درواقع اینترنت به عنوان یک ابزار عالی برای پیشبرد و دفاع از آزادی و دسترسی به اطلاعات و معرفت‌ها جایگاه برجسته یافته است. بی‌تردید دراین چارچوب، برای ارتقای آگاهی نسبت به اینترنت و تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاعاتی و برنامه‌ریزی و سیاست‌گزاری درجهت بکارگیری این فناوری‌ها درخدمت جوامع، کارهای مطالعاتی گوناگونی دنبال شده است.
در دو بخش گذشته این مقاله، تعاریف مختلف از جامعه اطلاعاتی و چالش‌های ناشی از آن، فرصت ها و دستاوردها و چشم‌انداز جامعه اطلاعاتی مورد بررسی قرارگرفت.
دربخش آخر، نظر نویسنده مقاله، دکتر داوود زارعیان، در مورد آنچه باید در سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها مورد توجه قرارگیرد، مطرح شده است.
بخش پنجم : چشم‌اندازها، راهکارها ... سیاستگذاری و اجرا
۱- ساماندهی تولید و ایجاد توازن در توسعه اقتصادی نقاط مرکزی و پیرامونی یکی از مشکلات عمده در برنامه‌ریزی‌های توسعه همه‌جانبه، از جمله توسعه اقتصادی، در کشور عدم امکان ایجاد توازن بین نقاط مرکزی، مانند پایتخت کشور، با مراکز استان‌ها است زیرا ایجاد تمرکز تولید، امکانات آموزشی، پتانسیل سرمایه‌گذاری در بخش‌های مرکزی و شهرهای بزرگ بیش‌تر است. به رغم تلاش‌های گسترده طراحان و مجریان برنامه‌های توسعه اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی و با فرض موفقیت نسبی، این برنامه‌ها، توسعه‌ای ناموزون در نقاط مرکزی و پیرامونی و استان‌های حاشیه‌ای و محروم به وجودمی‌آورند که هم اهداف ملی توسعه کشور را با مشکل مواجه می‌کند و هم سبب مهاجرت سیل عظیمی از ساکنان شهرهای دورافتاده و حاشیه‌ای و نیز شهرها و استان‌های محروم به سمت مرکز یا مراکز استان‌ها می‌شود و مشکلات عدیده‌ای از قبیل کمبود مسکن، تراکم بیش از حد جمعیت، آلودگی محیط‌زیست، مسأله ترافیک و مشکلات عدیده‌ای می‌شود که دستاوردهای موفقیت برنامه‌ریزی کلان را به چالش می‌طلبد.
از این‌رو، امروز با تقویت و توجه خاص به فناوری اطلاعات و برداشتن گام‌های بزرگ در این راه می‌توان از این پتانسیل مثبت در جهت ایجاد تعادل در توسعه همه جانبه و فراگیر و، در عین حال، غیر تبعیض‌آمیز و یک‌پارچه در همه کشور استفاده کرد. ظهور فناوری اطلاعات که، در برخی متون، برنامه‌ریزی از آن تحت عنوان «زیرساخت جدید» یا «اَبر شاهراه الکترونیکی» یاد شده توجه شدید دانشگاهیان را به تأثیر این فناوری بر سازمان صنعتی و دگرگونی مکانی تولید جلب کرده است. به طور مشخص، اعتقاد بر این است که این «ابر شاهراه» که عموماً به صورت بهره‌برداری جمعی از دستگاه‌های الکترونیکی ارتباطات راه دور، نرم‌افزار ایستگاه‌های کار رایانه‌ای و نامتمرکز و رسانه‌های یک‌پارچه تعریف می‌شود، بر ساماندهی دنیا و نیز بر نظام تولید منطقه‌ای و ملی اثر عمیقی بر جا می‌گذارد. (فریسک، ۱۹۸۸، صص ۲۶-۱۵ به نقل از طیب، ۱۳۷۹، ص ۴۵) استدلال کلی این است که، با پیشرفت کارکرد فناوری اطلاعات، صحنه تمرکززدایی و تمرکزگرایی همزمان تولید کاملاً مهیا می‌شود. برای نمونه، به علت توانایی فناوری اطلاعات در مرتبط ساختن نقاط دور دست، این زیرساخت جدید مؤید گرایش تمرکززدایی است.
یک نمونه از این امر کیفیت بالای آن دسته از برنامه‌های آموزشی مشاغل است که از طریق شبکه‌های ارتباطی دور برد در اختیار کارگران مستقر در نقاط دور دست قرار می‌گیرد. در مقابل، گفته می‌شود که توانایی فناوری اطلاعات برای سرعت بخشیدن به فرایندهای تولید موجب تسهیل روند تمرکزگرایی می‌شود.
تمرکزگرایی به منظور بهره‌وری یک شرکت با استفاده از فناوری اطلاعات به ویژه در مراحل نضج‌گیری اندیشه و طراحی صورت می‌گیرد. نزدیکی کارگران به یک قطب متمرکز اطلاعات و نیز عرضه‌کنندگان منابع تولید به مشتران و یکدیگر، حائز اهمیت اساسی است. (طیب، ۱۳۷۹، ص ۴۷) از سوی دیگر، تمرکززدایی تولید از پیامدهای سودمند زیرساخت اطلاعات جدید محسوب می‌شود زیرا تمرکززدایی می‌تواند به مناطق پیرامونی فرصت توسعه اقتصادی دهد. همچنین گفته می‌شود که فناوری به انتشار اندیشه‌های نو یا نوآوری‌ها در نواحی دوردست کمک می‌کند و موجب تشدید و آثار نفوذ به پایین و گسترش توسعه به دیگر مناطق می‌گردد.
۲- ایجاد زمینه و زیرساخت‌های توسعه فناوری اطلاعات
با توجه اهمیت خاص فناوری اطلاعات به مثابه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر، لازم به نظر می‌رسد که تمهیدات و برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای در جهت تأمین نیازهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری فناوری اطلاعات در سطح وسیع و همه‌گیر صورت پذیرد؛ همچنین گسترش آموزش فناوری ارتباطات و اطلاعات به عنوان متون درسی همراه با کاربرد علمی در سطح دبیرستان و دانشگاه‌ها و مؤسسات دولتی در دستور کار قرار گیرد.
به طور کلی، ایجاد تسهیلات مالی جهت در دسترس قرار گرفتن رایانه و سایر ابزار ضروری برای عامه مردم، تسهیل امر آموزش از طریق دادن مجوزهای لازم به بخش خصوصی در خرید، آموزش و به کارگیری سخت‌افزارهای لازم، برنامه‌ریزی به منظور اختصاص بودجه‌های ایجاد اشتغال، به خصوص در مورد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بیکار، در حوزه خدمات رایانه‌ای و فناوری اطلاعات از جمله تمهیدات و اقداماتی هستند که می‌توانند زمینه و بستر لازم را جهت تعمیم، و به کارگیری فناوری اطلاعات در زیرساخت‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور فراهم سازند.
۳- تهیه و تدوین طرح جامعه گسترش آموزش فناوری ارتباطات و اطلاعات
این طرح می‌تواند با مسئولیت وزارت جدید ارتباطات، فناوری و اطلاعات (مخابرات و پست و تلگراف سابق) با هدف گسترش همه جانبه، درازمدت و زیربنایی آموزش فناوری‌های جدید اطلاعات و ارتباطات برای جامعه اطلاعاتی طراحی و تنظیم گردد. مؤسسات آموزشی و نهادهایی که می‌توانند در به ثمر رسانیدن و هم‌سونگری این آموزش مؤثر باشند به شرح زیرند:
الف) وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (از طریق تصدی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی
ب) وزارت آموزش و پرورش (از طریق آموزش جدی و کاربردی فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدارش و دبیرستان ها
ج) وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (از طریق دانشگاه‌های علوم پزشکی و خانه‌های بهداشت
د) وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (از طریق ویدئو کلوپ‌ها و ارائه فیلم‌هایی که در مراکز آموزشی مرتبط تهیه می‌شوند.
هـ شهرداری‌ها (از طریق خانه‌های فرهنگ در سطح شهر
و) صدا و سیمای جمهوری اسلامی از طریق تدارک و تولید برنامه‌های متنوع آموزشی همراه با جاذبه در رادیو و تلویزیون و، به خصوص، شبکه‌هی تحصیلی و آموزشی.
جمع بندی و نتیجه‌گیری
چنانکه ملاحظه شد، «جامعه اطلاعاتی» همراه با چالش‌هایی از قبیل نظارت و کنترل بر جمعیت‌های وسیع، افزایش بیکاری، کم‌اهمیت شدن مرزها و، سرانجام، تزلزل در شالوده نهادها از جمله نهاد مهم و تعیین‌کننده‌ای مانند دولت است.
از سوی دیگر، اگر آگاهانه و با برنامه‌ریزی صحیح با جامعه اطلاعات برخورد شود، فرصت‌ها و امکانات خوبی برای پیشرفته‌های همه جانبه و، در یک کلام، رفاه مادی و معنوی برای ملت‌ها در پی خواهد آورد. فرصت‌ها و شانس‌هایی چون تمرکززدایی رسانه‌های دیجیتالی (اینترنت)، استفاده در جهت همزیستی مسالمت‌آمیز جهانی، انتقال اشتغال از تولید به بخش خدمات به خصوص خدمات ارتباطی و اطلاعاتی، کثرت‌گرایی سیاسی و چندسویگی، کثرت‌گرایی اقتصادی، مشارکت در تولید و کثرت‌گرایی فرهنگی، پدیده چندفرهنگی و ... به طور خلاصه، جامعه اطلاعاتی ما را در معرض چالش‌ها و فرصت‌هایی قرار خواهد داد. از این فرصت‌ها باید استفاده کرد و چالش‌های مربوط را با کم‌ترین هزینه به نفع مردم پشت سر گذاشت تا از ویژگی‌های جامعه اطلاعاتی به نفع سعادت و رفاه عامه مردم بهره‌مند جست.
منابع و مآخذ
۱- آلبرو، مارتین (۱۳۸۰)؛ عصر جهانی، جامعه‌شناسی پدیدة جهانی شدن؛ ترجمة نادر سالارزاده امیری، تهران: انتشارات آزاداندیشان.
۲- العوینی، محمد علی (۱۳۶۹)؛ امپریالیسم تبلیغی یا تبلیغات بین‌المللی؛ ترجمة محمد سپهری، چاپ اول، تهران: مرکز نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
۳-ای، آر، لی، جان (۱۳۵۵)؛ به سوی سیاست‌های ارتباطی واقع‌بینانه؛ ترجمة خسرو جهانداری، تهران: انتشارات پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران.
۴- پستمن، نیل (۱۳۷۲)؛ تکنوپولی، تسلیم فرهنگ به تکنولوژی؛ ترجمة دکتر صادق طباطبایی، تهران: انتشارات سروش.
۵-تافلر، آلوین (۱۳۷۹)؛ موج سوم؛ ترجمه شهیندخت خوارزمی، تهران.
۶- چامسکی، نوام (۱۳۷۹)؛ دیدگاه‌های متعارض در مورد نظام جهانی؛ ترجمه ناصر بلیغ، تهران: اداره کل تحقیق و توسعه صدا.
۷- سیف، احمد (۱۳۸۰)؛ جهانی کردن فقر و فلاکت؛ چاپ اول، تهران: نشر آگه.
۸- سعیدی، رحمان و کیا، علی‌اصغر آذر (۱۳۷۸)؛ دیدگاه‌های علمی درباره جهانی‌سازی اقتصادی، انقلاب ارتباطات و تأثیر متقابل آن‌ها، (همایش ایران و جامعه اطلاعاتی در سال ۱۴۰۰ هجری شمسی)، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
۹-شرام، ویلبر (۱۳۸۱)؛ پیشتازان علم ارتباطات؛ ترجمة غلامرضا و زهرا آذری، تهران: انتشارات رسا.
۱۰- شکرخواه، یونس، (بهار و تابستان ۱۳۸۰)؛ «جهانی‌سازی، رسانه‌ها و چالش‌ها»؛ پژوهش و سنجش، شماره ۲۶-۲۵.
۱۱- رجایی، فرهنگ (۱۳۸۰)؛ پدیدة جهانی شدن و صنعت بشری و تمدن اطلاعاتی؛ ترجمة عبدالحسین آذرنگ، چاپ اول، تهران: نشر آگه.
۱۲-عمام، معصومه (بهار ۱۳۸۰)؛ «جهانی شدن (تعاملات فرهنگی، راهکارها)»؛ فصلنامه پژوهش و سنجش، سال هشتم، شماره ۲۵
۱۳-کاستلز، مانوئل (۱۳۸۰)؛ عصر اطلاعات؛ ترجمة حسین چاووشیان، جلد دوم؛ تهران: طرح نو.
۱۴-کوشا، کیوان، ۱۳۷۹؛ اینترنت در خدمت توسعه فرهنگی، خبرنامه الکترونیکی و فرهنگ اطلاع‌رسانی.
۱۵-کیا، علی اصغر (بهمن ۱۳۷۸)؛ نظام نوین ارتباطات شبکه‌های الکترونیکی و ساختار متغیر معرفت؛ تهران: اداره کل تحقیق و توسعه رادیو، شماره ۱۸۷.
۱۶-طیب، علیرضا (۱۳۷۹)؛ تکنولوژی اطلاعات؛
۱۷-محسنی، منوچهر (بهار ۱۳۷۵)؛ «شبکه اطلاعاتی اینترنت، ویژگی‌ها و تأثیرات اجتماعی ـ فرهنگی»؛ فصلنامه رسانه، سال هشتم، شماره اول.
۱۸- هابرماس، یورگن (۱۳۸۰)؛ جهانی شدن و آینده دمکراسی؛ ترجمة کمال پولادی، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
۱۹- وبستر، فرانک (۱۳۸۰ )؛ نظریه های جامعه اطلاعاتی، ترجمة اسماعیل قدیمی، تهران : نشر قصیده سرا.
WWW. GHACH. COM (۱۵ Sep. ۲۰۰۲); GLOBAL INTERNET STATISTICS, GLOBSTATS/۳ NDEX.