به گزارش همشهری آنلاین به نقل از اعتماد، مارک فیتزپاتریک، پژوهشگر مسائل هسته‌ای و خلع سلاح معتقد است که لغو تحریم‌های تسلیحات بیش از آنکه یک مزیت مادی و عملی برای ایران داشته‌باشد یک پیروزی سیاسی و روانی برای سیاست خارجی ایران است. در ادامه متن کامل گفت‌وگوی «اعتماد» را با مارک فیتزپاتریک، پژوهشگر هسته‌ای و خلع سلاح و مدیر اجرایی پیشین قاره امریکا در اندیشکده موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک را مطالعه می‌کنید.
تاریخ ۱۸ اکتبر برای دو تا از مهم‌ترین طرف‌های برجام بسیار اهمیت داشت.فکر می‌کنید با فرارسیدن ۱۸ اکتبر ایران بیشتر احساس پیروزی کند یا امریکا؟
من تردید دارم که هیچ طرفی به جز ایران برای رسیدن این تاریخ بی‌صبرانه انتظار کشیده‌باشد. در واقع ایران هم چندان منافع چشمگیر قابل لمسی از لغو محاصره تسلیحاتی به دست نمی‌آورد، چراکه اساسا هیچ کمپانی بزرگ اسلحه‌سازی از ترس تنبیه‌های احتمالی ایالات متحده امریکا که می‌تواند به جریمه‌های مالی کلان منجر شود، حاضر به معامله با ایران نمی‌شوند. در این میان احتمالی که وجود دارد این است که دولت روسیه تصمیم بگیرد سامانه‌های موشکی ضدهوایی اس-۴۰۰ را به ایران بفروشد که من تصور می‌کنم می‌توان گفت اساسا این معامله خاص در هیچ حالتی تحت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار نداشت. در نهایت به اعتقاد من چه سامانه‌های اس-۴۰۰ به ایران فروخته شود چه نشود، ایرانی‌ها می‌توانند جشن پیروزی سیاسی و روانی برای برداشته‌شدن تحریم‌های تسلیحاتی بگیرند.
فکر می‌کنید واکنش اروپایی‌ها به لغو این تحریم‌ها چه خواهد بود؟ آیا کشورهای اروپایی در موعد مقرر در برجام که دو سه سال بعد فراخواهد رسید، محدودیت‌های اتحادیه اروپا را لغو خواهند کرد، یا مسیر امریکا را برای بدعهدی پی می‌گیرند؟
هر چند دولت‌های اروپایی موافق هستند که تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل متحد علیه ایران باید لغو شود و به لحاظ حقوقی و قانونی مشروعیت تحریم‌های ثانویه ایالات متحده را نپذیرفته‌اند، اما واقعیت این است که اتحادیه اروپا خودش یک تحریم مستقل فروش تسلیحات به ایران وضع کرده است. براساس توافق برجام یکی از تعهدات اروپایی‌ها این است که این تحریم مستقل فروش تسلیحات علیه ایران را سال ۲۰۲۳ لغو کند. در واقع براساس تعهدات اروپا، کشورهای اروپایی به‌رغم لغو تحریم‌های بین‌المللی تجارت سلاح‌های متعارف با ایران، تا دو سال بعد از این تاریخ همچنان از خرید و فروش سلاح با ایران خودداری خواهند کرد، مگر اینکه بر اساس مفاد ذکرشده در برجام، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا پیش از سال ۲۰۲۳ به «نتیجه‌گیری موسع» (Broader Conclusion) در مورد ماهیت صلح‌آمیز باقیمانده فعالیت‌های هسته‌ای ایران برسد. در چنین شرایط خاصی اروپایی‌ها تعهد داده‌اند که تحریم‌های تسلیحاتی‌شان را زودتر از سال ۲۰۲۳ لغو کنند، هر چند دورنمای چنین نتیجه‌گیری از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دستکم در آینده نزدیک وجود ندارد. در نتیجه حتی با برداشته‌شدن تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران در تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ هم امکان تجارت تسلیحاتی میان ایران و اروپا ایجاد نمی‌شود. باید اضافه کنم که علاوه بر نگرانی‌هایی که اروپایی‌ها در مورد اهداف برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران دارند، این کشورها نگرانی‌هایی هم در مورد تامین سلاح‌های برای متحدان منطقه‌ای تهران از جمله حوثی‌ها در یمن و استمرار تسلیح حزب‌الله لبنان دارند.
نگرانی اصلی امریکا که باعث تلاش‌های این کشور برای لغو برداشته‌شدن تحریم‌ها شد، خرید سلاح توسط ایران بعد از لغو تحریم‌ها است یا فروش سلاح از طرف ایران به شرکای خارجی؟
به اعتقاد من در شرایط خاص کنونی امریکایی‌ها بیشتر نگران این هستند که ایران سلاح را به طرف‌ها و شرکای خارجی‌اش بفروشد تا اینکه سلاح از آنها بخرد. استدلال واشنگتن این است که توانایی ایران برای فروش سلاح به طرف‌های خارجی می‌تواند باعث تندتر شدن آتش درگیری‌های منطقه‌ای از جمله یمن شود. البته لازم است تاکید کنم که اساسا فروش سلاح به یمن خودش براساس قطعنامه دیگر شورای امنیت سازمان ملل متحد ممنوع است و ارتباطی با لغو تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران ندارد. این نگرانی هم در واشنگتن وجود دارد که ایران به تدریج ممکن است بتواند سلاح‌های پیچیده‌تر و مدرن‌تری را وارد کند، اما تا اینجای کار این نگرانی بیشتر براساس فرضیات است تا بر اساس واقعیت‌ها. به جز احتمال فروش سامانه موشکی اس-4۰۰ روسی من تردید دارم که اصولا هیچ کشوری در حال حاضر آنچنان تمایلی برای فروش سامانه‌های دفاعی مهم و اساسی به ایران داشته باشد که بتواند باعث تغییر اساسی در توازن قوا شود. در عین حال من تردید دارم که ایران پول چندانی داشته باشد که در حال حاضر بتواند سفارش خرید سامانه‌های مهم دفاعی بدهد.
فکر می‌کنید در شرایط بحران‌های جاری از جمله مشکلات اقتصادی شدید و شیوع بیماری کووید ۱۹ آیا ایران در کوتاه‌مدت می‌تواند منفعت چندانی از برداشته‌شدن تحریم‌های تسلیحاتی ببرد؟
همان‌گونه که قبلا هم گفتم اصلی‌ترین منفعتی که ایران از برداشته‌شدن تحریم‌های سازمان ملل متحد می‌برد روانی و سیاسی است. در کوتاه‌مدت ایران چندان تجهیزات دفاعی زیادی وارد نخواهد کرد.
اگر ایران حتی به صورت نمادین توافقی برای تجارت عمده سلاح با یک شریک خارجی منعقد کند تصور می‌کنید که واکنش امریکایی‌ها به چنین قراردادی چه خواهد بود؟
اگر هر قرارداد تجاری مهم تسلیحاتی در سه ماه آینده بین ایران و طرف‌های خارجی منعقد شود، انتظار می‌رود که دولت ترامپ به سرعت جریمه‌های سنگینی برای فروشنده خارجی تعیین کند. اما اگر فرض کنیم که در بیست و یکم ژانویه سال جاری جو بایدن در مقام ریاست‌جمهوری امریکا مشغول به کار شود، تمرکز واشنگتن را به سمت احیای دیپلماسی می‌برد، در چنین شرایطی دولت جدید تلاش خواهد کرد تا اجرای تعهدات امریکا به برجام را از سر بگیرد.
حتی در این شرایط هم من تصور می‌کنم که دولت امریکا موظف است که قوانین جاری در ایالات متحده را رعایت کند و دولت احتمالی بایدن هم تلاش خواهد کرد تا جایی که توانش را دارد فروش سلاح به ایران یا فروش سلاح ایران به خارج را محدود کند.
برداشته‌شدن این تحریم‌ها چه تاثیری بر توازن قدرت نظامی در منطقه خاورمیانه خواهد داشت؟
خرید سامانه اس-۴۰۰ روسی می‌تواند به صورت قابل توجهی توان دفاعی ایران را افزایش دهد، اما حتی اگر روسیه هم آمادگی داشته‌باشد که چنین معامله‌ای را انجام دهد، باز هم اجرایی شدن چنین قراردادی و انتقال تجهیزات به ایران ماه‌ها و بلکه سال‌ها زمان می‌برد. در حال حاضر و برای کوتاه‌مدت من تصور نمی‌کنم که برداشته‌شدن محدودیت تجارت تسلیحات متعارف هیچ اثر معنی‌دار و مهمی بر توازن قوا در خاورمیانه داشته باشد.