لاله غزالی - همشهری آنلاین: دکتر حسن روحانی رئیس‌جمهور صبح روز شنبه ۲۸ تیر در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا با بیان اینکه تقریبا در ماه پنجم مبارزه با ویروس کرونا هستیم، آماری ارائه کرد که موجی از واکنش‌ها را از رسانه‌ها و فضای مجازی تا مسئولان شهری و متخصصان و پزشکان در پی داشت.
او گفت: گزارشی از معاونت تحقیقات وزارت بهداشت به دست ما رسید که نکات مهمی دارد مبنی بر اینکه تخمین ما بر این است که تاکنون ۲۵ میلیون ایرانی به این ویروس مبتلا شده و حدود ۱۴ هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند و تعداد زیادی از افراد در این ۱۵۰ روز بستری بوده‌اند که مجموعا بیش از ۲۰۰ هزار نفر در بیمارستان‌ها بستری شده‌اند.
روحانی همچنین اظهار کرد: در این گزارش آمده است که ۳۰ تا ۳۵ میلیون نفر دیگر در معرض ابتلا خواهند بود. در این گزارش پیش‌بینی شده تعداد بستری‌های که در آینده باید پیش‌بینی کنیم حدود دو برابر مقداری خواهد بود که از این ۱۵۰ روز شاهد بودیم.
به دنبال واکنش‌ها به این ارائه آمار از سوی رئیس‌جمهور، همان روز علیرضا معزی معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهوری در یک توییت نوشت: «همان‌گونه که رئیس‌جمهور در ستاد ملی اشاره کردند، تحلیل ارائه‌شده مستند به برآورد معاونت تحقیقات وزارت بهداشت است که در آن براساس یک سناریوی تخمینی تاکنون ۲۵میلیون ایرانی با ویروس کرونا درگیر شده و ایمنی کاملی به دست آورده‌اند و تا مدتی در معرض ابتلای مجدد نخواهند بود».
-
آماری که با هم نمی‌خواند
روز بعد، عباس عبدی - روزنامه‌نگار - در یادداشتی در روزنامه اعتماد آمار ارائه‌شده از سوی رئیس‌جمهور را زیر سوال برد و نوشت: «در صورت صحت این ادعا، لازم است که تعداد تست‌ها به‌شدت افزایش پیدا کند، در حالی که به نظر می‌رسد با شیوع بیشتر بیماری این تعداد همچنان محدود مانده است، این ادعا را می‌توان از نسبت تست‌های مثبت به بیماران بستری‌شده دریافت.
هرچند پیش‌تر گمان می‌رفت که آمار ۱۵ میلیون نفر درست باشد ولی اتفاقات بعدی حاکی از غیرمعتبر بودن این آمار است. چرا؟ ۲۵ میلیون نفر یعنی حدود یک‌سوم جمعیت تحت خطر کشور. اگر این رقم درست باشد، به معنای آن است که در برخی مناطق مثل گلستان، اصفهان و مازندران باید درصد جمعیت مبتلا بسیار بالاتر باشد یعنی بالای ۷۰ و ۸۰ درصد جمعیت مبتلا شده باشند. اگر چنین بود، در این مناطق ایمنی جمعی رخ می‌داد. بنابراین قرمز و هشداری شدن وضعیت برخی از این مناطق بی‌معناست.
اگر ۷۰ درصد جامعه‌ای مبتلا و ایمن شوند، عملا احتمال ابتلا بسیار کم خواهد شد. پس چرا این استان‌ها دوباره در وضعیت هشدار قرار گرفته‌اند؟ برای این چه پاسخی می‌توان داشت؟ یا باید بگوییم که ایمنی رخ نمی‌دهد و مبتلایان دوباره بیمار می‌شوند، یا آنکه آمارِ داده‌شده واقعی نیست.
به علاوه، طبق گفته ایشان، تاکنون ۲۰۰ هزار نفر بستری شده‌اند و از هر ۱۰۰۰ نفر مبتلا نیز حداکثر ۱۵۰ نفر بستری می‌شوند. گیریم که فقط ۱۰۰ نفر بستری شوند پس طبق همین فرمول تعداد مبتلایان واقعی ۲ میلیون نفر است و نه ۲۵ میلیون نفر».
همچنین، تعدادی از اعضای شورای شهر تهران اعلام کردند که آمار وزارت بهداشت با اطلاعاتی که از سازمان بهشت زهرا به دست آورده‌اند، همخوانی ندارد.
ناهید خداکرمی رئیس کمیته سلامت این شورا نیز از انجام یک پژوهش میدانی اپیدمیولوژیک درباره پراکندگی کروناویروس در مناطق ۲۲گانه شهر تهران سخن گفت و به ارائه آمار به دست آمده براساس آن پرداخت. همین مساله ماجرای اختلاف اعداد اعلام‌شده از سوی سازمان بهشت زهرا و آمار رسمی وزارت بهداشت را آشکار کرد.
-
مبنای آمار کرونایی رئیس‌جمهور چه بود؟
همان روز دکتر سیماسادات لاری سخنگوی وزارت بهداشت سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرد که آمار ابتلای ۲۵ میلیون ایرانی به کرونا براساس تست‌های سرولوژی به دست آمده است.
اما نکته مهم این است که به گفته متخصصان، نتایج براساس کیت‌های سرولوژی قابل اعتماد نیست.
دکتر مصطفی قانعی دبیر کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا درباره این کیت‌ها به همشهری توضیح داد: کیت سرولوژی کیت تشخیصی نیست و زمانی کاربرد دارد که فرد بیماری را گرفته و خوب شده است. او الان سالم است و ما با این کیت سرولوژی متوجه می‌شویم که آنچه او مثلا یک یا ۲ ماه قبل به آن مبتلا شده، کرونا بوده.
قانعی درباره اهمیت و کاربرد نتایج این تست در آمار کرونا نیز گفت: این تست به درد تحقیقات می‌خورد که کشوری بفهمد در کل چقدر با این ویروس تماس بوده است.
دکتر مینو محرز فوق تخصص بیماری‌های عفونی نیز در این خصوص به ایسنا گفت: اولا باید توجه کرد آماری که مبنی بر ابتلای ۲۵ میلیون نفر از ایرانیان به کرونا مطرح شده، تخمینی است به طوری که با توجه به داده‌هایی که داریم و با مدل‌های اپیدمیولوژیک برحسب یک‌سری معیارها این آمار را تخمین می‌زنیم. بنابراین تخمین ما این است که ۲۵ میلیون نفر گرفتار بیماری شده باشند.
او با بیان اینکه این‌طور نیست که برای ۲۵ میلیون نفر تست تشخیصی انجام داده باشیم، افزود: بخش زیادی از این افراد مبتلای بدون علامت بوده‌اند.
-
علت تفاوت آمار روزانه وزارت بهداشت با آمار رئیس‌جمهور
دکتر مسعود مردانی عضو کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا در پاسخ به این سوال که چرا آمار مرگ و میر ناشی از کرونا دقیق ذکر می‌شود اما آمار اعلام‌شده در مورد ابتلای ۲۵ میلیون ایرانی با آمار روزانه وزارت بهداشت مطابقت ندارد، به ایسنا گفت: حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد مواردی که بی‌علامت یا کم‌علامت به ویروس مبتلا می‌شوند، مرگ و میر ندارند و علت این تفاوت همین موضوع است.
دکتر علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز ۳۰ تیرماه در نشستی خبری در پاسخ به این سوال که مبنای اعلام آمار ابتلای ۲۵ میلیون ایرانی به کرونا چه بوده است، گفت: از ابتدای شیوع بیماری کرونا یکی از تصمیمات خوبی که سازمان بهداشت جهانی گرفت، این بود که از هرگونه اطلاعات و تحقیق و پژوهش در حوزه اپیدمیولوژی ویروس کرونا استقبال کرد ... در کشور ما ... یکی از مطالعاتی که انجام شد، همین تحقیق بود که توسط معاونت تحقیقات وزارت بهداشت انجام شد.
او با تاکید بر اینکه مطالب ارائه‌شده در ستاد ملی مقابله با کرونا بسیار متنوع و متعدد است، ادامه داد: بنابر توصیه سازمان بهداشت جهانی، تست سرولوژی فقط برای اپیدمیولوژی کاربرد دارد که با آن بتوانیم تخمین بزنیم وضعیت بروز بیماری در یک منطقه به چه صورت است. در سطح جهان تاکنون ۱۴.۵ میلیون مورد مثبت کرونا گزارش شده است، زیرا پایه اعلام این عدد تست PCR است. اگر بر این اساس قرار باشد بگوییم تعداد مبتلایان در کشورمان ۲۵ میلیون نفر است پس باید بگوییم میزان ابتلای جهانی به کرونا حدود یک میلیارد نفر است.
رئیسی اظهار کرد: بر اساس همان پژوهش عنوان شد از هر ۱۰۰۰ نفر مبتلا به ویروس کرونا، ۵۰۰ نفر علامتی ندارند، ۳۵۰ نفر علائم خفیف دارند و ۱۵۰ نفر هم بستری می‌شوند. با فرض درست بودن اعداد اعلام شده، ۱۵۰ نفر بستری به ازای هر ۱۰۰۰ نفر یعنی باید ۳ میلیون نفر تاکنون در بیمارستان‌ها بستری می‌شدند. این یعنی ماهیانه ۶۰۰ هزار بیمار که اگر کل تخت‌های کشور را حدود ۱۲۰ هزار نفر در نظر بگیریم این عدد اعلام شده بیانگر آن است که تعداد زیادی باید در این میان پشت درب بیمارستان‌ها در خیابان مانده باشند که چنین نبوده است. آن پژوهش در حد یک مطالعه قابل احترام است همان‌گونه که اعداد مختلف این‌چنینی در سراسر جهان مطرح بوده است.
-
توضیحات روشنگر یک مسئول درباره آمار رئیس‌جمهور
در نهایت دکتر رضا ملک‌زاده معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این خصوص توضیحاتی ارائه کرد که تا حد زیادی روشنگر بود.
او به ایرنا گفت: آماری که خدمت رئیس‌جمهوری ارائه کردیم و ایشان اعلام کردند، آمار افرادی است که تخمین زده می‌شود در کشور با کرونا تماس پیدا کرده و ایمنی به دست آورده‌اند.
وی با اشاره به کار پژوهشی انجام‌شده در این خصوص گفت: این کار پژوهشی روی حدود ۱۰ هزار نفر در ۱۳ تا ۱۴ استان انجام شده است.
معاون وزیر بهداشت ادامه داد: این مطالعه در فروردین‌ماه در کشور انجام شده و ما شبیه این مطالعه را در شهریورماه امسال انجام می‌دهیم تا دقیقا اعلام کنیم کسانی که با بیماری تماس داشته‌اند، چه تعداد هستند.
او اظهار داشت: از هر ۱۰۰۰ نفری که با ویروس کرونا در تماس هستند، حدود ۵۰۰ نفر اصلا علامتی ندارند و ۳۵۰ نفر ممکن است حالتی نظیر سرماخوردگی خفیف داشته باشند.
ملک‌زاده ادامه داد: همچنین ۱۵۰ نفر از ۱۰۰۰ نفر حالشان بدتر می‌شود و درصدی از آنان در بیمارستان‌های کشور بستری می‌شوند تا مداوا شوند.
ملک‌زاده افزود: تعدادی که بر اثر بیماری کرونا در بیمارستان‌های ما بستری شدند تا الان به حدود ۳۵۰ هزار نفر رسیده‌اند. آنان فقط بخشی از افرادی هستند که با این بیماری تماس پیدا کرده‌اند.
-
ایمنی جمعی امکان‌پذیر است؟
آماری که رئیس‌جمهور ارائه داد، این تصور را به وجود آورد که دولتمردان ایران سیاست ایمنی جمعی (گله‌ای) را در قبال کرونا در پیش گرفته‌اند.
عضو کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا با تاکید بر اینکه ۸۰ تا ۸۵ درصد موارد مبتلا به کووید۱۹- بدون علامت هستند، گفت: این موضوع را باید به فال نیک گرفت. اگر این تعداد افراد به بیماری کرونا مبتلا شده باشند، به احتمال زیاد مجددا به بیماری مبتلا نمی‌شوند زیرا آنتی‌بادی محافظت‌کننده در بدنشان به وجود آمده است و شاید اگر روزی تا ۷۰ درصد جمعیت ایران مبتلا شوند بتوان ماسک، دستکش و... را کنار گذاشت.
مردانی ادامه داد: ابتلای مجدد به کرونا برای بار دوم بسیار نادر است و در صورتی که فردی مجددا مبتلا شود امکان ابتلا به نوع شدید و خفیف در او یکسان است.
اما دکتر مصطفی قانعی دبیر کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا درخصوص تست‌های سرولوژی و اینکه آمار ۲۵ میلیون نفری ارائه‌شده براساس آنها نشان‌دهنده ایمن شدن افراد است، به همشهری توضیح داد: تست آنتی‌بادی اگر مثبت شود به معنای اینکه ایمنی صد درصد وجود دارد، نیست. اگر هم کسی به کرونا مبتلا شود و تست آنتی‌بادی منفی شود، به معنی ایمن نبودن او نیست.
او افزود: اصل ایمنی بر سیستم سلولی متمرکز است و ایمنی اصلی به وسیله سلول ایجاد می‌شود که ما در حال حاضر در آزمایشگاه‌هایمان قادر به تشخیص آن نیستیم. هیچ‌کدام از تست‌های موجود - سی‌پی‌آر و سرولوژی - قادر نیستند میزان ایمنی بدن را اندازه‌گیری کنند.
معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز درباره ایمنی جمعی نیز بیان کرد: اگر بخواهیم پاسخ دقیقی در خصوص ایمنی جمعی بدهیم باید ببنیم آیا واقعا کسی که به کرونا مبتلا شده است سطح ایمنی او به حدی می‌رسد که در برابر بیماری مقاوم شود یا خیر. پاسخ این سوال هنوز به طور کامل داده نشده است و باید دید ایمنی سلولی نیز ایجاد می‌کند یا خیر.
با همه اینها، قاتعی تاکید کرد: آمار ۲۵ میلیون مبتلا براساس تست سرولوژی یک واقعیت را نشان می‌دهد و آن این است که انتقال بیماری کمتر توسط بیماران صورت می‌گیرد. عمده انتقال توسط کسانی صورت می‌گیرد که علامت بیماری و مشکلی ندارند و فکر می‌کنند سالم هستند.
-
دولتمردان ایران به دنبال ایجاد ایمنی جمعی هستند؟
ایمنی جمعی سیاستی بود که از سوی چند کشور اروپایی و آمریکا مدتی دنبال شد اما به دلیل عواقب سختی که داشت، کنار گذاشته شد. در پی دنبال کردن این سیاست در کشورهای یادشده، آمار مبتلایان به کووید-۱۹ به‌سرعت بالا رفت و همین باعث سرازیر شدن سیل بیماران به بیمارستان‌ها و دیگر مراکز درمانی شد. این مساله اختلال در ارائه خدمات بیمارستانی، بالا رفتن آمار فوتی‌ها به همین دلیل و نیز از پا افتادن کادر درمان را به دلیل خستگی مفرط و ابتلا و مرگ بر اثر کرونا به دنبال داشت.
بر همین اساس نگرانی‌هایی درخصوص در پیش گرفتن این سیاست از سوی دولت ایران در میان مردم به وجود آمد اما دبیر کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا تاکید کرد: اصلا چنین سیاستی وجود ندارد. به هیچ وجه در هیچ سطحی از کشور هیچ مقام سیاستگذاری نگفته است که من می‌خواهم ایمنی جمعی ایجاد کنم پس سیستم را رها می‌کنم. من چنین چیزی را ندیده و نشنیده‌ام و در هیچ کمیته علمی هم درباره آن بحث نشده است.
قانعی ادامه داد: سیاست همیشه این بوده که تا می‌توانیم از ابتلای افراد به کرونا جلوگیری کنیم یا آن را به تاخیر بیندازیم تا ۲ چیز به دستمان برسد: واکسن یا داروی موثر.
رئیسی نیز اظهار کرد: اینکه بگوییم همه چیز را رها کنیم تا همه افراد مبتلا شوند موضوع درستی نیست و کشور ما هیچگاه به این سمت حرکت نکرد.
با این حال، مردانی با مثبت ارزیابی کردن روند ایجاد ایمنی جمعی گفت: چه سیاست کشور بر ایجاد ایمنی جمعی باشد و چه نباشد، ما در حال حرکت به سمت ایمنی جمعی هستیم. ... در صورتی که یک بار ابتلا به بیماری سبب عدم ابتلای مجدد به کویید-۱۹ باشد، نشان می‌دهد فرد در برابر بیماری ایمن شده است، ولی اگر ایمنی پایدار نباشد حداقل تا زمان دسترسی به واکسن و درمان قطعی به طور موقت از این مخمصه نجات پیدا می‌کنیم.