به‌گزارش همشهری آنلاین، کوچک‌تر شدن کیک اقتصاد ایران و خالی‌تر شدن سفره مردم واقعیتی است که در این گزارش رسمی به آن اشاره شده که می‌تواند مسیر آینده اقتصاد کشور را ترسیم کند تا سیاستمداران و سیاستگذاران اندیشه کنند که آب رفتن ۷درصد از ارزش تولید ناخالص داخلی ایران با احتساب درآمدهای نفتی چه تأثیری بر دخل‌وخرج مردم می‌گذارد.
هرچند مرکز آمار ایران روایت می‌کند که در سال گذشته، رشد بخش کشاورزی ۳درصد نسبت به سال۹۷ افزایش‌یافته اما سقوط ۱۴.۷درصدی ارزش‌افزوده ناشی از گروه صنایع و معادن ازجمله افت ۳۵درصدی ارزش‌افزوده برآمده از استخراج نفت و گاز طبیعی تا چه اندازه اقتصاد ایران را در برابر شوک‌های بیرونی آسیب‌پذیر می‌سازد. به‌ویژه اینکه تصویری که مرکز آمار ایران از چهره واقعی اقتصاد ایران در سال۹۸ ارائه می‌دهد، هنوز آثار ناشی از جنگ با ویروس کرونا را محاسبه و اعلام نمی‌کند.
این گزارش نشان می‌دهد که ارزش‌افزوده رشته فعالیت‌های اقتصادی ایران با قیمت‌های ثابت باوجود گشایش ناشی از برجام و رشد اقتصاد ایران در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ به‌دلیل کاهش شدید ارزش تولید ناخالص داخلی طی ۲سال پایانی دولت محمود احمدی‌نژاد یعنی سال‌های ۹۱ و ۹۲ همچنان کمتر از ارزش‌افزوده سال۹۰ است. به بیان روشن‌تر اندازه اقتصاد ایران در پایان سال۹۸ حتی به‌اندازه سال۹۰ هم رشد نکرده است.
- آب رفتن درآمدهای نفتی
هرچند بخش کشاورزی ایران در سال۹۸ رشد مثبتی را تجربه کرده، اما رشد این بخش از پایداری لازم برخوردار نیست و درصورت تکرار پدیده‌هایی چون خشکسالی و بروز کم‌آبی ممکن است دوباره تضعیف شود. اتکای اصلی اقتصاد ایران پس از جنگ تحمیلی بر درآمدهای نفتی و صادرات گاز بوده و مرکز آمار ایران می‌گوید: ارزش‌افزوده بخش استخراج نفت خام و گاز طبیعی در سال۹۸ همچنان به روند کاهش خود به میزان منفی ۳۵درصد ادامه داده و رشد منفی این بخش استراتژیک و درآمدزای اقتصاد کشور از پاییز سال۹۷ همزمان با اجرای تحریم‌های خصمانه علیه کشور شروع شده و نخستین نشانه اصابت تحریم‌ها به درآمدهای ارزی در همان پاییز۹۷ با ریزش ۳۳.۵درصدی ارزش بخش نفت و گاز شروع و در زمستان همان سال رشد این بخش به منفی ۲۶درصد رسید.
روایت فصلی مرکز آمار ایران از افول ارزش‌افزوده ناشی از بخش نفت و گاز ایران البته تکان‌دهنده و نشان از فشار سنگین بر دخل‌وخرج دولت حسن روحانی دارد؛ به این آمارها دقت کنید، رشد بخش نفت و گاز در بهار۹۸ معادل منفی ۴۱درصد، تابستان۹۸ معادل منفی ۴۷درصد و پاییز۹۸ برابر با منفی ۱۵.۳درصد و زمستان۹۸ منفی ۲۶.۸درصد! این واقعیتی است که شاید خیلی از منتقدان دولت و مخالفان برجام آن را نادیده می‌گیرند اما آمارهای مرکز آمار نشان می‌دهد در فصل‌هایی کـه رشد بخش نفت نسبت به میانگین رشد سایر بخش‌ها بیشتر باشد همانند دوران اوج صادرات نفتـی در سـال۱۳۹۵ و پـس از اجرایـی شدن برجام، اندازه اقتصاد ایران با نفت نسبت به‌اندازه اقتصاد بدون نفت بیشتر خواهـد بـود.
روی دیگر سکه افت محسوس درآمدهای ارزی ایران البته بلافاصله در بخش صنعت ایران نمایان شده به‌نحوی که در تمامی فصول سال‌های ۹۷ تا پاییز۹۸ بخش صنعت ایران تضعیف شده و رشد منفی مستمری را تجربه کرده و تنها در زمستان پارسال اندکی نفس کشیده و با رشد مثبت مواجه شده است.
- خالی شدن سفره خانوار
گزارش مرکز آمار ایران از خالی شدن سفره مردم حکایت می‌کند چرا که رشد قیمت سبد مصرفی خانوارها باعث کاهش قدرت خرید آنها و افت رشد مصرفشان شده و رشد مصرف نهایی خانوارها به قیمت ثابت در سال۹۸ معادل ۵.۴درصد کمتر شده که بیشترین سهم از این کاهش مربوط به کاهش شدید مصرف نهایی خانوارها در فصل بهار سال گذشته بوده است. مرکز آمار ایران ۲دلیل را درباره کاهش مصرف نهایی مصرف خانوارهای ایرانی معرفی می‌کند؛ نخست اینکه رشد مصرف نهایی خانوار در فصل بهار سال۹۷ مثبت و معادل ۳.۷درصد بوده چراکه در این فصل اقتصاد ایران نرخ تورم تک رقمی را تجربه کرده و هنوز تا آن زمان روند کاهش یافتن مصرف خانوارها به قیمت حقیقی شروع نشده بود و نرخ تورم از تابستان سال۹۷ روندی افزایشی را تجربه می‌کند.
دوم اینکه با تشدید نرخ تورم از تابستان۹۷، رشد مصرف نهایی خانوارها به قیمت حقیقی منفی می‌شود و در پاییز سال۹۷ با شتاب گرفتن اثرات تورمی قدرت خرید مردم افت می‌کند. به‌گزارش همشهری، با نمایان شدن آثار نرخ تورم بر سبد مصرفی مردم، دولت سیاست مهار نرخ تورم را در پیش می‌گیرد تا جلوی افت بیشتر قدرت خرید مردم را بگیرد. نتیجه اولیه این تغییر سیاست کاهش شتاب تورم در پاییز و زمستان پارسال و بهبود شاخص رشد مصرفی نهایی خانوارهاست با این توضیح مهم که همچنان رشد مصرف نهایی خانوارها منفی است.
بررسی هزینه‌های خوراکی خانوار به قیمت ثابت نشان می‌دهد با توجه به نرخ تورم در گروه خوراکی‌ها، خانوارهای ایرانی میزان مصرف کالاهای خوراکی را کاهش می‌دهند که بیشترین کاهش هزینه خانوارهای ایرانی در ۳گروه غلات، نان، آرد، شیر و فراورده‌های لبنی، میوه‌ها و خشکبار مشاهده می‌شود و به‌تدریج حتی این وضعیت در سایر گروه‌های غیرخوراکی و خدمات هم نمایان می‌شود. شیوع ویروس کرونا از بهمن سال گذشته براساس روایت مرکز آمار ایران باعث کاهش محسوس مراجعه مردم به بیمارستان‌های خصوصی شده و بیمارستان‌های یادشده را با مشکلات مالی مواجه کرده و دلیل اصلی کاهش هزینه‌های بهداشت و درمان مردم در زمستان پارسال ناشی از همین مسئله و حمایت‌های دولت برای کاهش هزینه‌های ناشی از کرونا بوده است.
- فشار قیمت مسکن بر اجاره‌بها
مرکز آمار ایران می‌گوید: مصرف نهایی خانوارهای ایرانی در سال گذشته در گروه مسکن، آب، سوخت و ارتباطات بیشتر شده که بیشترین هزینه خانوارها در بخش مسکن مربوط به رشد اجاره‌بهای واحدهای مسکونی بوده به‌نحوی که افزایش هزینه خانوارها در بخش مسکن به‌طور قابل ملاحظه‌ای از افزایش برآورد قیمت مسکن بوده و نه تعداد خانوارهای دارای خانه یا مستأجران.
- افت شدید سرمایه‌گذاری
روایت مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که میزان مصرف نهایی دولت در سال گذشته ۱.۷درصد کمتر از سال۹۷ بوده که نشانه‌ای از افت سرمایه‌گذاری بخش دولتی است. از منظر شاخص تشکیل سرمایه هم آمارها نشان می‌دهد که نرخ رشد تشکیل سرمایه ماشین‌آلات در سال گذشته ۱۱.۸درصد افت کرده هرچند با بهبود تولید داخلی ماشین‌آلات و تجهیزات از افت بیشتر این شاخص جلوگیری شده است. مرجع رسمی آمار کشور همچنین اعلام کرده که در سالی که گذشت ارزش صادرات کالاهای غیرنفی ایران تنها ۳.۷درصد افزایش داشته درحالی‌که ارزش واردات کالاها ۳۷.۵درصد افت کرده و صادرات کالاهای ایران در فصل زمستان۹۸ بدترین عملکرد را نسبت به سایر فصل‌ها داشته که دلیل اصلی آن شیوع ویروس کرونا و بسته شدن مرزها بوده است.