همشهری‌آنلاین ـ شبنم سیدمجیدی: ممکن است چاله‌های زیر زمین بدون آنکه شما بدانید در محل زندگی‌تان هرروز بزرگ و بزرگتر شوند و یک روز وقتی در حیاط خانه‌تان قدم می‌زنید زیر پایتان خالی شود و شما به عمق زمین فرو بروید.
این اتفاق این روزها در تهران زیاد تکرار می‌شود. افشین که همین چند روز پیش یک فروچاله را در حیاط خانه‌شان با چند کامیون سنگ و شن و ماسه پر کرده‌اند، می‌گوید: ما خوش‌شانس بودیم که همسایه باهوشمان به صداهای کف حیاط مشکوک شد و درنهایت کشف کرد که زیر ساختمان خالی شده است. شهرداری فقط برایشان نامه‌ای زده که خیلی زود چاله را پر کنید. آنها هم با شرکتی هماهنگ کردند و درنهایت با هزینه خودشان فروچاله را پر کردند. به‌گفته کارشناس آتش‌نشانی، اگر متوجه موضوع نمی‌شدند، فروچاله می‌توانست به زیر ساختمان‌های مجاور و خیابان نیز سرایت کند.
به گفته مدیرعامل آب منطقه‌ای استان، مناطق ۱۶، ۱۷، ۱۸و ۱۹، یعنی مناطق واقع در جنوب، جنوب‌غربی و جنوب‌شرقی تهران با بیشترین تهدیدها مواجهند. محله‌هایی که در این مناطق واقع هستند شامل جوادیه، نازی‌آباد، خزانه، یاخچی‌آباد، امامزاده حسن، آذری، یافت‌آباد، زمزم، ابوذر، خلیج‌فارس، شمس‌آباد، هفده‌شهریور، خانی‌آباد، عبدل‌آباد، نعمت‌آباد، صالح‌آباد و... می‌شوند. البته مناطق دیگر نیز در امان نیستند و در گذشته فروچاله‌هایی در محله‌های دیگر شهر مثل مناطق ۱۰، ۱۱و ۱۲ نیز خطرآفرین بوده‌اند.
پیشنهاد تزریق دوباره آب به زمین
براساس آمار رسمی تا سال۱۳۹۱ حدود ۵۰هزار حلقه چاه در استان تهران وجود داشته است. علاوه بر اینها، تعداد زیادی چاه غیرمجاز نیز در تهران وجود دارند که باعث شده در بعضی مناطق پراکندگی چاه‌ها بسیار زیاد باشد. این چاه‌ها، خشک‌شدن قنات‌ها و خالی‌شدن آب‌های زیرزمینی به‌عنوان دلیل اصلی ایجاد فروچاله‌ها معرفی می‌شوند.
زهرا نژادبهرام، عضو کمیسیون عمران و شهرسازی شورای شهر تهران در گفت‌وگو با همشهری، تهدید فرونشست را برای تهران بسیار جدی می‌داند. او می‌گوید: در شهر تهران چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق بسیاری وجود دارد که حتی بخشی از آب آشامیدنی، از این چاه‌ها به‌دست می‌آید. برداشت بیش از حد آب باعث‌شده لایه‌های زمین روز به روز آب میانی خود را بیشتر از دست بدهند. همین موضوع به فرونشست زمین دامن می‌زند.
نژادبهرام ادامه می‌دهد: همچنین با توسعه شهر و افزایش ساخت و سازها، خیابان‌های بیشتری آسفالت شد که در نتیجه آن، آب‌های سطحی، جذب زمین نمی‌شوند و جریان‌های اصلی آب به سمت فاضلاب و تصفیه خانه‌ها روانه می‌شود که باعث بر هم خوردن تعادل سفره‌های زیرزمینی می‌شود.
او می‌گوید: اگر سه دغدغه جدی در تهران وجود داشته باشد، قطعا یکی از آنها موضوع فرونشست است. دو مورد دیگر شامل زلزله و سیلاب می‌شود.
نژادبهرام از تزریق آب به لایه‌های زمین به‌عنوان یک راه‌حل اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: به شرکت آب و فاضلاب پیشنهادی ارائه شده تا طبق آن بخشی از آب را به لایه‌های بالادستی زمین که شامل کوهپایه‌های تهران می‌شود، برگردانند و به طریقی به چاه‌ها و زمین تزریق کنند تا دغدغه‌ها و نگرانی‌ها در این زمینه کاهش یابد.
این موضوع فقط در سطح ارائه پیشنهاد و طرح بوده است و همچنان به عقیده او «در شرایط امروز، بهترین راهکار استفاده کمتر از چاه‌های عمیق و بهره‌برداری بیشتر از منابع سطحی آب است. دوستی با طبیعت و زمین و عمل در این راستا می‌تواند از بسیاری از این دغدغه‌ها بکاهد. البته نباید این هشدار کارشناسان را فراموش کرد که می‌گویند در اثر افت سطح آب و فرونشست سطح زمین، خلل و فرج لایه‌هایی که قبلا آبدار بودند، مسدود و فشرده می‌شود. این امر موجب می‌شود که در سال‌های آینده حتی با تزریق آب و چندین برابر شدن میزان نزولات جوی، آب در لایه‌های زمین نفوذ نکند و به‌صورت رواناب در سطح زمین جاری شود. این پدیده در اصطلاح با عنوان «مرگ آبخوان‌ها» شناخته می‌شود که پدیده جبران‌ناپذیری است؛ اتفاقی که به‌نظر می‌رسد تهران به سمت آن در حال حرکت است.
نژادبهرام، عضو شورای شهر تهران، همچنین درباره راه شناسایی فرونشست زمین می‌گوید: راه خاصی برای شناسایی آنها از قبل وجود ندارد. او با بیان اینکه شهرداری مسئولیت همه اتفاقات تهران را بر عهده ندارد، ادامه می‌دهد: تهران شهری است با مدیریت چندپاره. شهرداری یک جزء کوچک این مدیریت است. در موضوع فروچاله نیز ارگان‌ها و نهادهای مختلفی مسئولند. شهرداری درصورت شناسایی این فرونشست‌ها آنها را پر می‌کند. در ادامه هم اشاره می‌کند که برای شناسایی این فروچاله‌ها از قبل، راه خاصی وجود ندارد.
راه‌های شناسایی فروچاله‌ها
البته پیش از این، اسکن معابر و خیابان‌ها از سوی مدیریت شهری به‌عنوان راه‌حل شناسایی فروچاله‌ها اعلام شده بود. شهرداری در دوره‌هایی اسکنرهایی را از کشور ژاپن کرایه کرد تا با این دستگاه‌ها مکان‌هایی که امکان ایجاد فروچاله داشت را شناسایی کند. البته در دوره‌های جدیدتر گفته شد به‌دلیل تحریم‌ها امکان وارد کردن اسکنر، دیگر وجود ندارد. اسکنرهای بخش خصوصی هم فقط ۴۰سانتی‌متر از عمق زمین را اسکن می‌کنند و فایده‌ای ندارند و باید اسکنرهایی با توانایی اسکن عمق چندده متری زمین وجود داشته باشد.
اما علی بیت‌اللهی، دبیر کارگروه ملی مخاطرات زلزله، درباره بعضی علائم که می‌تواند برای شناسایی فرونشست به کار آید، گفته است که فرونشست باعث کج شدگی و بیرون‌زدگی سطح ساختمان نسبت به سازه‌های مجاور خواهد شد و این یکی از نشانه‌های این پدیده به‌شمار می‌آید. همچنین خردشدگی موزائیک، سنگ یا کف‌سازی ساختمان‌ها در طبقه پایین به‌دلیل گودشدگی خاک زیر پی، از عوارض ناشی از فرونشست زمین است.
فرونشست در تهران ۹۰برابر اتحادیه اروپاست و به‌عنوان یکی از ابرچالش‌های شهر تهران شناخته می‌شود. سالانه ۳۶سانتی‌متر فرونشست زمین در تهران را شاهد هستیم که جلوگیری از آن اقدامات دستگاه‌های مختلف ازجمله وزارت نیرو، سازمان مدیریت بحران کشور، سازمان حفاظت محیط‌زیست و... را نیاز دارد. خطرات فرونشست حتی می‌تواند تبعاتی به‌مراتب بدتر از زلزله برای تهران به ارمغان آورد.