همشهری آنلاین: ساختار این بنا به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد بخشی باقیمانده از یک مجموعه وسیع معماری بوده است.
بنای بازه‌هور بر اساس اسناد تاریخی موجود و البته کاوش‌های باستان‌شناسی، قدیمی‌ترین چهارطاقی ایران است که در دوره پادشاهی پارتیان در محدوده خراسان بزرگ ساخته شده‌است.
چهارطاقی یا چارتاقی در معماری به کالبدی با زمینه چهارگوش و پوشش گنبدی، متشکل از چهار پایه و یک طاق گنبدی روی آن با چهار ورودی طاق‌دار گفته می‌شود.
چهارطاقی را چهاردر، چهارقاپو و چهاردروازه نیز نامیده‌اند. چهارطاق یک نقشه مربع دارد و عناصر اصلی تشکیل‌دهنده آن عبارتند از: یک جرز در هر یک از چهار گوشه نقشه، چهار قوس که چهار جرز را به هم متصل می‌کند، یک گنبد که به کمک یک گوشواره در بالای قوس‌ها ساخته می‌شود و یک درگاه که در هر یک از چهار ضلع بنا پس از خاتمه کار به وجود می‌آید.
این نوع بنا در گذشته کاربردهای گوناگونی داشته از جمله ساخت بناهای مذهبی.
بازه‌هور، قدیمی‌ترین چهارطاقی ایران
باستان‌شناس معروف «آرتور پوپ» معتقد است این بنا قدیمی‌ترین گنبد ایجادشده روی پلان مربع در جهان است.
از نظر لغوی «بازه» در فارسی دری، قسمتی از دیواره کوه است که طلوع خورشید از میانه باز آن به شکل زیبایی دیده می‌شود. به لحاظ ویژگی‌های معماری این بنا نمایانگر بخشی از اجزا و عناصر معماری پارتی است که «آندره گدار» آن را به قرن سوم میلادی نسبت داده.
معماری این بنا به شکل چهار طاقی است که از چهار طرف باز و سقفی گنبدی بر فراز آن قرار گرفته است. فضای ورودی نیز سه درگاهی بلند و عریض دارد که احتمالاً در حکم تالار ورودی به فضاهای معماری طرفین به شمار می‌آید، اما ورودی اصلی بنا از ضلع غربی ایجاد شده و درگاهی‌های همسان در اطراف، حاکی از الحاقات پیرامون آن است.
این بنا در واقع هسته مرکزی یک مجموعه معماری است و به فاصله نزدیکی از آن ویرانه‌های قلعه‌های تاریخی دختر و پسر مشاهده می‌شود.
ثبت ملی، کشف ناشناخته‌ها
بنای سنگی بازه‌هور نخستین اثر ثبت ملی شده خراسان رضوی نیز هست. این اثر با شماره ۳۹ در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰شمسی، ثبت ملی شده‌است.
برخی بر این اعتقاد هستند که این بنا یک سازه برای حفاظت و نگهبانی از راه بوده و برخی دیگر نیز معتقدند آتشکده‌ای باقیمانده از عصر ساسانی است.
حفظ شاکله اصلی در طول تاریخ یکی از مهم‌ترین امتیازات این بنا محسوب می‌شود که دلیل آن زیرسازی و بسترسازی مناسب بنا قبل از ساخت به شیوه معماری ساسانیان است.