به گزارش همشهری آنلاین به نقل از رویترز ویروس به‌کاررفته در این واکسن‌های برای کروناویروس جدید یک آدنوویروس نوع۵ (Ad5) تغییریافته است که به‌وسیله دکتر فرانک گراهام، پژوهشگر کانادایی در ده ۱۹۷۰ در یک آزمایشگاه در هلند ساخته شد.
گراهام قصد داشت که از این ویروس برای بررسی سازوکارهای زمینه‌ای سرطان استفاده کند و دودمان سلولی کلیه انسانی به نام HEK293 را که این ویروس در آن تکثیر می‌شود، بین پژوهشگران در سراسر دنیا پخش کرد.
گراهام که اکنون دوران بازنشستگی‌اش را در ایتالیا می‌گذراند، می‌گوید: «این سلول‌ها بسیار محبوب شدند و در بسیاری از آزمایشگاه‌ها مورد استفاده قرار گرفتند.»
- وکتورها یا حامل‌های ویروسی
این آدنوویروس درواقع یک «وکتور» یا «حامل» که به‌عنوان سازوکاری برای انتقال اطلاعات ژنتیکی به درون سلول‌های انسان به کار می‌روند. ویروس‌های تغییریافته‌ای را که نمی‌توانند به‌خودی‌خود تکثیر کنند و بنابراین عفونت ایجاد نمی‌کنند، می‌توان به‌عنوان وکتور برای انتقال ژن‌های ویروس هدف به درون سلول‌های انسانی به کار برد تا درنهایت این ژن‌ها با تولید پروتئین‌های ویروس در بدن انسان باعث تحریک دستگاه ایمنی شود.
وکتورهای Ad5 در مراحل مقدماتی ژن‌درمانی برای وارد کردن یک ژن مفقودشده یا برای جایگزین کردن یک ژن جهش‌یافته یا آسیب‌دیده به‌کاررفته‌اند. این وکتور ویروسی در سال ۱۹۹۹ پس‌ازآنکه یک بیمار ۱۸ ساله پس از دریافت کردن دوز بالا در جریان آزمایش یک شیوه ژن‌درمانی به علت واکنش شدید دستگاه ایمنی درگذشت، کنار گذاشته شد.
برخی از پژوهشگران اعتقاد دارند که پاسخ ایمنی شدیدی که باعث مشکلات در ژن‌درمانی با استفاده از وکتور شده بود، برای ساخت واکسن کاملاً مناسب است، چرا برای واکسن‌ها دوز بسیار کمتری از وکتور به کار می‌رود و ایجاد پاسخ ایمنی محافظت‌کننده هدف اصلی است.
- سابقه استفاده از وکتورهای ویروسی برای واکسن‌ها
گراهام در دانشگاه مک‌مستر کانادا و همکارانش نوعی وکتورهای Ad5 تولید کردند که ازجمله برای ساخت یک واکسن هاری به‌کاررفته در راکون‌های وحشی در ایالت اونتاریوی کانادا به کار رفتند.
او و پژوهشگران دیگر همچنین در سال ۲۰۰۳ شروع به ساخت واکسن بر اساس Ad5 بر ضد کروناویروس عامل «نشانگان شدید حاد تنفسی» (سارس) کردند و داده‌های بررسی‌های پیش‌بالینی‌شان را منتشر کردند. اما هنگامی‌که پاندمی سارس فروکش کرد، این پژوهش متوقف شد.
شرکت کان‌سینو در سال ۲۰۱۱ مجوز ساخت یک واکسن تجربی ضد سل بر اساس Ad5 را از دانشگاه مک‌مستر گرفت.
این شرکت چینی بعداً به تقاضای ارتش چین توجهش را به ساختن واکسنی برای ویروس ابولا معطوف کرد. واکسن تولیدی این شرکت برای ابولا در سال ۲۰۱۷ برای مصرف نظامی تائید شد.
انستیتوی گامالیای روسیه نیز بر اساس همین وکتور ویروسی Ad5 واکسنی برای ویروس ابولا ساخت که در ۲۱۰۰ نفر تلقیح شد.
- استفاده‌های دیگر از آدنوویروس به عنوان وکتور
علاوه بر واکسن کووید-۱۹ بر اساس Ad5، یک گونه استنشاقی از یک واکسن تجربی ضد سل با استفاده از این وکتور ویروسی در دانشگاه مک‌مستر در حال ساخت است. همچنین مراحل اولیه ساخت واکسن استنشاقی کووید-۱۹ با استفاده از Ad5 و یک وکتور ویروسی دیگر بر اساس یک آدنوویروس عامل سرماخوردگی در شامپانزه‌ها در دست ساخت است.