بهزاد رنجبر _ همشهری آنلاین: دیروز قیمت دلار آمریکا رکورد تازه‌ای در اقتصاد ایران ثبت کرد و به محدوده ۱۹هزارو۵۰۰تومان در بازار آزاد رسید، این موضوع بازار طلا را هم متلاطم کرد و منجر شد قیمت هر سکه رکورد تازه‌ای ثبت کند و برای نخستین بار از مرز ۸میلیون تومان عبور کند. همزمان با این رویداد حسن روحانی، رئیس‌جمهوری با اعلام اینکه تحریم‌ها نقل و انتقال ارز را با دشواری مواجه کرده است خواستار برخورد بانک مرکزی با متخلفان ارزی شد. این سخنان نشان می‌دهد که فشار بر منابع ارزی کشور بیشتر شده است.
بررسی تحرکات دولت و بانک مرکزی در یک ماه گذشته نشان می‌دهد که چالش نقل و انتقال ارز و فشار بر منابع ارزی کشور بیشتر از قبل شده و این همان نکته کلیدی در تندتر شدن شیب صعودی قیمت ارز است. به‌طورکلی افزایش قیمت ارز ناشی از عوامل مختلفی است اما تورم و روند عرضه و تقاضا از مجموعه عوامل پرقدرت در رشد قیمت ارز هستند که می‌توانند زمینه‌های رشد قیمت را بیش از سایر عوامل فراهم کنند چرا که تورم منجر به کاهش ارزش پول ملی می‌شود و عرضه و تقاضا هم به‌عنوان یک عامل پرقدرت دیگر، نقش کلیدی در روند قیمت دلار بازی می‌کند.
جدای از تورم موجود در کشور، کاهش جریانات ورود ارز به کشور می‌تواند روند عرضه و تقاضای ارز را با چالش مواجه کند و منجر به رشد قیمت‌ها شود به همین دلیل کارشناسان از مدت‌ها پیش نسبت به نقش تحریم‌ها که می‌تواند جریان ورود ارز به کشور را محدود کند هشدار داده بودند.به‌دلیل ساختاردولتی اقتصاد ایران بخش عمده ارز در اختیار بانک مرکزی است و این بانک عمده‌ترین عرضه‌کننده ارز در کشور است با این حال بعد از کاهش شدید فروش نفت ناشی از تحریم‌ها و کاهش دسترسی بانک مرکزی به چنین منابع ارزی، صادرکننده‌های غیرنفتی نیز به یکی دیگر از بازیگران اصلی بازار ارز تبدیل شدند و عرضه ارز توسط آنها در بازار نیز می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در تعیین قیمت ارز داشته باشد بنابراین چنانچه عرضه ارز توسط آنها با تأخیر انجام شود می‌تواند طرف عرضه را در تبادلات ارزی داخلی و همچنین تامین مصارف ارزی تضعیف کند.با این حال آنطور که شواهد نشان می‌دهد و دیروز هم حسن روحانی رئیس‌جمهور به آن اشاره کرد همه ماجرا مربوط به تزریق ارزهای غیرنفتی به اقتصاد نیست و بخش مهمی از تلاطم‌های ارزی و رشد پرشتاب قیمت ارز که به بازار طلا هم سرایت کرده است ناشی از اعمال تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه ایران و مشکلاتی است که در نقل و انتقال ارز به‌وجود آمده و حتی از بهمن پارسال بر شدت آن اضافه شده است. آنطور که رئیس‌جمهور دیروز گفت تحریم‌ها نقل و انتقال ارز را با دشواری زیادی مواجه کرده است.
- فشار به منابع ارزی کشور
به‌طورکلی میزان منابع ارزی کشورها ازجمله اطلاعات محرمانه و طبقه‌بندی شده‌ای است که اطلاعات آن منتشر نمی‌شود، به‌ویژه برای ایران که بخش مهمی از تحریم‌های آمریکا جریانات مالی و منابع ارزی کشور را نشانه رفته است. این منابع ارزی برای کشورها ازجمله کشوری با ساختار اقتصاد ایران که بخش عمده اقتصاد آن دولتی است و منابع اصلی ارز در دست بانک مرکزی است نقش زیادی را در تعیین قیمت ارز دارد چرا که عرضه‌کننده اصلی ارز دولت است.
در چنین شرایطی از زمان اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران، از یک طرف کاهش فروش نفت درآمدهای ارزی ایران را کاهش داد و از طرف دیگر جریان نقل و انتقال ارز به کشور با دشواری‌های زیادی مواجه شد و ایران هربار تلاش کرده است روش‌های مختلفی را برای دور زدن تحریم‌ها پیدا کند اما برخی اطلاعات نشان می‌دهد از ۲ماه پیش فشار آمریکا برای محدود شدن نقل و انتقال‌های ارزی ایران بسیار بیشتر شده است وحتی فرایندهای دسترسی ایران به درهم امارات در بازار غیررسمی که به‌عنوان یک ارز واسطه‌ای نقش زیادی را در تبادلات ارزی ایران ایفا می‌کند نیز از بهمن پارسال بیشتر شده است که البته بخشی از آن ناشی از شیوع کرونا بوده است.ضمن اینکه هنوز مشخص نیست آیا بانک مرکزی قادر خواهد بود منابع مسدود شده ارزی ایران در سایر کشورها که می‌تواند منابع ارزی کشور را افزایش دهد آزاد کند یا خیر؟ همه این عوامل میزان فشار بر منابع ارزی کشور را افزایش داده و ازجمله دلایل رشد قیمت دلار بوده است. در چنین شرایطی و درحالی‌که دست بانک مرکزی از منابع ارزی نفتی کوتاه شده است، بانک مرکزی وابستگی زیادی به منابع ارزی حاصل از صادرات بخش خصوصی پیدا کرده است و به همین دلیل دیروز رئیس‌جمهور تأکید کرد:بانک مرکزی باید متخلفان ارزی بخش صادرات و واردات را به مردم معرفی کند.
- تحرکات دولت برای افزایش توان ارزی
به‌نظر می‌رسد فشار به منابع ارزی کشور تا حدی است که برای کنترل بازار ارز اکنون چاره‌ای جز آزادسازی منابع مسدود شده ارزی ایران در سایر کشورها و همینطور فشار بر صادرکننده‌ها برای تامین ارز مورد نیاز کشور در بخش مصارف ارزی نیست. ۱۶خردادماه امسال حسن روحانی از بانک مرکزی خواست رفع انسداد منابع ارزی در بانک‌های خارجی را با جدیت بیشتری پیگیری کند. او بلافاصله بعد از این دستور، از بانک مرکزی خواست تا منابع ارزی ایران در کره‌جنوبی که گفته می‌شود بیش از ۶ میلیارد دلار است نیز آزاد شود. به‌دنبال دستورهای رئیس‌جمهور هفته قبل عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی هم در سفری که به عراق داشت با نخست‌وزیر این کشور دیدار کرد و قول مساعد برای استفاده از منابع ارزی ایران برای واردات کالاهای اساسی و دارو را دریافت کرد. این تحرکات از سوی دولت و بانک مرکزی نشان می‌دهدکه احتمالا اخبار مربوط به افزایش فشار تحریم‌ها در نقل و انتقال‌های ارزی صحت دارد و در عین حال به عاملی برای تضعیف طرف عرضه و افزایش قیمت ارز تبدیل شده است. با این حال به‌نظر نمی‌رسد آزادسازی منابع مسدود شده ایران در کوتاه‌مدت چاره‌ساز باشد و دولت باید بیشتر به منابع ارزی صادرکننده‌های غیرنفتی تکیه کند. اطلاعات بانک مرکزی نشان می‌دهد که برخی از صادرکننده‌های غیرنفتی هنوز بقیه ارز حاصل از صادراتشان را در سال۹۸ به اقتصاد تزریق نکرده‌اند به همین دلیل فشارها برای بازگشت ارز حاصل از صادرات در جریان رشد پر شتاب قیمت دلار بیشتر شده و دیروز هم حسن روحانی به بانک مرکزی دستور داد متخلفان ارزی بخش صادرات و واردات را به مردم معرفی کند.
- ثبت رکورد تازه
در کشاکش برآوردها از میزان منابع و مصارف ارزی کشور در میان فعالان اقتصادی و گمانه‌زنی درمورد کاهش جریانات ورودی ارز به کشور قیمت دلار این روزها شیب صعودی پرقدرتی گرفته است و دیروز قیمت هر دلار آمریکا با عبور از مرز ۱۹هزار تومان رکورد تازه‌ای را در اقتصاد ایران ثبت کرد که پیش از این سابقه نداشته است. پیش از این در هفتم مهرماه سال۱۳۹۷ قیمت هر دلار آمریکا تا محدوده ۱۹هزارو۳۰۰تومان پیشروی کرد اما این قیمت فقط چند ساعت دوام آورد و از روز بعد از آن قیمت دلار به‌طور مداوم شروع به نزول کرد و در آبان‌ماه پارسال در نهایت به ۱۱هزارو۱۵۰تومان رسید اما در دادوستدهای روز گذشته قیمت هر دلار آمریکا تا محدوده ۱۹هزارو ۵۰۰تومان پیشروی کرد و حتی تا لحظه تنظیم این گزارش به مرز ۱۹هزارو۸۰۰تومان هم رسید. ازنظر تکنیکی این منطقه یک منطقه پرخطر برای قیمت دلار محسوب می‌شود و به‌نظر می‌رسد چنانچه قیمت دلار بتواند از محدوده ۲۰هزار تومان عبور کند سرعت رشد آن بیشتر خواهد شد و بر نگرانی‌های ناشی از اثرات رشد قیمت دلار بر اقتصاد دامن خواهد زد. دیروز همچنین قیمت طلا هم تحت‌تأثیر افزایش قیمت ارز رشد کرد و قیمت هر سکه امامی برای نخستین بار در تاریخ اقتصاد ایران از مرز ۸میلیون تومان عبور کرد.
- روحانی: بانک مرکزی متخلفان ارزی را معرفی کند
حسن روحانی رئیس‌جمهور دیروز در جریان برگزاری نشست ستاد اقتصادی دولت با اشاره به لزوم درک شرایط سخت کشور و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های ضدبشری آمریکا ازجمله در زمینه صادرات نفت، گفت: در نتیجه این تحریم‌ها نقل و انتقال ارز با دشواری همراه بوده و از سوی دیگر شرایط ناشی از شیوع ویروس کرونا ازجمله بسته شدن برخی از مرزها، واردات را هم دچار مشکل کرده است. رئیس‌جمهور با اشاره به لزوم کنترل قیمت‌ها در بازار ارز، ادامه داد: مطابق سیاست ارزی کشور و مجموعه مصوباتی که درخصوص سیاست تجاری- ارزی کشور برای توسعه صادرات غیرنفتی و بازگشت ارز آن تعریف شده، باید تعهد ارزی همه فعالان بخش صادرات و واردات اعم از دولتی، عمومی و خصوصی در چارچوب این قانون و مقررات مشخص باشد و بانک مرکزی نیز موظف است به‌طور شفاف فهرست تمام کسانی که برای واردات، ارز دریافت کرده‌اند به‌علاوه میزان عمل آنها به تعهداتشان را در سامانه معرفی کنند تا این اطلاعات برای مردم، رسانه‌ها و مراجع ذیصلاح شفاف و به سهولت قابل دسترس باشند.رئیس‌جمهور ادامه داد: بانک مرکزی باید به همه بدهکاران عمده برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات اخطار داده و زمان پرداخت برای آنان مشخص شود و درصورت تخطی، با معرفی آنها به افکار عمومی و مراجع ذیصلاح، به تخلف آنها رسیدگی شود. روحانی تأکید کرد: شرایط اقتصادی کشور به‌گونه‌ای است که به‌هیچ‌وجه نمی‌توان در اجرای قوانین و اعمال مدیریت فعالانه تعلل کرد.
- اجرای دستور حسن روحانی؛اسامی متخلفان ارزی رسانه‌ای می‌شود
به‌دنبال دستور رئیس‌جمهور برای اعلام اسامی متخلفان ارزی دیروز بانک مرکزی اعلام کرد:درصورت عدم‌برگشت ارز توسط سایر صادرکنندگان، مطابق مقررات، اسامی متخلفان در رسانه‌ها انتشار می‌یابد.بانک مرکزی تأکید کرده است:متأسفانه تعدادی از صادرکنندگان با وجود گذشت مدت طولانی از تاریخ صدور کالا و خدمات هنوز ارزهای صادراتی را به چرخه اقتصاد کشور بازنگرداندند از این‌رو بانک مرکزی ضمن تأکید دوباره به صادرکنندگان برای تسریع در برگشت ارزهای حاصل از صادرات خود طی سال‌های ۱۳۹۷و ۱۳۹۸تا پایان تیرماه سال‌جاری، اعلام می‌کند درصورت عدم‌برگشت ارز مطابق مصوبات هیأت وزیران و مصوبات شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی، اسامی تمام صادرکنندگان کالا و خدماتی که ارزهای صادراتی را مطابق ترتیبات اعلامی این بانک به‌صورت شفاف به چرخه اقتصادی کشور برنمی‌گردانند را در رسانه‌ها انتشار خواهد داد تا عموم مردم مطلع باشند چه افراد و کسانی در جهت منافع شخصی خود باعث تلاطم در نرخ ارز و تحمیل هزینه‌های سرسام‌آور به آحاد جامعه می‌شوند.بانک مرکزی همچنین در ادامه اطلاعیه خود خطاب به آن دسته از صادرکنندگانی که تاکنون نسبت به بازگشت ارز حاصل از صادراتشان اقدام نکرده‌اندآورده است: درنظر گرفتن فرصت زمانی حداکثر ۴ماه از تاریخ صدور کالا برای برگشت ارز صادراتی، برای فراهم کردن شرایط و امکان برگشت ارز به کشور است، لذا انتظار می‌رود صادرکنندگان با تسریع در برگشت ارز صادراتی مصالح و منافع جامعه را مدنظر قرار دهند.