به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از اعتماد، مایک پمپئو، وزیر خارجه ایالات متحده امریکا بازی با پرونده ایران در شورای امنیت را از امروز وارد نیمه دوم می‌کند. نیمه اول شامگاه شنبه به وقت تهران با نتیجه ۱۳ بر ۲ با شکست تیم ترامپ به پایان رسید. در نیمه نخست تیم ترامپ به مدت چندماه تمام تلاش خود را بر به تصویب رساندن قطعنامه جدیدی متمرکز کرد که در آن بیشترین اعضای شورای امنیت رای به تمدید تحریم تسلیحاتی ایران بدهند و البته از وتوی روسیه و چین هم خبری نباشد
نتیجه این تلاش‌ها دو رای منفی چین و روسیه به همراه ۱۱ رای ممتنع دیگر کشورهای عضو شورا به قطعنامه‌ای بود که متن آن چندین بار از سوی تیم ترامپ تعدیل شد تا شاید مقبول افتد. در چنین شرایطی نیمه اول با دو رای مثبت دومینیکن و ایالات متحده به قطعنامه پیشنهادی امریکا به اتمام رسید؛ شکستی تمام‌عیار و بی‌سابقه برای امریکا در تاریخ شورای امنیت. پس از آن تیم پمپئو سراغ همان گزینه‌ای رفت که از پیش اعلام کرده بود: ارایه تعبیری عجیب و غریب از حضور امریکا در قطعنامه ۲۲۳۱ به عنوان عضو دایم شورای امنیت که می‌تواند به بهانه عدم اجرای تعهدات هسته‌ای از سوی ایران مکانیسم بازگرداندن قطعنامه‌های پیشین این شورا علیه ایران را کلید زده و در بازه زمانی ۳۰ روزه این قطعنامه‌ها را به حالت اجرا بازگرداند.
روز گذشته منابع خبری اعلام کردند که مایک پمپئو وزیر خارجه دولت ترامپ که تاکنون متحمل شکست‌های بسیاری در پرونده ایران شده پس از آنکه مافوقش پیشنهاد ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه برای برگزاری جلسه مجازی میان سران کشورهای عضو دایم شورای امنیت با آلمان و ایران را رد کرد، امروز (پنجشنبه) شکایت دولتش از عدم اجرای تعهدات هسته‌ای برجامی توسط ایران را به شورای امنیت ارایه خواهد کرد.
البته توجه داشته باشیم که امریکای ترامپ قرار است از عدم پایبندی ایران به توافقی شکایت کند که خود امریکا به عنوان یکی از بانیان آن نه تنها به مفاد آن عمل نکرد، بلکه سایر اعضا را هم برای عمل نکردن به مفاد این توافق مورد انتقاد شدید قرار داده و با ابزار تحریم تهدید کرد. همزمان با اعلام این خبر، وزارت خارجه امریکا در بیانیه‌ای از گفت‌وگوی تلفنی پمپئو با «هایکو ماس»، وزیر خارجه آلمان خبر داد. رایزنی‌هایی که تیم ترامپ در چندماه اخیر بر تنوع و تعدد آنها افزوده تا شاید بتواند میان مطالبه خود و موضع متحدان سنتی از دست رفته، نقطه اشتراکی پیدا کند. البته که سه کشور اروپایی در اختلاف‌های غیربرجامی با ایران با واشنگتن کم و بیش هم‌نظر هستند اما معتقدند که رویه یک‌جانبه‌گرایانه، فراحقوقی و غیرقانونی که کاخ سفید در یک سه سال و نیم گذشته در قبال ایران در پیش گرفته عملا امکان همراهی آنها با واشنگتن را از بین برده است.
به زبان ساده می‌توان گفت که اروپا با امریکا در شیوه مقابله با ایران در دو حوزه فعالیت‌های منطقه‌ای و موشکی اختلاف نظر دارد. بر اساس آنچه نخستین‌بار خبرنگار تلویزیون «العربی» در حساب کاربری خود توییت کرد، مایک پمپئو امروز به وقت ایالات متحده خودرا به نیویورک، مقر سازمان ملل متحد می‌رساند تا با آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل متحد دیدار کرده و همزمان روند بازگرداندن قطعنامه‌های پیشین علیه ایران موسوم به مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) را فعال کند. به گزارش رویترز و به نقل از چند دیپلمات، احتمالا وزیر خارجه ایالات متحده با رییس دوره‌ای شورای امنیت دیدار کرده و شکایتنامه خود علیه ایران را به او تحویل خواهد داد.
اگر همه چیز طبق اعلام رسانه‌ها پیش برود، وزیر خارجه تیم ترامپ از امروز ورود کشورش به روندی پیچیده و احتمالا طولانی‌تر از ۳۰ روز مدنظر را کلید خواهد زد. پمپئو با تعبیری که هیچ کس جز حقوقدان‌های تیم خودش قبول ندارند تحت لوای این ادعا که امریکا هنوز «مشارکت‌کننده در برجام» است وارد میدان نبرد سیاسی و حقوقی جدیدی با ایران، بازماندگان در برجام و اعضای دایم و غیردایم شورای امنیت می‌شود. وزیر خارجه کشوری که خودش با نقض اساسی برجام از این توافق خارج و تحریم‌ها علیه ایران را به صورت یک‌جانبه بازگرداند اکنون از ایران با اتهام نقض اساسی این توافق شکایت می‌کند. در چند روز اخیر مطالب بسیاری درباره سناریوهای پیش روی این اقدام امریکای ترامپ نوشته شده است. بخش عمده‌ای از این تحلیل‌ها بر این پایه است که اصولا ایالات متحده با خروج از برجام، اعلام رسمی این خروج و همچنین اعمال مجدد تحریم‌های اعمال شده علیه ایران، دیگر جایی در این توافق و به تبع آن در قطعنامه ۲۲۳۱ ندارد. حتی چهره‌ای مانند جان بولتون، مشاور امنیت ملی سابق کاخ سفید که از مدافعان تغییر نظام در ایران است، معتقد است که تیم ترامپ نمی‌تواند با قطعنامه ۲۲۳۱ و توافق هسته‌ای با ایران گزینشی برخورد کرده و بخش‌هایی از آن را قبول و بخش‌هایی را رد کند.
با این همه در بستر حقوقی سازمان ملل و شورای امنیت پیش‌بینی حرکت مهره‌ها و دامنه ممکن حرکتی آنها ساده نیست. تبصره‌های حقوقی و بازی‌های سیاسی در این بستر از جایگاه قابل توجهی برخوردار هستند و به دلیل همین پیچیدگی‌ها بود که کشورهای اروپایی در چند هفته اخیر تلاش کردند به راه‌حل به گمان خود مرضی‌الطرفینی برای ممانعت از ورود ایران و ۱+۴ به زمین بازی پیچیده امریکا با توسل به تعبیر خود از مکانیسم ماشه دست پیدا کنند. یک منبع آگاه در این باره به «اعتماد» می‌گوید: « اروپایی‌ها ابتدا طرح تصویب قطعنامه جدیدی را دادند که در سایه آن اقدام اتوماتیک لغو محدودیت‌های تسلیحاتی ایران در پایان مهرماه دست نخورده باقی بماند، اما خرید و فروش انواعی از تجهیزات نظامی برای ایران همچنان ممنوع باشد یا نیاز به مجوز خاص داشته باشد. به زبان ساده‌تر اروپایی‌ها به دنبال کوچک‌تر کردن لیست خریدهای ممنوعه برای ایران بودند؛ پیشنهادی که با واکنش تند ایران روبه‌رو شد پیشنهاد دوم اروپایی‌ها به منظور راضی کردن ترامپ از تندروی بیشتر این بود که کشورهای درگیر در این پرونده به شمول ایران و امریکا با هم به تفاهمی خارج از چارچوب یک قطعنامه مصوب جدید برسند که در آن اجرایی شدن لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران با محدودیت‌هایی روبه‌رو شود. این پیشنهاد نیز با مخالفت ایران روبه‌رو شد. به گزارش «اعتماد»، مقام‌های متفاوت سیاسی در ایران از رییس‌جمهور تا وزیر خارجه بارها هشدار داده‌اند که عدم لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران در پایان مهرماه با واکنش بسیار تند و شاید هم غیرقابل پیش‌بینی تهران روبه‌رو خواهد شد. در شرایطی که تیم ترامپ مقدمات اجرایی کردن مکانیسم ماشه را کلید بزند، چه روندهایی باید طی بشوند؟ آیا ترامپ می‌تواند از روز یکم اعلام شکایت به راحتی ساعت شنی بازگشت قطعنامه‌های پیشین سازمان ملل متحد علیه ایران را به راه انداخته و در روز سی‌ام این قطعنامه‌ها در سایه توسل به مکانیسم ماشه خود به خود فعال بشوند؟ یک منبع آگاه ایرانی در این باره به «اعتماد» می‌گوید: «ایران در سه حوزه در حال رایزنی و تلاش است؛ نخست آنکه تلاش می‌کنیم درخواست امریکا برای استفاده از این حق با توجه به پایان یافتن حضور این کشور در برجام، پذیرفته نشود. دوم آنکه حتی در صورت پذیرش این درخواست، تلاش خود را بر رد آن در همان مراحل اولیه طرح در شورای امنیت متمرکز خواهیم کرد و در نهایت هم اگر تیم ترامپ از هر دو مرحله عبور کند اگر سایر کشورها موضع تیم امریکا در بازگشت قطعنامه‌های سازمان را به رسمیت نشناسند، امریکا ابزار اجرای این اعلام خودسرانه را در اختیار نخواهد داشت.» بر همین اساس سه برخورد در شورای امنیت با تلاش امریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه قابل تصور است: اگر طرف امریکایی بتواند حقانیت آیینی خود برای طرح این موضوع را اثبات کند و با مخالفتی روبه‌رو نشود برای پیشبرد مسیر به ۹ رای نیاز دارد که البته در مسائل آیینی حق وتو وجود ندارد. اگر امریکا ۹ رای کافی را در اختیار نداشته باشد، متحمل شکست سنگین دیگری خواهد شد. اما اگر طرف امریکایی بتواند اثبات کند که در این پرونده از حق محتوایی برخوردار است باز هم باید ۹ رای موافق در اختیار داشته باشد اما در این حوزه حق وتو وجود دارد و امریکا می‌تواند از حق وتوی خود استفاده کند. در حالت سوم امریکا می‌تواند با توجه به مخالفت‌ها به تنهایی در پایان ۳۰ روز اعلام کند که قطعنامه‌های قبلی علیه ایران فعال شده‌اند.
هفته‌های حیاتی در شورای امنیت
در حالی که تیم ترامپ تمام تلاش خود را برای پرهیز از رسیدن ایران به خط پایان در اواخر مهرماه به کار بسته و به همین منظور از امروز به گمان خود ساعت شنی ۳۰ روزه را به کار انداخته، هفته‌های پیش‌رو بسیار مهم و حیاتی هستند و در این بازه زمانی پیش‌رو، بازیگری سه طرف بسیار مهم و حتی سرنوشت‌ساز است:
۱. روسای دوره‌ای شورای امنیت که در حال حاضر اندونزی ریاست این دوره را برعهده دارد . روسای دوره‌ای از اختیارات قابل توجه رویه‌ای در مورد طرح یا توزیع ورودی‌های شورای امنیت برخوردار هستند. با این حال بازی با اختیارات رویه‌ای، بازی پرهزینه‌ای برای روسای دوره‌ای شوراست و مشخص نیست که یک کشور تا چه میزان بتواند در برابر فشارها و حتی تهدیدهای تیم امریکا مقاومت کند.
۲. دیگر اعضای شورای امنیت و به ویژه اعضای دایم و بازماندگان در برجام به شمول چین، روسیه و سه کشور اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان). این اعضا همزمان از اختیارات و اثرگذاری رویه‌ای و محتوایی برخوردار هستند به گونه‌ای که هم می‌توانند به رییس دوره‌ای شورا و دبیرخانه فشار بیاورند و هم دست خودشان را برای انجام اقداماتی در راستای کند کردن یا سنگ‌اندازی بر سر راه تلاش‌های امریکا و تفسیرش از برجام و مکانیسم ماشه باز کنند.
۳. دبیرخانه سازمان ملل و شخص دبیرکل که در صورت پیشبرد فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط امریکا و شکاف بی‌سابقه‌ای که بین امریکا و دیگر اعضا شکل خواهد گرفت، نظارت بر اجرا یا عدم اجرای اعمال تحریم‌ها بر عهده کمیته‌های این دبیرخانه خواهد بود. اگر ایالات متحده بتواند تا این مرحله پیشروی کند برای تشکیل این کمیته‌ها و فعال شدن آنها فشار سنگینی را بر دبیرخانه اعمال خواهد کرد. در این مرحله دیگر اعضا که این اقدام امریکا را غیرقانونی می‌دانند می‌توانند با تامین بودجه برای کمیته‌های تحریم مخالفت کنند. نقش دبیرکل در این مرحله بسیار مهم است.
آسوشیتدپرس: امریکا منزوی‌تر می‌شود
خبرگزاری امریکایی «آسوشیتدپرس» در تحلیل اقدام مایک پمپئو برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران نوشت: این اقدام احتمالا دولت ترامپ را منزوی‌تر خواهد کرد و بحران اعتبار برای سازمان ملل ایجاد می‌کند.تحریم‌های سازمان ملل پس از امضای برجام در سال ۲۰۱۵ لغو شدند و امریکا که عضوی از این توافق بود به دستور «دونالد ترامپ» سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد. حالا امریکا دور جدیدی از حملات علیه ایران را آغاز کرده است، مثل تمدید تحریم تسلیحاتی، طرح امریکا درباره اسنپ‌بک هم با مخالفت شدید چین و روسیه و سایر اعضای شورای امنیت از جمله متحدان واشنگتن، انگلیس و فرانسه روبه‌رو است که می‌تواند زمینه را برای نزاعی بر سر مشروعیت قدرتمندترین نهاد سازمان ملل فراهم کند. اصرار دولت امریکا برای جلو بردن این اقدام، احتمال یک نزاع جنجالی و این احتمال را که درخواست امریکا از سوی سایر اعضای شورای امنیت نادیده گرفته شود، بالا برده است. همان‌طور که دولت اوباما هم این ذهنیت را داشت، امریکا یا هر عضو دایم دیگر شورای امنیت می‌تواند از حق وتوی خود برای مسدود کردن ادامه معافیت تحریمی ایران استفاده کند. به لحاظ نظری، این منجر به بازگشت تحریم‌ها خواهد شد. اما اینکه عضو دیگر این شورا به حرکت امریکا پاسخ دهد و قطعنامه‌ای برای ادامه معافیت تحریمی ایران ارایه کند، سوالی است که پاسخ آن مشخص نیست.
برخی کارشناسان سازمان ملل معتقدند سایر اعضا، امریکایی‌ها را نادیده خواهند گرفت و به این ترتیب امریکا در موقعیتی قرار می‌گیرد که باید خودش قطعنامه برای ادامه معافیت تحریمی ایران بدهد فقط به این خاطر که بتواند آن را وتو کند. «ریچارد گووان» مدیر گروه بین‌المللی بحران سازمان ملل در همین خصوص گفت: نمی‌دانیم آیا کشوری این کار را خواهد کرد. اگر نظر عمومی این شورا این باشد که امریکا جایگاهی ندارد، کاملا محتمل است که هیچ یک از اعضای شورا خود را در آن سطح درگیر نکند. امریکا می‌تواند قطعنامه خودش را روی میز قرار دهد و بعد آن را وتو کند، تنها برای اینکه نشان دهد روند در حال طی شدن است. گرچه این (اقدامات) ممکن است کمی مسخره به نظر برسد.
فارن پالیسی: آشفته‌بازاری که امریکا می‌سازد
نشریه امریکایی فارن پالیسی در مطلبی تفصیلی درباره موضع کشورها در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه می‌نویسد: چیزی که احتمالا بعد از اسنپ‌بک اتفاق خواهد افتاد، صحنه‌ای آشفته در سازمان ملل است که در آن اعضای شورای امنیت به سه گروه تقسیم می‌شوند:
اول، ایالات متحده به دنبال یافتن جلب حمایت از طریق اعمال فشار سیاسی و اقتصادی خواهد بود، طوری که در پایان دوره ۳۰ روزه برخی اعضای شورای امنیت با اعمال تحریم‌ها موافقت خواهند کرد. امریکا احتمالا از حربه تهدید به استفاده از تحریم‌های ثانویه مانند ۱۸ ماه گذشته در مقابله با عدم اقدام کشورها برای اعمال اسنپ‌بک، استفاده خواهد کرد. حتی اگر اغلب کشورهای جهان با این موضوع مخالف باشند که امریکا حق اعمال تحریم‌ها از طریق اسنپ‌بک را ندارد، برخی کشورها ممکن است از ترس فشار اقتصادی امریکا طرف این کشور را بگیرند.
گروه دوم را چین و روسیه هدایت می‌کنند، دو کشوری که هم‌اکنون هم در مقابل امریکا موضع گرفته‌اند. این کشورها نه تنها با اجرای تحریم‌ها مخالفت خواهند کرد، بلکه موانعی را هم مانند مسدود کردن انتصاب دوباره کمیته‌های مرتبط سازمان ملل که بر اجرای چنین تحریم‌هایی نظارت دارند، ایجاد خواهند کرد. این گروه همچنین ممکن است به دنبال کشاندن این بحث به دیوان بین‌المللی دادگستری در خصوص جنبه قانونی ادعای امریکا باشد.گروه سوم را فرانسه، انگلیس و آلمان هدایت می‌کنند که همگی اتفاق نظر دارند که توافق ایران باید در بیشترین حد ممکن حفظ شود. در بیانیه این گروه در ماه ژوئن، هر سه کشور تاکید کردند که بازگشت تحریم‌ها از سوی امریکا را حمایت نخواهند کرد. اما مشخص نیست که آیا این به معنای مخالفت فعال آنها با تحریم‌هاست؛ قطعا رویکرد آنها مانند موضع انسدادی احتمالی که روسیه و چین اتخاذ می‌کنند، نخواهد بود.
این گروه تلاش خواهد کرد تا از تصمیمات درباره انجام اقدامات لازم برای اجرای تحریم‌های سازمان ملل ممانعت کند. اما این کاری خیلی حساس است زیرا کشورهای اروپایی عادت ندارند آشکارا چارچوب الزام‌آور دستورالعمل‌های سازمان ملل را نادیده بگیرند و مایلند اقدامات‌شان را در مقابل خطر بیشتر از بین بردن اعتبار شورای امنیت متعادل کنند. اما در عین حال از هر راهکار موجود برای به تاخیر انداختن اجرای کامل تحریم‌ها استفاده خواهند کرد تا برای متقاعد کردن ایران به خویشتنداری در واکنش به اقدامات امریکا زمان بخرند. کشورهای هند، کره جنوبی و ژاپن احتمالا از حامیان این رویکرد خواهند بود. کشورهای این گروه حتی ممکن است تا جایی پیش بروند که سیگنال سیاسی به ایران فرستاده و در بیانیه‌ای مشترک از سوی اغلب اعضای شورای امنیت بگویند که تحریم‌های بازگشته به صورت یک‌جانبه از سوی امریکا بر اثر فعال شدن مکانیسم ماشه را به رسمیت نمی‌شناسند. بر اساس ترجمه خبرگزاری فارس، به عنوان بخشی از این رویکرد، ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا ممکن است فرآیند مشورتی طولانی را درباره چگونگی و اصولا اجرا یا عدم اجرای سریع تحریم‌ها آغاز کنند.
تحریم‌های مجزای مرتبط با اروپا هم بعید است که تا زمانی که ایران رویکرد معمول را دنبال می‌کند، دوباره اعمال شوند. در این روند، اتحادیه اروپا باید تا جای ممکن فضا را برای نجات توافق ایران و ممانعت از اجرای دوباره تحریم‌ها علیه ایران دست‌کم تا مشخص شدن نتیجه انتخابات امریکا باز بگذارد.