به گزارش همشهری آنلاین به نقل از مهر، گمرک و بازارچه یزدان بیش از ۲۰۰- ۲۵۰ سال قدمت دارد و سال‌ها در منطقه زیرکوه و قاین زمینه‌ساز رونق تجارت و مبادلات با کشور افغانستان و اشتغال‌زایی برای بسیاری از مردم آن دیار بوده است.
اما این بازارچه در طول تاریخ ۲۵۰ ساله خود با فراز و نشیب‌های بسیاری رو به رو بوده تا این‌که در نهایت به همراه با بهت زدگی فعالان اقتصادی در سال ۹۳ به صورت یکطرفه تعطیل شد.
بعد از تعطیلی این بازارچه رایزنی‌های بسیاری برای بازگشایی آن صورت گرفت و حتی در برهه‌ای سخن از راه‌اندازی پایانه مرزی گمرک یزدان در این منطقه زده شد.
نگاهی به وعده‌های داده شده برای بازگشایی یزدان
جواد هروی نماینده وقت قاین و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۶ اردیبهشت ۹۴ در رسانه‌ها بیان‌کرده بود که همه شرایط برای راه‌اندازی گمرک یزدان فراهم شده است و ادامه داد «رایزنی‌های گسترده‌ای با مسئولان وزارت کشور و وزارت امور خارجه قبل از سفر رئیس جمهوری افغانستان به ایران در ارتباط با بازارچه‌های مرزی استان انجام گرفته و شرایط به‌گونه‌ای پیش رفت که یکی از مسائل و موضوعات اساسی که در مرز مشترک با افغانستان مطرح شد، بحث بازارچه‌های مرزی و توسعه و گسترش و ارتقا این بازارچه‌ها به گمرک بود و در این قضیه گمرک یزدان به عنوان یکی از این مصداق‌ها در این سفر معرفی شد.»
اما خبری از بازگشایی این بازارچه و راه‌اندازی گمرک نشد و فرهاد فلاحتی نماینده وقت قاین و زیرکوه در تاریخ اول تیرماه ۹۸ به رسانه‌های گروهی گفت: «مرز یزدان به گمرک رسمی ایران تبدیل خواهد شد و کالاهای کشور از این طریق علاوه بر افغانستان به چین، پاکستان و هندوستان خواهد رسید».
همچنان بازرگانان و تجار منتظر ماندند، اما بازگشایی وعده داده شده به نتیجه نرسید. بعد از این‌که محمدصادق معتمدیان استاندار خراسان‌جنوبی فعالیت خود را در استان آغاز کرد یکی از اولویت‌های اقتصادی استان را بازگشایی و راه‌اندازی گمرک یزدان عنوان کرد.
وی در تاریخ ۲۳ آذر ۹۷ در بازدید از مرز یزدان سخن از پیگیری راه‌اندازی بازارچه یزدان زد و گفت: «به دنبال این هستیم که با تعاملات و پیگیری‌هایی که از طریق برادران افغانستان انجام دهیم، بتوانیم فعالیت مجدد بازارچه را از سر بگیریم.»
مدیرکل گمرکات خراسان جنوبی هم در خردادماه سال گذشته گفته بود: کشور افغانستان عنوان کرده که تا شهریور ۹۸ زمینه بازگشایی مرز یزدان به عنوان گمرک رسمی فراهم می‌شود.
معتمدیان همچنین در چهارم شهریور ۹۹ در مراسم کلنگ زنی ۶ هزار واحد مسکونی شهری در زیرکوه به صورت رسمی بیان کرد: «یزدان به عنوان دومین مرز رسمی خراسان جنوبی بازگشایی می‌شود».
در نهایت در سفر آیت‌الله رئیسی به خراسان‌جنوبی و بازدید از مرز یزدان، معتمدیان بیان‌کرد که برای پیگیری بازگشایی پایانه مرزی گمرک یزدان و بازارچه یزدان یک ماه آینده به افغانستان سفر می‌کند. اما به راستی چرا فقط بازار وعده‌های در این بازار داغ است و هنوز گره بازگشایی این مرز رسمی باز نشده است.
وقتی چین با ایجاد تونل می‌خواهد به افغانستان برسد
در جریان بازدید هفته گذشته رئیس قوه قضائیه از بازارچه یزدان، مسئول این گمرک مرزی از خود تحریمی داخلی اظهارات دردناکی را بر زبان آورد و گفت: اینجا عقبه خیلی خوبی داشت و سال ۸۴ رتبه برتر صادراتی در کل کشور از نظر حجمی و دلاری در کل کشور از نظر صادرات بازارچه‌ای مربوط به این بازارچه بود، اما از سال ۹۳ گمرک در اینجا تعطیل شد.
دروگر مسئول گمرک مرزی یزدان عنوان کرد: چین مرز بسیار کوچکی با افغانستان دارد و مرز آن بسیار صعب‌العبور و کوهستانی است و در حال تونل زدن هستند تا مسیر را باز کنند و به این بازار هدف برسند. از آن طرف ترکیه نیز از مسیر ایران استفاده می‌کند و کالای ترانزیتی به افغانستان می‌دهد. ما چهار بازارچه داریم و سامانه‌های گمرکی ما فعال است و نیاز به همت و تلاشی است تا در کوتاه‌ترین فرصت ممکن بتوانیم از این مرز استفاده کنیم و مردم نیز از برکات آن استفاده کنند.
تعطیلی که منجر به مهاجرت شد
علیرضا خامه‌زر، رئیس کمیسیون مدیریت واردات و توسعه صادرات اتاق بازرگانی بیرجند در این زمینه اظهار کرد: در صورت بازگشایی گمرک و پایانه رسمی مرز یزدان بسیاری از کالاها که از ماهیرود به سمت ولایت هرات افغانستان می‌رود از طرف یزدان به آن منطقه خواهد رفت که این اقدام در وهله اول منجر به روان‌تر شدن ترافیک در مرز ماهیرود می‌شود. البته این مسئله به معنای کاهش پتانسیل صادراتی ماهیرود در صورت بازگشایی گمرک یزدان نیست بلکه آن قدر تقاضا برای مبادله کالا در ماهیرود وجود دارد که ایجاد گمرک رسمی یزدان تنها مبادله کالا در آنجا را روان‌تر می‌کند.
رئیس کمیسیون مدیریت واردات و توسعه صادرات اتاق بازرگانی بیرجند با بیان این‌که یک روستای با جمعیت بالا به عنوان کلاته نظر خان دقیقاً رو به روی گمرک یزدان وجود دارد، گفت: در زمان فعالیت بازارچه یزدان بسیاری از اهالی این منطقه مبادرت به تجارت داشتند که با تعطیلی یزدان به هرات مهاجرت کردند.
تمایل تجار افغانستانی نیز به راه‌اندازی مجدد بازارچه یزدان
خامه‌زر اظهار کرد: در صورت ایجاد گمرک رسمی یزدان بی‌شک این افراد دوباره به فعالیت قبلی خود برگشته و زمینه رونق تجارت در آن منطقه فراهم می‌شود. همچنین بسیاری از افراد در قاین و زیرکوه از طریق یزدان به امر تجارت اشتغال داشتند که با تعطیلی آن دست از تجارت و فعالیت اقتصادی کشیدند.
رئیس کمیسیون مدیریت واردات و توسعه صادرات اتاق بازرگانی بیرجند با بیان این‌که راه‌اندازی گمرک رسمی در یزدان امنیت در آن منطقه را نیز افزایش می‌دهد، اظهار کرد: تجار افغانستانی نیز به راه‌اندازی مجدد بازارچه یزدان اظهار تمایل دارند.
سلمان اسحاقی نماینده مردم قاین و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: در شرایط فعلی دولت افغانستان و ایران اراده به ایجاد پایانه مرزی گمرک یزدان دارند و بنا بر احترام این اراده ما به جای بازارچه یزدان از واژه پایانه مرزی گمرک یزدان استفاده می‌کنیم.
تمایل طرف افغان و کلیدی که در قفل بازارچه نمی‌چرخد
وی بیان کرد: قدمت گمرک یزدان به ۲۵۰ سال قبل و در زمان قاجاریه برمی‌گردد و بنا به دلایلی در زمان پهلوی تعطیل شد. در سال ۷۲ مجدد این گمرک و بازارچه بر اساس نظر شورای امنیت ملی بازگشایی ولی متأسفانه در سال ۹۳ تعطیل شد. دولت و ملت افغانستان با مصوبه شورای عالی اقتصاد افغانستان در زمینه راه‌اندازی پایانه مرزی گمرک یزدان علاقمندی خود را برای راه‌اندازی مجدد بازارچه نشان دادند علت این‌که چرا علی‌رغم این مصوبه و علاقمندی تاکنون راه‌اندازی و بازگشایی انجام نشده است دلایل عدیده‌ای دارد. یکی از این دلایل عدم پیگیری کافی در سال‌های گذشته بوده است، از طرف دیگر طرف افغانستانی ما پیگیر انتخابات ریاست جمهوری بوده و به تبع آن نمی‌توانسته مسائل فی‌مابین درباره یزدان را به نتیجه برساند.
نماینده مردم قاین و زیرکوه در مجلس در پاسخ به این سوال که آیا مقررات ملی افغانستان در زمینه وجود تنها یک گمرک در هر استان از جمله دلایل تعلل در بازگشایی گمرک یزدان است یا خیر، گفت: منافع مردم افغانستان بی‌شک برای دولت آن کشور مهم و حائز اهمیت است و در این راستا شرایط را برای این بازگشایی که به نفع مردم هر دو کشور است، فراهم می‌کنند. ولایت مقابل گمرک یزدان ولایت هرات دومین شهر پرجمعیت افغانستان است که این مسئله نیز از دیگر ظرفیت‌های گمرک یزدان است. امیدواریم با پیگیری‌های استاندار و با توجه به بازدید رئیس قوه قضائیه از یزدان به زودی شاهد بازگشایی پایانه مرزی گمرک یزدان باشیم.
همه چیز منوط به موافقت طرف افغانی است
محمدعلی خاشی، مدیرکل گمرکات خراسان‌جنوبی اظهار کرد: هر اتفاقی در یزدان منوط به موافقت و اظهار نظر طرف افغانستانی است.
وی درباره چرایی تعلل افغانستانی‌ها با بازگشایی پایانه مرزی گمرک یزدان، بیان‌کرد: بر اساس مقررات ملی افغانستان در هر استانی باید تنها یک گمرک رسمی وجود داشته باشد. به عنوان مثال در ولایت نیمروز گمرک میلک، در ولایت فراه گمرک ماهیرود و در ولایت هرات نیز گمرک دو قارون وجود دارد و از این نظر برای بازگشایی بازارچه یزدان و ایجاد گمرک رسمی در آن منطقه طبق مقررات ملی خود عمل می‌کنند. البته نیازمندی‌های هر کشور از ۱۰ سال قبل تاکنون ثابت نمانده و افزایش پیدا کرده است و این قوانین بر اساس نیازمندی‌های هر کشور در پارلمان امکان تغییر دارد. در زمان فعالیت بازارچه یزدان ۴۰ نفر در آنجا غرفه داشته و حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ کامیون ترانزیت کالا داشتند و تعطیلی بازارچه به معنای بیکار شدن همه کسانی بود که در آنجا فعالیت اقتصادی می‌کردندبازگشایی گمرک یزدان با دیپلماسی قوی محقق می‌شود.
خاشی با اشاره به این‌که در زمان فعالیت بازارچه یزدان ۴۰ نفر در آنجا غرفه داشته و حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ کامیون از آنجا تردد داشته‌اند، ادامه‌داد: تعطیلی بازارچه یزدان به معنای بیکار شدن همه کسانی بود که در آنجا فعالیت اقتصادی داشتند. تأسیسات بسیار خوب، وجود چهار انبار و همچنین سردخانه، سکوهای تخلیه بارگیری و مهم‌تر از همه وجود روستایی با جمعیت بالا در نزدیکی یزدان از جمله ظرفیت‌های موجود در مرز یزدان است. بخشی از ظرفیت‌های موجود در بازارچه یزدان چون سردخانه را ما حتی در گمرک ماهیرود نداریم. گلایه تجار افغانستانی همواره بر این است که چرا توازن میزان صادرات و واردات در مبادلات تجاری بین ایران و افغانستان موجود نیست، اما بازارچه در زمان فعالیت خود به سمت توازن تجاری حرکت کرده بود.
مدیرکل گمرکات خراسان‌جنوبی با اشاره به بازدید رئیس قوه قضائیه از مرز یزدان و گفته استاندار مبنی بر سفر یک ماه آینده به افغانستان برای پیگیری موضوع ایجاد پایانه مرزی گمرک یزدان، یادآور شد: امیدواریم با این سفر اتفاقات بسیار خوبی در زمینه مبادلات تجاری بین دو کشور رخ دهد. در نهایت باید به این نکته اشاره کنیم که هر چه قدر دیپلماسی اقتصادی ما با کشور افغانستان قوی باشد امید بیشتری به راه‌اندازی پایانه مرزی گمرک یزدان وجود دارد.
در هر حال به نظر می‌رسد اراده جدی برای بازگشایی پایانه مرزی گمرک یزدان تاکنون وجود نداشته و با تمایلاتی که طرف افغان دارد بازگشایی این گمرک نیازمند رایزنی‌های قوی و دیپلماسی اقتصادی جدی و مستمر است که نباید فرصت سوزی کرد چراکه تعلل هرچه بیشتر موجب می‌شود تا چین خود را جایگزین ایران در بازار افغانستان کند.
امید است که در آینده‌ای نه چندان دور با ایجاد پایانه مرزی گمرک یزدان شاهد بازگشت شکوفایی اقتصادی گذشته به منطقه قاین و زیرکوه باشیم.