‌افتاد تکلیف برای ایران روشن بود، اما تاکنون حتی در مواضع و حرف هم در رابطه با این گونه تحریم‌ها با امریکایی‌ها همراهی نکرده‌اند هر چند که در عمل چندان سرعت عمل ندارند.
- نوید خبرهای خوش هسته‌ای
سازمان انرژی اتمی ایران در واکنش به توییت پمپئو وزیر امور خارجه امریکا مبنی بر قرار دادن نام ۲ نفر از دانشمندان صنعت هسته‌ای ایران در فهرست تحریم‌های جدید دولت ایالات متحده امریکا در رشته توییتی اعلام کرد: خبرهای خوشی از صنعت هسته‌ای ایران در راه است.
در پاسخ توییتری سازمان انرژی اتمی ایران خطاب به وزیر امور خارجه امریکا، آمده است: تلاش مذبوحانه تصمیم‌سازان کاخ سفید مبنی بر قرار دادن نام ۲ تن از دانشمندان صنعت هسته‌ای کشور در فهرست تحریم‌های جدید دولت ایالات متحده امریکا بیانگر تداوم رویکرد خصمانه آن دولت در مواجهه نابخردانه با مجاهدان سرافراز مسیر اعتلا و عزت روزافزون ایران اسلامی است.اقداماتی از این دست خللی در عزم و اراده جوانان برومند این مرز و بوم در پیشبرد اهداف بلند نظام مقدس اسلامی ایجاد نخواهد کرد. ما از این فرصت استفاده کرده و بار دیگر به بدخواهان ایران اسلامی اعلام می‌کنیم که تنها ثمره رویارویی‌های مغایر با اصول و موازین حقوق بین‌الملل با ملت ایران، تقویت روحیه تلاشگران و محققان ایرانی و تضعیف جایگاه و منزلت دشمنان ایران زمین در عرصه جهانی است.خبرهای خوشی از صنعت هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در راه است.
- آخرین ضربه امریکای ترامپ به برجام
مجید تخت روانچی، سفیر و نماینده دایم ایران در دفتر سازمان ملل در نیویورک نیز در واکنش به اقدام جدید امریکا در خصوص لغو معافیت‌های همکاری‌های هسته‌ای با ایران در توییتی نوشت: «۲ سال پیش، ترامپ به مشارکت امریکا در برجام پایان داد. اکنون، در ادامه نقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، پمپئو با تحمیل جریمه برای اجرای حتی مفاد هسته‌ای قطعنامه، آخرین ضربه را وارد کرد.این ادعا که امریکا هنوز در برجام مشارکت دارد، نه‌تنها خنده‌دار، بلکه غلط است.»