به گزارش همشهری آنلاین به نقل از ایرنا، آبسنگ‌های مرجانی یا همان سنگ فرش‌های مرجانی کف دریاها و اقیانوس‌ها از قدیمی‌ترین و غنی‌ترین موجودات زنده بر روی زمین هستند. آبسنگ‌ها یکی از مهم‌ترین، ظریف‌ترین و متنوع‌ترین اکوسیستم‌های آبی هستند که شکل‌گیری آنها به زمان زیادی نیاز دارد و نقش بسیار مهمی در سلامت محیط زیست و آب و هوای کره زمین دارند.
در واقع حیات تعداد زیادی از گونه‌های دریایی از جمله انواع ماهی‌ها به وجود و زنده بودن این مرجان‌ها بستگی دارد؛ این ماهی‌ها خود سرفصل زنجیره غذایی مهمی در محیط اقیانوس محسوب می‌شوند، از این رو هرگونه تخریب و یا مرگ و میری در مرجان‌ها می‌تواند همه گونه‌های زنده دریایی و در پی آن حیات بسیاری از موجودات زنده خشکی‌زی (از جمله انسان‌ها) را تحت تاثیر قرار دهد.
بیشتر صخره‌های مرجانی بین ۵ تا ۱۰ هزار سال عمر دارند و بسیاری از آنها صخره‌های آبی روی هم انباشته شده‌ای هستند که میلیون‌ها سال قدمت دارند. آبسنگ‌ها جزو اکوسیستم‌های آب‌های کم‌عمق گرمسیری هستند، این اکوسیستم‌ها یکی از زیباترین آثار حیات در سیاره زمین به شمار رفته و برخی از بزرگ‌ترین ساختارهای طبیعی به وسیله این دسته از موجودات ساخته می‌شوند و مامن موجودات دریایی بسیاری هستند به طوری که نبود مرجان‌ها منجر به نابودی بخش زیادی از موجودات دریایی می‌شود.
صخره‌های مرجانی بعد از جنگل‌های مناطق حاره دومین «بیوم»(منطقه زیستی) غنی جهان است که در همه نواحی اقیانوسی از قطب تا استوا گسترش دارند. اقیانوس هند و آرام وسیع‌ترین قلمرو آبسنگ‌های مرجانی را دارند که به علت وسعت زیاد به چندین زیر قلمرو از جمله استرالیا، زنجیره هاوایی، فیلیپین، دریای سرخ و خلیج فارس تقسیم می‌شود که در این میان خلیج فارس به علت این که دریایی نیمه بسته است و حرارت آب در آن نسبتا بالاست گونه‌های بی‌نظیری را در خود پرورش داده است، مثلا مرجان‌ها دمای ١٨ تا ٣٢ درجه را می‌توانند تحمل کنند اما در خلیج فارس دمای ١۴ و ٣۶ درجه هم ثبت شده است.
آبسنگ مرجانی نسبت به افزایش دما بسیار حساس و شکننده است، اما آبسنگ‌های مرجانی خلیج فارس در شرایط بسیار سخت اکولوژیکی از لحاظ دما، شوری و کدورت قرار دارند و در این شرایط نیز به حیات خود ادامه می دهند، حدود ۱۱۱ گونه مرجانی در خلیج فارس شناسایی شده که ١٠٣ گونه آن در جزایر ایرانی خلیج فارس وجود دارد. از این رو خلیج فارس یکی از زیستگاه‌های مهم و حائز اهمیت آبسنگ‌ها است، در واقع تقریبا تمامی جزایر ایرانی با آبسنگ‌های مرجانی محاصره شده‌اند. حدود ۱۷ جزیره ایرانی در خلیج فارس داریم که از جمله مهم‌ترین مناطق مرجانی ایران می‌توان به جزایر خارک، خارکو، فارسی، طاهری، کیش، لاوان، هندورابی، فارور، بنی فارور، شیدور، تنب بزرگ، تنب کوچک، سیری، لارک، ابوموسی، هنگام، قشم، هرمز، خلیج نای‌بند و خلیج چابهار اشاره کرد که بیشترین گسترش آبسنگ‌ها در جزایر خارک و خارکو است.
بررسی‌های انجام شده توسط کارشناسان سازمان حفاطت محیط زیست نشان می‌دهد که جزیره هندورابی ۲۰ گونه، خلیج نای‌بند ۱۴ گونه، جزیره خارکو ۲۱ گونه، جزیره خارک ۲۱ گونه، جزیره کیش ۲۸ گونه و جزیره فارور و بنی فارور دارای ۲۹ گونه مرجانی هستند، البته این تحقیق تا سال ۱۳۸۶ بوده و اکنون ممکن است تغییراتی در این آمارها ایجاد شده باشد.
طی چند سال گذشته فعالیت‌های انسانی مانند صید و صیادی، غواصی، گردشگری دریایی، آلودگی‌های نفتی و قاچاق به عنوان عوامل انسانی و نیز گرمایش زمین به عنوان عامل طبیعی بخش زیادی از آبسنگ‌های مرجانی خلیج فارس را از بین برده و به اصلاح دچار سفیدشدگی شده‌اند. بر اساس آمار سازمان حفاظت محیط زیست در حدود ٢٠ سال گذشته حدود هزار هکتار از مناطق آبسنگ‌های مرجانی خلیج فارس در ایران به طور کامل از بین رفته است.
معمولا در ساختار آهکی مرجان‌ها تک سلولی زندگی می‌کند که موجب رنگ دادن به مرجان‌ها می‌شود. زمانی که دمای آب بالا می‌رود این سلول‌ها از مرجان‌ها جدا می‌شوند و این مساله موجب سفیدشدگی آنها می‌شود، اگر این دور ماندن بیشتر از دو ماه طول بکشد دیگر آن مرجان به طور کامل می‌میرد و از بین می‌رود.
به عنوان مثال در عسلویه ٣۶٠ هکتار، خارک ١٨٠ هکتار و در کیش ١۵٠ هکتار آبسنگ مرجانی از بین رفته است. برآورد شده که حدود ٢۵٠ هزار متر مربع از این مناطق از بین رفته و اگر جریمه‌ای که باید گرفته می‌شد صورت می‌گرفت، معادل ٧۵٠ هزار میلیارد تومان می‌شد، البته جریمه تخریب آبسنگ‌های مرجانی هر کیلو ۶ میلیون تومان است. دو دهم درصد اقیانوس‌ها را اکوسیستم‌های مرجانی تشکیل می‌دهد، اما میزان خدمات و تولیدات آنها بیشتر از تمام اکوسیستم‌های دریایی است. برآورد شده ارزش کل کالاها و خدمات اقتصادی ارایه شده از آبسنگ‌های مرجانی حدود ۳۷۵ میلیارد دلار در سال است.
مهدی بلوکی، رئیس گروه اکولوژی دریای سازمان حفاظت محیط زیست گفت: به دلیل افزایش دما در سال ۲۰۱۶ حدود ۹۰ درصد از آبسنگ‌های مرجانی خلیج فارس در عمق کمتر از پنج متر سفید شده و از بین رفتند، البته در همان زمان کمترین سفیدشدگی را در چابهار داشتیم. همچنین آبسنگ‌های مرجانی جزیره ابوموسی سالم بودند.
وی درباره علت سفیدشدگی توضیح داد: گرمایش زمین یکی از عوامل سفیدشدگی آبسنگ‌های مرجانی است که از آن به عنوان عامل طبیعی یاد می‌شود، هر چند که علت اصلی آن نیز انسان است، سفیدشدگی مرجان‌ها هر چند سال یک بار اتفاق افتاده، البته در سال ۲۰۱۶ شدت سفیدشدگی از تمام دفعات قبل بیشتر بوده است.
رئیس گروه اکولوژی دریای سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: موضوع دیگری که وجود دارد این است که سال‌های قبل فاصله زمانی سفیدشدگی مرجان‌ها بیشتر بود، اما اکنون این فاصله زمانی کوتاه‌تر شده است که به گرم‌تر شدن زمین برمی‌گردد، در واقع دمای آب نسبت به قبل افزایش یافته و همین مساله آبسنگ‌ها را تهدید می‌کند.
بلوکی ادامه داد: به عنوان مثال در سال ۲۰۰۷ سفیدشدگی رخ داد. آن زمان دمای آب مثلا ۳۲.۵ درجه بوده؛ در سال ۲۰۱۶ نیز دوباره سفیدشدگی رخ داد و در آن زمان مثلا دمای آب ۳۳.۵ درجه بوده است یعنی دمای آب یک درجه نسبت به سفیدشدگی قبلی بالاتر بود که این باعث شد میزان بیشتری مرجان سفید شود و این افزایش دما نیز باعث شد تا فاصله‌های سفیدشدگی نیز کم شود، اگر قبلا هر ۷ تا ۱۰ سال یک بار اتفاق افتاده، اکنون کمتر از هفت سال سفیدشدگی رخ می‌دهد، به همین دلیل تهدید مرجان‌ها در حال افزایش است و احتمال این که تاثیر منفی بیشتری بر روی مرجان‌ها داشته باشد زیاد است.
وی افزود: بعد از سال ۲۰۱۶ که سفیدشدگی مرجان‌ها در خلیج فارس رخ داد شرایط متعادلی داشتیم، معمولا وقتی که سفیدشدگی رخ می‌دهد طبیعت به مرور خود را بازسازی می‌کند، یعنی کم‌کم لارو و اسپرم‌هایی که مرجان‌های باقیمانده در دریا رها می‌کنند دوباره می‌نشیند و رشد می کند؛ حالا ما به این روند چه کمکی می‌توانیم بکنیم؟ مثلا می توانیم یک سری شرایط استرس‌زایی که خودمان عامل آن هستیم را حذف کنیم، فعالیت‌های صنعتی، ماهیگیری را در مناطق مرجانی کنترل کنیم، آلودگی نفتی را کاهش دهیم و غواصی گردشگری را محدود کنیم تا به بازگشت سریع‌تر مرجان‌ها کمک کنیم.
رئیس گروه اکولوژی دریای سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: معمولا هر زیستگاهی از لحاظ پذیرش گردشگر و غواص ظرفیتی دارد، مثلا ظرفیت یک زیستگاه ۵۰ نفر بازدیدکننده در روز است بنابراین نباید بیشتر از این تعداد بازدیدکننده وارد کنیم، البته این خیلی مساله بغرنجی در مناطق مرجانی ما نیست، چون بیشتر در کیش و قشم با این معضل روبرو هستیم که برای کنترل آن نیز یک سری برنامه‌ریزی‌ها صورت گرفته که انجام می‌شود.
وی افزود: بر این اساس سه ماه پیش منطقه خارک و لاوان را پایش کردیم و نشانه‌هایی دیدیم که مرجان‌های جدید دوباره در حال شکل‌گیری هستند، چون آن منطقه مرجانی معمولا برای شکل‌گیری مرجان مستعد است اما زمان می‌برد. نباید انتظار داشته باشیم که مثلا در یک یا دو سال شرایط ایده‌آل شود، معمولا چهار تا پنج سال و شاید هم بیشتر زمان می‌برد. البته شاید هم هیچ وقت آن منطقه مانند گذشته مرجان نداشته باشد، اما اگر شرایط طبیعی مساعد باشد مقداری وضعیت بهتر می‌شود.
بلوکی درباره جریمه تخریب آبسنگ‌های مرجانی گفت: جریمه تخریب آبسنگ‌ها هر کیلو ۶ میلیون تومان است که شامل قاچاق یا خسارت وارده بر این زیستگاه‌ها می‌شود، اما تخریب مناطق مرجانی جداگانه محاسبه می‌شود که بر این اساس سازمان محیط زیست با بررسی شرایط، نحوه جبران خسارات را در قالب دریافت جریمه و یا بازسازی منطقه تخریب شده برآورد می‌کند که اکنون چندین مورد در این زمینه در جریان است، البته این جزو وظایف استان‌هاست که باید پیگیری کنند.
وی ادامه داد: البته برخی جاها جریمه زیاد می‌شود که در این شرایط در جلسات ارزیابی تصمیم می‌گیرند که آن شرکتی که تخریب وارد کرده باید مرجان‌های منطقه را بازسازی و جبران خسارت کند، مثلا در جزیره خارک یک شرکت نفتی بخشی از این منطقه را در روند لوله‌گذاری نفتی تخریب کرد و چون میزان جریمه بسیار بالا بود قرار شد که این شرکت به جای پرداخت جریمه منطقه را بازسازی کند که فاز مطالعاتی آن آغاز شده و در حال بررسی منطقه برای کار اجرایی هستند.
بلوکی درباره کشت آبسنگ‌های مرجانی گفت: کار کشت آبسنگ‌های مرجانی چند سالیست که در کشور آغاز شده است. دو سال پیش طرح پایلوت آن را در چابهار انجام دادیم به این صورت که یک سری مرجان‌ها را قلمه زدیم و بسیار هم خوب جواب داد. سال گذشته نیز یک سری مرجان جدید کاشتیم اما هنوز نتایج آن نیامده است که امیدواریم رضایت‌بخش باشد، البته کاشتن چند روش دارد؛ یک روش این است که خزانه ایجاد کنیم، یکی دیگر این که مرجان را مستقیم در منطقه مورد نظر بکاریم و یک روش دیگر این است که بستری ایجاد کنیم تا لارو و اسپرم رها شده در دریا بر روی آن بنشیند و رشد کند.
رئیس گروه اکولوژی دریای سازمان حفاظت محیط زیست افزود: روشی که در چابهار اجرا کردیم به صورت خزانه بود، اما دیگر آن را به جای دیگری انتقال ندادیم و اکنون در حال تبدیل شدن به جنگل مرجانی است و به یک زیستگاه مرجانی تبدیل می‌شود. با توجه به موفقیت‌آمیز بودن این روش دوست داریم ادامه دهیم، البته اکنون در خارک در حال انجام است و برای اجرا در لاوان نیز صحبت‌هایی شده و قرار است در لارک نیز اجرا شود، اما هزینه‌بر است و باید تامین شود.