همشهری آنلاین - علیرضا میریوسفی کارشناس مسائل سیاسی: اوایل دسامبر٢٠١٩ وضعیت پیچیده‌ای بر روابط کاخ سفید و کنگره حاکم بود. ترامپ با توجه به وضعیت خوب اقتصادی و نرخ پایین بیکاری، از پیروزی مجددش در انتخابات اطمینان داشت و نگرانی عمده‌اش از دست‌دادن اکثریت سنا بود.
تحلیلگران انتخاباتی، نامزدی مایک پمپئو را برای سناتوری از ایالت کانزاس حیاتی می‌دانستند و پمپئو هم مقدمات فعالیت‌های انتخاباتی خود را در این ایالت شروع کرده بود. در غیبت پمپئو، دولت ترامپ تلاش وافری برای جلب موافقت سنا با انتصاب استفان بیگن، به‌عنوان قائم‌مقام وزارت خارجه آمریکا می‌کرد، چراکه در غیراین‌صورت، دیوید هیل، نفر سوم وزارت خارجه آمریکا، که در جریان استیضاح ترامپ علیه وی در کنگره شهادت داده بود، سرپرست وزارت امور خارجه می‌شد.
در این بین، برخی سناتورهای تندروی ضدایران به رهبری تد کروز، رأی اعتماد بیگن را به گروگان گرفتند و آن را منوط به صدور یک نظریه حقوقی خنده‌آور از سوی وزارت خارجه آمریکا کردند مبنی بر اینکه آمریکا با وجود خروج از برجام، کماکان یکی از مشارکت‌کنندگان برجام است و حق فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگردندان تحریم‌های سازمان ملل را دارد! با این حال، این معامله در آن زمان چندان جدی گرفته نشد؛ چراکه ترامپ نشان داده بود علاقه‌ای به روش‌های پیچیده حقوقی یا توسل به مکانیسم ماشه ندارد و خروج ساده و قطعی از برجام، رأی‌دهندگانش را راضی‌تر می‌کند.
در واقع وقتی که ترامپ در تاریخ ٨مه٢٠١٨ خروج آمریکا را از برجام اعلام می‌کرد، متقاعد شده بود که حداکثر تا ۶ماه دیگر، دولت ایران در اثر فشارهای تحریمی سقوط خواهد کرد و یا برای جلوگیری از فروپاشی برای توافقی یکطرفه به نفع آمریکا تسلیم خواهد شد. به همین‌خاطر به پیشنهادها مبنی بر اینکه به جای اعلام یکباره و علنی خروج از برجام، با کلمات و روندهای حقوقی بازی کند، وقعی ننهاد.
به همین‌خاطر مقامات وقت دولت ترامپ از جان بولتون گرفته تا برایان هوک، ابایی از بیان این نکته نداشتند که با خروج آمریکا از برجام، دیگر بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل توسط آمریکا، موضوعیتی ندارد. مجموع این ملاحظات باعث می‌شد کمتر کسی معامله تندروهای سنا با دولت ترامپ را موضوع مهمی تلقی کند.
با وجود این، از ٣ژانویه٢٠٢٠ به‌بعد سیر حوادث متفاوت شد. ترور سردار سلیمانی و تبعات حمله تلافی‌جویانه ایران به عین‌الاسد و پس از آن ظهور و گسترش ویروس کرونا از مارس٢٠٢٠ به بعد همه این معادلات را به هم زد.
نگرانی از دست‌دادن اکثریت سنا جای خودش را به ترس شدید از شکست در انتخابات ریاست‌جمهوری داد و با ظهور رکود اقتصادی و نرخ کم‌سابقه بیکاری، ناکامی ترامپ در سیاست فشار حداکثری علیه ایران برجسته‌تر از قبل شد. ۲سال از تاریخ وعده داده‌شده گذشت و نه‌تنها دولت ایران فرو نپاشید، که سررسید نخستین دستاورد بزرگ ایران در برجام، یعنی لغو تحریم‌های تسلیحاتی نزدیک شد.
لغو تحریم‌های تسلیحاتی، یک شکست حیثیتی برای ترامپ و یک حربه کارآمد برای رقیب دمکرات وی در رقابت‌های پیش‌رو محسوب می‌شود و ترامپ برای جلوگیری از آن به هر دستاویز و حشیشی متوسل می‌شود. بعد از شکست خفت‌بار و ١٣ به ٢قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، این‌بار آمریکایی‌ها به‌نظریه جعلی حقوقی ماه دسامبر متوسل شده‌اند.
مطابق این نظریه، دولت آمریکا استدلال می‌کند به‌رغم خروج از برجام، کماکان یک مشارکت‌کننده در قطعنامه٢٢٣١ و برجام است و باوجود اینکه بیش از ۲سال است هیچ‌یک از تعهداتش در قبال برجام را انجام نداده، می‌تواند از تمهیدات پیش‌بینی‌شده در متن آن برای نابودی برجام استفاده کند. با این حال، این استدلال از سوی جامعه بین‌المللی و همینطور اعضای شورای امنیت به هیچ عنوان قابل پذیرش نبوده و نیست و بیانیه‌های محکم اعضای برجام و شورای امنیت آن را نشان می‌دهد.
انگیزه‌های دولت ترامپ از چنین اقدام خارج از عرفی می‌تواند در ۳محور قابل ملاحظه باشد؛ اول فرار از پاسخگویی به تبعات خروج از برجام و شکست سیاست فشار حداکثری در مناظره‌های انتخاباتی پیش‌رو، دوم جلب کمک‌های کلان مالی انتخاباتی از دوستان نتانیاهو و دشمنان ایران و برجام و سوم، تحریک برخی گروه‌های مخالف برجام در داخل ایران و وادار کردن کشورمان برای انجام اقدامات واکنشی تند و در نهایت نابودی برجام.
با این حال، به‌نظر می‌رسد سایر طرف‌های برجام و اعضای شورای امنیت، بازی انتخاباتی دولت ترامپ را به‌خوبی خوانده‌اند و بسیار بعید است که تسلیم فشارهای غیرمنطقی دولت ترامپ شوند. به‌ویژه لحنی که این روزها از طرف‌های اروپایی می‌شنویم و ازجمله بیانیه محکم ۳کشور اروپایی عضو برجام در مخالفت با اعلامیه آمریکا در رابطه با بازگرداندن تحریم‌ها، دلگرم‌کننده و حتی متفاوت از چند ماه قبل است.
تقریبا روشن است که تمام اعضای باقیمانده در برجام، تلاش‌های آمریکا را چیزی فراتر از یک نمایش سیاسی با انگیزه‌های انتخاباتی نمی‌بینند و با شانس ضعیفی که ترامپ در انتخابات پیش‌رو برای انتخاب مجدد دارد، نیازی به باج‌دادن بیشتر به وی نمی‌بینند.
نکته مهم این است که گروه‌های داخل کشور، با درک نقشه آمریکایی‌ها با صبر و بصیرت کافی وضعیت فعلی را مدیریت کنند و مطمئن باشند همانند ناکامی آمریکایی‌ها در تصویب قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، تلاش‌های جدید برای بازگرداندن تحریم‌ها نیز به جایی نخواهد رسید.