همشهری آنلاین: «محمدمیرزا قوانلو قاجار»، ملقب به «کاشف السلطنه» برای نخستین بار در سال ۱۲۸۰ هجری شمسی بذر چای را در سفری که به هندوستان داشت به لاهیجان برد. کاشف‌السلطنه از آنجا که دیده بود منطقه شرق گیلان با مناطق زیر کشت چای هندوستان تشابه آب‌وهوایی دارد، به این فکر افتاد زمینه ورود بذر این محصول را به ایران فراهم کند.
کاشف‌السلطنه بعد از ورود به ایران به لاهیجان بازگشت و زمینی را در یکی از محله‌های لاهیجان برای کشت این محصول انتخاب و آماده کرد. به‌همین دلیل چای برای اولین بار در این شهرستان کشت و بعدها محلی که این اتفاق در آنجا روی‌داد؛ «چای‌خانسر» نام‌گذاری شد و لاهیجان هم به‌عنوان شهر چای ایران شهرت یافت.
کاشف‌السطنه در سال‌های مشروطه، به‌دلیل حساس بودن موقعیت سیاسی و اجتماعی کشور و مشغله‌ای که داشت نمی‌توانست مدام در لاهیجان مستقر باشد و بر تداوم تولید و پرورش محصول تازه‌وارد نظارت کند. به همین‌دلیل باغ چایش را به یکی از معتمدان خود به نام «بصیرالتجار» سپرد تا بر روند کار نظارت داشته باشد. بصیرالتجار هم کار او را دنبال کرد و بعد از مدتی توانست نهال چای را به میزان زیادی تکثیر و کل کشاورزان منطقه را به کشت چای تشویق کند.
چای کشت شده در لاهیجان خیلی زود نتیجه داد. زیرا بیش از آنچه تصور می‌شد، چای لاهیجان خوش‌طعم و ذائقه‌پسند بود. همچنین فرایند فراوری آن نیز به‌صورت دستی بود که این مسئله نیز در کیفیت و طعم آن نقش داشت و خیلی زود در سراسر استان فراگیر شد. بعد از لاهیجان، چای در شهرهای لنگرود، املش، رودسر در شرق گیلان، فومن و صومعه‌سرا در غرب گیلان و همچنین درغرب مازندران یعنی در رامسر و تنکابن نیز مورد توجه قرار گرفت و کشت شد.
از نکات قابل توجه توسعه باغ‌های چای این است که اغلب آنها در مناطق کوهستانی و کوهپایه‌ای ایجاد شده‌اند و همین امر نابودی جنگل‌های زیادی در این مناطق را به‌همراه داشته‌است.
چای در لاهیجان خیلی زود بومی شد. به‌گونه‌ای که مردم حتی در شهرها و در حیاط خانه‌هایشان نهال چای را در همان زمان پرورش می‌دادند. توسعه سریع کشت این محصول نیاز به راه‌اندازی کارخانه‌های فراوری چای را ایجاد کرد و نخستین کارخانه چای ایران در سال به سال ۱۳۱۱ شمسی و اولین مرکز تحقیقاتی چای به سال ۱۳۱۳ در زمان پهلوی اول لاهیجان تأسیس شد. این کارخانه که بعدها فجر نام گذاشته شد به‌دلیل تعطیلی و متروکه‌شدن کاملا تخریب شد.
به‌تدریج و با گذر زمان کشت چای در تمامی استان گیلان گسترش یافت و در سال ۱۳۱۹ هجری شمسی حدود ۶۰۰ هکتار باغ چای در گیلان به‌وجود آمد. در سال ۱۳۳۷ هم دولت وقت، سازمان چای کشور را برای حمایت از چایکاران و کارخانه‌داران تاسیس کرد.
درحال حاضر بیش از ۲۶ هزار هکتار از اراضی استان گیلان و مازندران به کشت صنعت چای اختصاص دارد. ضمن این‌که معیشت بیش از ۵۵ هزار خانوار چایکار وابسته به تداوم حیات کشت و صنعت این محصول در کشور است.
گفتنی است ۹۰ درصد سطوح زیر کشت باغ‌های چای متعلق به گیلان است و برداشت برگ سبز چای در سه چین بهاره، تابستانه و پاییزه انجام می‌شود. چین بهاره از اوایل اردیبهشت ماه، تابستانه از نیمه دوم خردادماه و چین پاییزه نیز از شهریور ماه آغاز و تا پایان مهرماه انجام می‌شود.
از نکات قابل توجه این است در پرورش و تولید چای ایرانی به هیچ وجه از سموم شیمیایی استفاده نمی‌شود و سالانه محصول برداشت شده چایکاران در ۱۶۵ کارخانه فعال فراوری می‌شود.