به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از ایسنا، در خراطی سنتی، با نازک‌کاری روی چوب‌هایی مانند گردو، نارون، توسکا، زبان گنجشک، بید، چنار و کهور گلابی، آثار زیبایی خلق می‌شود.
در گذشته با استفاده از این هنر بسیاری از نیازهای مردم تامین می‌شده، ولی این روزها با پیشرفت فن‌آوری و جایگزینی دستگاه‌های خراطی برقی به جای ابزارهای دستی، معدود افرادی، این حرفه را به صورت سنتی انجام می‌دهند و مانند بسیاری از هنرهای اصیل سنتی در کشورمان رو به افول است.
حرفه آبا و اجدادی
رضا طحاری، هنرمند ۸۰ ساله خوش‌ذوق میبدی که بسیاری او را به عنوان «حاج‌رضا» می‌شناسند، تنها خراط سنتی این خطه است و هنوز هم با استفاده از ابزارهای قدیمی خود خراطی می‌کند.
او گفت: خراطی، حرفه آبا و اجدادی من است و تا آنجا که به یاد دارم تا پنج نسل از قبل من خراط بوده‌اند.
حاج‌رضا که به مدت ۲۲ سال در کشور کویت به حرفه نانوایی مشغول بوده، اظهار کرد: قبل از نانوایی و از دوران کودکی پیش پدرم به عنوان شاگرد، خراطی می‌کردم و این حرفه را از همان دوران یاد گرفته بودم. اکنون هم پیشه اصلی من کشاورزی است و تنها روزی ۳ یا ۴ ساعت در مغازه خراطی‌ام فعالیت می‌کنم.
او که پنج فرزند پسر و پنج فرزند دختر دارد، افزود: هیچ کدام فرزندانم علاقه‌ای به کار خراطی نداشتند و اکنون هم به علت بی‌توجهی مسئولان یزد و فراموشی این هنر، از فعالیت خراطی من رضایت ندارند.
این هنرمند ادامه داد: مردم در گذشته به نوعی در تامین نیازهایشان خودکفا بودند. یکی از محصولات آن روزهای میبد، پنبه بود که پس از برداشت و جمع‌آوری، طبق مراسمی خاص، با چرخ نخ‌ریسی تبدیل به نخ می‌شد. به همین دلیل نیز دوران پررونقی برای حرفه خراطی بود، اما اینک نه از شغل‌های قدیمی خبری است و نه نیاز مردم به حرفه خراطی.
ابزار کار
طحاری به معرفی ابزارهای کارش پرداخت و گفت: ابزارهای مورد استفاده در این حرفه سنتی شامل سوهان، چاقو، تیشه، مته دستی، چکش، گیره، سندان، اره، انبردست، چرخ سمباده و غیره است.
به گفته وی، عمده محصولاتی که اینک در کارگاه‌های ماشینی خراطی توسط صنعتگران تولید می‌شود شامل دسته بیل و اره، عصا، قلیان، چوب سیگار، وردنه، دسته هاون، گوشت‌کوب و سایر اشیای خراطی شده است.
حاج‌رضا در مورد تامین چوب مورد نیاز برای هنرش بیان کرد: خراط‌های میبد در گذشته برای تامین چوب بید به اطراف روستای حسن آباد می‌رفتند و سالی یک بار از آنجا چوب می‌آوردند؛ آن را پوست می‌کندند و از آن استفاده می‌کردند، اما امروزه دیگر چوب بید، کمیاب شده، بنابراین از چوب‌های دیگر هم استفاده می‌کنم.
تنها خراط سنتی میبد اضافه کرد: در خراطی سنتی به طور همزمان از هر دو دست و پایم استفاده می‌کنم؛ ابتدا نوع چوب را مطابق کالای تولیدی انتخاب می‌کنیم، سپس با اره نواری و رنده به اندازه مورد نیاز شیئی که ساخت آن مورد نظر است، چوب را برش می‌دهم. در ادامه با بستن چوب بریده‌شده به دستگاه خراطی و گرد کردن آن به اصطلاح آن را نیمه‌کاره می‌کنم.
چنانچه شیء مورد نظر از داخل خالی باشد، آن را به وسیله سه نظام به دستگاه خراطی بسته و داخلش را خالی می‌کنم. در مرحله انتهایی نیز قسمت‌های خارجی را توسط سمباده پرداخت و محصول را پس از رنگ‌آمیزی با کیلر(کیلرکاری) به بازار عرضه می‌کنم.
او در مورد رنگ‌های استفاده شده در هنر خراطی سنتی نیز گفت: عمدتاً دو نوع رنگ اصلی استفاده می‌شود که رنگ سیاه به آسانی با استفاده از قیر تهیه می‌شود، ولی رنگ قرمز به‌کار رفته در اشیای ساخته شده، یک رنگ طبیعی است که از شیره درختی به نام محلی «اوشتک» در میبد به دست می‌آمده. اکنون تهیه آن به صرفه اقتصادی نیست، اما من هنوز هم مقداری از آن را از وسایل کار خراطی پدرم به یادگار برده‌ام که البته شاید تا یک سال آینده هم جوابگوی نیازم نباشد و مجبور شوم کارهایم را بدون رنگ عرضه کنم.
حاج‌رضا در پایان سخنانش از بی‌توجهی مسئولان به این هنر گلایه کرد و افزود: هرچند این هنر امروزه مشتری خاصی ندارد، اما قدمتی طولانی دارد و شاید بنده تنها بازمانده این هنر در شهرستان میبد و شهرستان‌های اطراف باشم. با این حال هیچ حمایتی از سوی میراث فرهنگی و مسئولان شهرستان و استان برای زنده نگه داشتن این هنر انجام نشده و طی این سالها هیچ کسی سراغی هم از من نگرفته است.
ثبت ملی
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان میبد در مورد این هنر رو به فراموشی گفت: خراطی سنتی شهرستان میبد یک هنر نازک‌کاری روی چوب است که در گذشته در این شهرستان، رونق و رواج بیشتری داشت. امروزه با توجه به کارهای جدید و پیشرفت علم و صنعت، دیگر کسی رغبتی به این هنر در حوزه سنتی، نشان نمی‌دهد.
رسول مشتاقیان اضافه کرد: مشکل بازاریابی و کمبود تقاضا برای این هنر سنتی امروزه باعث شده تا جوانان به این هنر روی نیاورده و بیشتر به سمت و سوی کارهای مدرن و استفاده از دستگاه‌های برقی برای تولید چنین محصولاتی رغبت نشان دهند، اما با این وجود، اگر کسی تمایل به یادگیری و ادامه این فعالیت داشته باشد، اداره میراث فرهنگی همچنان حمایت خواهد کرد.
وی ادامه داد: میبد به عنوان شهر جهانی زیلو شناخته شده است. بیشتر متقاضیان و هنردوستان به سمت هنر زیلو روی‌آورده‌اند و دیگر رشته‌های هنری از جمله خراطی سنتی تحت تاثیر آن قرار گرفته و باعث شده تا این هنر در حال فراموشی و نابودی باشد.
مشتاقیان اضافه کرد: برای حمایت از خراطی سنتی میبد و حمایت از تنها خراط میبد با ایجاد یک غرفه در هتل گلشن میبد، قصد احیا و زنده نگهداشتن آن را داشتیم، ولی تنها خراط شهرستان تمایلی به این اقدام نداشت و متاسفانه ما نتوانستیم کار دیگری انجام دهیم.
رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی میبد بیان کرد: این هنر صنعت در اسفند ۹۵ به شماره ۱۰۲ در فهرست میراث معنوی کشور به نام میبد به ثبت ملی رسیده است.