همشهری آنلاین - اسماعیل سلطنت‌پور: هفته‌ای عجیب پیش‌روی جهان قرار دارد، بعد از ماه‌ها تنش و چالش بر سر فعال‌شدن یا نشدن مکانیسم ماشه، بالاخره قرار است شنبه روز موعود فرابرسد؛ روزی که هم ایران و هم آمریکا اعلام جشن پیروزی کرده‌اند اما سازمان ملل تا مدت‌ها درگیر یک شرایط برزخی خواهد بود.
حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران روز گذشته در جلسه هیأت دولت با یادآوری تلاش‌های شکست‌خورده آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، اظهار کرد: آمریکا که بسیار روشن از برجام خارج شده، هرچه فحش عالم بوده نثار برجام کرده، بقیه کشورها را به خروج از آن تشویق کرده و به‌دنبال تهدید کشورهایی رفته که با ایران ارتباط اقتصادی داشتند، حال می‌خواهد از مکانیسم درون برجام استفاده کند و دیدیم که یک قدم هم نتوانست بردارد.
روحانی تصریح کرد: در دنیا دو سه کشور هستند که به آمریکا چسبیده‌اند؛ یکی رژیم نامشروع صهیونیستی است، و غیر از آن یکی دو کشور کوچک. جز این کسی آمریکا را همراهی نکرده و از الان پیروزی ملت ایران در روزهای شنبه و یکشنبه هفته بعد را تبریک می‌گویم. {متن کامل اظهارات حسن روحانی}
رئیس‌جمهور اشاره نکرده که در روز شنبه و یکشنبه چه اتفاقی قرار است رخ دهد اما مقامات آمریکایی قبلا اعلام کرده‌اند که هفته آینده قرار است به ادعای آنان تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران احیا شود. آمریکایی‌ها در حالی این فرضیه را مطرح کرده‌اند که از طریق قانونی پس از ۳ ماه تقلا موفق نشده‌اند مسیر مکانیسم حل و فصل اختلاف در برجام را طی کنند.
نکته جالب، اعتراف وکلای آمریکا در دادگاه لاهه به خروج این کشور از برجام است؛ دادگاهی که به‌واسطه شکایت ایران براساس عهدنامه مودت از آمریکا شکل گرفته و ایران آمریکا را متهم به نقض این عهدنامه کرده است. این دادگاه در مرحله اول رأی را به‌نفع ایران داده و مرحله دوم آن از روز دوشنبه از سر گرفته شده است.
رضا نصری، حقوقدان بین‌الملل در این‌باره نوشته است: وکلای آمریکا در دادگاه بین‌المللی دادگستری مکرراً از پایان مشارکت آمریکا در برجام سخن گفته‌اند. جالب است آمریکا نزد یک اُرگان سازمان ملل (شورای امنیت) می‌گوید همچنان «شرکت‌کننده» است و نزد یک اُرگان دیگر (دادگاه بین‌المللی دادگستری) از پایان مشارکتش در برجام می‌گوید!
آمریکایی‌ها یک‌ماه قبل قطعنامه‌ای را برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به شورای امنیت بردند اما حتی موفق به کسب آرای هم‌پیمانان اروپایی خود هم نشدند تا آن قطعنامه با تنها ۲رأی موافق به بایگانی سپرده شود. آنها سپس با ادعای عضویت در برجام نامه‌ای به رئیس شورای امنیت دادند که ایران تعهدات خود در برجام را نقض کرده است. براساس ادعای آمریکایی‌ها اعضای شورای امنیت یا رئیس این شورا لازم بود قطعنامه‌ای را برای تمدید لغو تحریم‌های ایران ارائه دهند تا در این صورت آمریکا این قطعنامه را وتو کند که این مسیر نیز به‌دلیل عدم همراهی اعضای شورای امنیت به شکست انجامید و اندونزی و نیجر روسای قبلی و فعلی شورای امنیت اعلام کردند به‌دلیل عدم‌اجماع در شورا قصد ارائه قطعنامه را ندارند.
مایک پمپئو در آخرین ترفند با استناد به سازوکار موجود در برجام و قطعنامه۲۲۳۱ مدعی شد که پس از ۳۰روز از شکایت آمریکا اگر شورای امنیت به جمع‌بندی برای ارائه قطعنامه درباره ایران نرسد، خودبه‌خود تحریم‌ها علیه ایران باز خواهد گشت و روز شنبه یا یکشنبه همان سررسیدی است که پمپئو اعلام کرده بود.
براساس برجام و قطعنامه۲۲۳۱ پس از ۵ سال از توافق هسته‌ای، تحریم‌های تسلیحاتی ایران لغو می‌شود؛ اتفاقی که در روز ۲۷ مهر ماه یعنی ۲ هفته قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا فرا خواهد رسید.
چین و روسیه صراحتا اعلام کرده‌اند از روز ۲۷ مهر مانعی برای تجارت تسلیحاتی با ایران نخواهند داشت و این در حالی است که از چندماه قبل جلسات مقدماتی برای فروش سلاح به ایران را برقرار کرده و کاتالوگ محصولات پیشرفته نظامی خود را در اختیار مبادی مربوط در ایران قرار داده‌اند.
هفته آینده چه اتفاقی خواهد افتاد؟
براساس پیش‌بینی‌ها احتمالا اوایل هفته آینده مقامات آمریکایی با سروصدای زیاد اعلام می‌کنند که همه تحریم‌های ایران بازگشته است. در این راستا شاید لیستی را هم نشر دهند اما آنچه اهمیت دارد این است که از منظر حقوقی دبیرکل سازمان ملل وقعی به اعلامیه آمریکا نمی‌نهد. اگر آنتونیو گوترش بازگشت تحریم‌های قبلی ایران را بپذیرد ملزم است که براساس قطعنامه۱۹۲۹ کمیته تحریم ایران را تشکیل دهد، اما گفته می‌شود گوترش به مقامات کشورهای مختلف گفته قرار نیست اقدامی از طرف دبیرخانه سازمان ملل انجام شود. این بدان معناست که در سایت شورای امنیت نیز لغو قطعنامه۲۲۳۱ و بازگشت قطعنامه‌های قبلی اطلاع‌رسانی نخواهد شد و به این ترتیب بازگشت تحریم‌های قبلی در حد اطلاعیه آمریکا باقی می‌ماند تا در جهان جنگ تفسیرها شکل بگیرد.
در یک‌سو ایران و سایر کشورهای جهان به همراه سازمان ملل قرار دارند که معتقدند قطعنامه‌های قبلی ایران بازنگشته و در سمت دیگر آمریکا قرار دارد که ادعای بازگشت تحریم‌های ایران را دارد. از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد کشورهای جهان با صدور بیانیه‌های مخلتف اعلام خواهند کرد که از نظر آنان قطعنامه‌های شورای امنیت بازنگشته است. در یک حالت فرضی درصورتی که دبیرکل سازمان ملل به خواسته آمریکا تن دهد و تحریم‌های شورای امنیت از طرف سازمان ملل روند اجرایی بگیرد، ایران اعلام کرده است پاسخش محدود به برجام نخواهد بود.
بازرسی‌های برجامی آژانس تا چه زمانی مجاز است؟
محسن بهاروند، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برجام گفت: رویکرد به‌اصطلاح «فشار حداکثری»، خسارات زیادی را به کشور من و مردم ایران وارد کرده است. ایالات متحده بایستی برای اقدامات اشتباه بین‌المللی خود پاسخگو باشد و متعهد شود خسارات علیه ایران را جبران کند.
بهاروند با طرح این سؤال که آیا برجام و بازرسی‌های مرتبط با آن که توسط آژانس انجام می‌شود، می‌تواند کماکان باقی بماند؟ تأکید کرد: اگر ما بتوانیم تعادل بین حقوق و تعهدات ایران را که توسط برجام مقرر شده است، برقرار کنیم، پاسخ مثبت خواهد بود. نمی‌توان از کشور من انتظار داشت که همه تکالیف برجام را رعایت کند بدون آنکه از حقوق تعیین‌شده آن برخوردار باشد.
او یادآور شد: البته پاسخ سؤال مطرح‌شده منفی خواهد بود؛ اگر ایران نتواند از حقوق خود طبق برجام و قوانین بین‌المللی به‌طور کلی بهره‌مند شود. درصورت عدم‌توازن بین حقوق و تعهدات ایران براساس توافقنامه و تضعیف چندجانبه‌گرایی و تداوم حاکمیت یکجانبه‌گرایی به‌صورت فعال یا منفعل، باز هم پاسخ منفی است.
بهاروند در حاشیه اجلاس شورای حکام با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم دیدار کرد و در این دیدار مدیرکل آژانس با مثبت خواندن همکاری‌های ایران و آژانس و همچنین سطح فعالیت‌های راستی‌آزمایی در ایران، ایران را شریک مهمی برای آژانس خواند.