همشهری آنلاین - محمدامین خرمی: آرامش در مرزهای ارمنستان و آذربایجان بیش از ۲ماه دوام نیاورد و نیروهای مرزی ۲ کشور بار دیگر همچون تمام ۲۶سال گذشته، به روی هم آتش گشودند؛ وضعیتی که نشان می‌دهد مناقشه بر سر منطقه «ناگورنو قره‌باغ» با گذشت ۳دهه همچنان چون آتش زیر خاکستر روشن است و هر لحظه می‌تواند دو طرف را درگیر یک جنگ خونین دیگر کند.
ارمنستان از دیروز به نیروهای نظامی خود آماده‌باش داده و اعلام کرده برای دفع حمله احتمالی از سوی آذربایجان نیروهایش را به مرز اعزام می‌کند. درگیری‌های سنگین میان دو طرف از حوالی ۸صبح آغاز شد و تا ظهر دیروز شدت گرفت و همچون گذشته، هر یک از ۲ کشور، طرف مقابل را به آغاز درگیری‌ها متهم کرد. دولت ارمنستان، کشور همسایه را به حمله به غیرنظامیان در منطقه مورد مناقشه ناگورنو قره‌باغ ازجمله به شهر استپاناکرت متهم کرده است. استپاناکرت مرکز جمهوری قره‌باغ است. وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد که در پاسخ به حمله نیروهای آذربایجانی، ۲هلی‌کوپتر و ۳هواپیمای بدون سرنشین این کشور را ساقط کرده است.
دولت آذربایجان نیز ارمنستان را آغازگر درگیری‌ها دانسته است. وزارت دفاع آذربایجان با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که نیروهایش برای مقابله با تحرکات نظامی ارمنستان، دست به «اقدام تدافعی» زده‌اند. طبق اعلام مقام‌های نظامی آذربایجان، در درگیری‌های دیروز، از ادوات زرهی، توپخانه و نیروی هوایی استفاده شده است. طبق گفته وزارت دفاع آذربایجان، یک هلی‌کوپتر متعلق به این کشور ساقط شده، اما به سرنشینان آن آسیبی وارد نیامده است. حکمت حاجی‌اف، سخنگوی رئیس‌جمهور آذربایجان در بیانیه‌ای تأکید کرد که حمله طرف مقابل منجر به کشته و زخمی شدن «تعدادی از سربازان و مردم عادی» شده است.
الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان در یک نطق تلویزیونی، تلفات در سمت آذربایجان را تأیید کرد و خطاب به طرف مقابل گفت: «هر کس کشور ما را تهدید کند، پشیمان خواهد شد. ناگورنو قره‌باغ متعلق به آذربایجان است؛ آذربایجان از خاک خود دفاع می‌کند.» نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان نیز بعد از ظهر دیروز در بیانیه‌ای که از طریق فیسبوک منتشر شد، اعلام کرد که دولتش در سراسر ارمنستان حکومت نظامی اعلام کرده و به نیروها برای درگیری همه‌جانبه با آذربایجان آماده‌باش داده است. پاشینیان خطاب به نیروهای نظامی ارمنستان گفته است: «برای دفاع از سرزمین مقدس‌مان آماده باشید.»
آمار دقیقی از سوی دو طرف در مورد تلفات منتشر نشده، اما مقام‌های نظامی در منطقه قره‌باغ اعلام کرده‌اند که یک مادر و فرزندش در حملات خمپاره‌ای نیروهای آذربایجان کشته شده‌اند. اگرچه به‌نظر می‌رسد درگیری‌های دیروز تلفات زیادی نداشته، اما شدت گرفتن تنش میان دو طرف و اعلام آماده‌باش به نیروها، از احتمال وقوع یک درگیری بزرگ‌تر بین ۲ کشور همسایه حکایت دارد. درگیری‌های دیروز در ادامه درگیری‌های ۲ماه قبل قرار می‌گیرد که در آن دست‌کم ۱۶نفر از نظامیان ۲ کشور کشته شدند. پیش از این، باکو تهدید کرده بود درصورت حمله نیروهای ارمنی به مواضع آذربایجان، نیروگاه اتمی ارمنستان را هدف قرار خواهد داد؛ تهدیدی که نگرانی‌های بین‌المللی در مورد دور تازه درگیری‌ها در مرز ۲کشور را تشدید کرده است.
-
ریشه‌های منازعه
منازعه ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه ناگورنو قره‌باغ، یکی از قدیمی‌ترین منازعات سیاسی-نظامی در جهان است. منطقه قره‌باغ، یک منطقه کوهستانی محصور شده میان سرزمین آذربایجان است. از دیرباز اقوام ارمنی و آذری در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند، اما اکثریت همیشه با مسیحیان ارمنی بوده است. همزمان با فروپاشی شوروی، جدایی طلبان ارمنی در این منطقه اعلام استقلال کردند؛ اقدامی که با حمایت دولت ارمنستان همراه و به درگیری میان باکو و ایروان منجر شد.
دوطرف بین سال‌های ۱۹۸۸تا ۱۹۹۴درگیر یک جنگ خونین شدند که حدود ۳۰هزار کشته به جا گذاشت. با اینکه از آغاز بحران، ۳۲ سال می‌گذرد، مناقشه همچنان پابرجاست و آذربایجان و ارمنستان تنها یک پیمان آتش‌بس امضا کرده‌اند. طبق این پیمان، ناگورنو قره‌باغ به همراه مناطقی در اطراف آن به کنترل ارمنستان درآمد. آذربایجان اما همچنان‌این منطقه را بخشی از خاک خود می‌داند. از دهه ۱۹۹۰تاکنون در این منطقه و در امتداد نوار مرزی ۲کشور بارها درگیری مسلحانه روی داده است.
پیش از این، اغلب درگیری‌ها به‌صورت پراکنده و با سلاح‌های سبک انجام می‌شد اما دوطرف در ۲رویارویی اخیر، از توپخانه، تانک و پهپاد استفاده کرده‌اند. درگیری‌های اخیر، جزو خونین‌ترین درگیری‌های سال‌های گذشته بوده است؛ موضوعی که نگرانی‌ها درباره تلفات انسانی درصورت وقوع جنگی تازه را تشدید کرده است.
دو طرف بارها بر سر میز مذاکره نشسته‌اند، اما هر بار یکی از طرفین میز مذاکره را ترک کرده است. گروه میسنک، متشکل از فرانسه، روسیه و آمریکا، نیز پیش از این برای حل بحران قره‌باغ میانجیگری کرده‌اند، اما آخرین تلاش جدی آنها مربوط به سال ۲۰۱۰است که با شکست روبه‌رو شد.
► کوتاه از قره‌باغ
- قره‌باغ منطقه‌ای کوهستانی با مساحت حدود ۴هزار و ۴۰۰کیلومتر است
- این منطقه از دیرباز محل زندگی اقوام ارمنی و مسلمانان آذربایجانی بوده است
- در پایان دوره شوروی، قره‌باغ به منطقه‌ای خودمختار در کشور آذربایجان تبدیل شد
- از منظر حقوق بین‌الملل، قره‌باغ جزو سرزمین آذربایجان محسوب می‌شود، اما کنترل و اداره آن در دست ارمنستان است
- در جنگ دهه۱۹۹۰ میان ۲ کشور، بیش از یک میلیون نفر آواره شدند و ۳۰هزار نفر هم جان خود را از دست دادند
- در این جنگ، بخش‌هایی در اطراف منطقه قره‌باغ نیز به‌دست نیروهای جدایی طلب افتاد
- در بحران قره‌باغ، روسیه طرفدار ارمنستان و ترکیه طرفدار آذربایجان است