آرمان‌هایی که این سال‌ها بسیاری از کلانشهرهای دنیا در حال تحقق آن هستند تا در سایه تقویت حکمرانی‌های محلی و کاهش ورود دولت مرکزی به محدوده تصمیم‌گیری‌های شهری، زمینه رفع بسیاری از موانع بر سر پیشرفت پرشتاب و برنامه‌ریزی شده در شهرها را فراهم کنند و به تبع آن زندگی راحت‌تری را برای شهروندان رقم بزنند. علاوه بر اینکه ایده حکمرانی خوب مصرانه از سوی محمد باقر قالیباف اجرایی می‌شود، شهرداری تهران هم با حضور در همایش‌های بین‌المللی با این محور سعی در آن دارد تا از تجارب بین‌المللی هم برای تحقق این ایده گام بردارد. یکی از این موارد، برگزاری اولین سمپوزیوم بین‌المللی حکمرانی محلی به ابتکار دفتر حزب عدالت و توسعه ترکیه و با همکاری شهرداری استانبول بود. در این سمپوزیوم، خدادادی، مشاور امور بین‌الملل شهرداری تهران، به‌عنوان نماینده شهردار تهران شرکت کرده بودند که به همین بهانه در گفت‌وگویی با وی به بررسی جایگاه تهران در اجرای ایده حکمرانی محلی پرداختیم:
- استانبول برای اولین بار سمپوزیوم بین‌المللی حکمرانی محلی را برگزار کرد. هدف مقامات ترک از برگزاری چنین همایشی چه بود؟
پیش از این اجلاس شهرهای متحد و حکومت محلی برگزار شده بود. پس از آن سمپوزیوم بین‌المللی حکمرانی محلی در استانبول برگزار شد. شهرداری استانبول میزبان مدیران شهرهای بزرگ دنیا از پنج قاره برای همفکری و همکاری در زمینه مسائل مربوط به حکمرانی محلی بود. حکمرانی محلی سال‌هاست به‌عنوان یک اصل در ادبیات شهری پذیرفته شده و در سال‌های اخیر بسیاری از کلانشهرهای مهم دنیا در حال تلاش برای رسیدن به این اصل در شهرهایشان هستند. اجلاس استانبول هم یکی از برنامه‌هایی بود که برای همفکری بیشتر مدیران کلانشهرهای جهان برای تحقق این اصل برگزار شد.
- یعنی مدیران کلانشهرها گرد هم جمع شدند تا در مورد حکمرانی محلی در شهرهایشان و کاهش حکمرانی دولتی تبادل نظر کنند؟
ابتدای امر تصور ما این بود که جلسه‌ای با حضور مجموعه‌ای از مدیران شهرهای مختلف ترکیه و برخی از شهردار‌های منطقه برگزار خواهد شد اما در جریان سمپوزیوم متوجه شدیم که مجموعه‌ای از مدیران کلانشهرهای دنیا از پنج قاره در این اجلاس حضور پیدا کرده‌اند. در واقع چهل و چهار شهردار و نماینده شهردار از سراسر دنیا در استانبول گرد هم آمده بودند؛ از جمله شهردار هیوستون تگزاس، شهردار نیویورک از ایالات متحده آمریکا، شهردار ملبورن از استرالیا و نمایندگانی از اسپانیا، مصر و دیگر کشور‌های آسیایی و آفریقایی که در سخنرانی‌های مختلف مسائل مختلف اقتصادی، فرهنگی و سیاسی‌شان را در حوزه مسائل مربوط به مدیریت شهر بیان کردند؛ مسائلی که از نگاه آنها مدیریت کردنش به شهردارها به‌عنوان یک حکمران محلی کمک می‌کند تا اداره بهتری در شهرها انجام داده و سیطره حضور و نفوذ دولت را کاهش دهند. از جمله برنامه‌های این سمپوزیوم یک پانل بود؛ به‌طوری که در هر پانل چند شهردار یا معاونان آنها گرد هم جمع می‌شدند و مسائل مربوط به حوزه کاری شان را مطرح می‌کردند. در آخر هر پانل هم سؤال و جواب برگزار می‌شد. در مجموع سمپوزیوم موفقی بود با حضور مجموعه متفاوتی از مدیران شهری که از سراسر دنیا برای بررسی مسائل مربوط به حکومت شهری گرد هم جمع شده بودند. در پایان هم قرار شد برگزاری چنین جلساتی به‌طور جدی از سوی شهرداری‌های دنیا برای تقویت و اجرایی کردن مفهوم حکومت محلی پیگیری شود.
- فکر می‌کنید اهداف اصلی برگزاری چنین سمپوزیومی از سوی ترکیه چه بود؟
استانبول مرکز منطقه‌ای و خاورمیانه‌ای سازمان بین‌المللی شهرهای متحد و حکومت‌های محلی است و برگزاری چنین جلساتی را باید بیشتر در چارچوب وظایف سازمانی این شهر در نظر گرفت. اما اگر از نظر توسعه شهری به استانبول نگاه کنیم به جرات تایید خواهید کرد که بسیاری از استانداردهای زندگی شهری که در پایتخت‌های اروپایی اجرا شده، توسط شهرداری ترکیه به اجرا در آمده است. با توجه به این مسئله و حضور نماینده اتحادیه اروپا در سمپوزیوم می‌توانیم این طور بگوییم که این کار ترکیه‌ای‌ها در واقع تلاشی هوشمندانه برای جلب نظر مسئولان اتحادیه اروپا و تسهیل روند پذیرفته شدن ترکیه در اتحادیه است. هر چند نفس حضور نمایندگان دیگر کشورها در چنین جلساتی به آشنایی بیشتر آنها با دانش و روش‌های جدید مدیریت شهری منتهی خواهد شد.
- فایده این اجلاس برای مدیران شهری تهران چه بود؟
در استانبول زمینه‌های همکاری شهرداری تهران با شهرداری‌های بزرگ دنیا فراهم شد. از مجموعه دستاورد‌های این سفر به‌طور مثال باید به ارتباطی که با یکی از مؤسسات اصلی حکومت محلی در سوئیس پیدا کردیم اشاره کنم. در این آشنایی مسائلی زیادی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
- به‌عنوان نمونه؟
می دانید که بحث تمرکز زدایی در سیستم حکومتداری ایرانی در سال‌های بعد از انقلاب به‌عنوان یک دغدغه اساسی مطرح بوده است. این بحث در زمان حضور آقای دکتر قالیباف در شهرداری تهران به‌طور کاملا جدی پیگیری شده است. در کشور‌هایی که مثل ایران سابقه طولانی حکومت پادشاهی دارند تمرکز گرایی به‌عنوان مشکلی اساسی برای نظام سیاست گذاری شهری و سیاسی همواره وجود داشته است. اتفاقاً مسئله‌ای که با نمایندگان مؤسسه‌ای که پیش‌تر عرض کردم به‌طور جدی مورد بررسی قرار دادیم سابقه حکومت پادشاهی و تاثیر آن بر پیدایش تمرکز و ضرورت تمرکز گرایی در سیاست گذاری شهری بود. نکته جالب توجه این بود که وقتی از طرف سوئیسی سابقه بررسی و بحث‌های انجام شده در کشورشان در زمینه تمرکز زدایی را پرسیدم اشاره کرد که حدود 100 سال است مشغول فعالیت در این حوزه هستند. این خود به‌تنهایی به اندازه همه سال‌هایی است که در ایران حکومت مبتنی بر قانون وجود داشته است.
- پس تهران برای رسیدن به این آرمان سال‌ها با برخی کلانشهرها فاصله دارد؟
به هر حال نمی‌توان انکار کرد که شهرداری تهران تلاش بسیاری را برای تحقق این اصل در همین دو سال گذشته اجرایی کرده و این گام‌ها برای شروع بسیار مناسب و ارزنده است. به هر حال مدیریت شهری این روزها نه تنها از خود سلب مسئولیت نمی‌کند بلکه خود را تا آن میزان در برابر شهروندان مسئول می‌داند که حاضر است حوزه مسئولیت‌های بیشتری را از دولت تحویل بگیرد تا با ساماندهی آنها تحت یک مدیریت واحد، به بهبود کیفیت زندگی شهروندان در پایتخت کمک کند؛ مدیریتی که تحت لوای حکمرانی محلی شکل می‌گیرد و می‌تواند با کمرنگ کردن سیطره حکمرانی دولتی در شهرها، هم مسئولیت بیشتری بپذیرد و هم کارآمدی بیشتری را به نمایش بگذارد.
- مصداق‌های فواید حکمرانی محلی برای مردم را می‌توانید عنوان کنید؟
اگر هر محله برای خودش تصمیم بگیرد و فعالیت‌های مربوط به محله را شهرداری محله پیگیری کند حجم زیادی از فعالیت‌های شهرداری کاسته شده، طبیعتاً کیفیت و کمیت خدمات افزایش پیدا خواهد کرد. اینجا فقط یک نظارت عالیه می‌ماند که باید در نظر گرفته شود. در صحبت‌هایی که با شهردار ملبورن داشتیم متوجه شدیم که آنها هم حدود 100 سال است که سیستم تمرکز زدایی را در مجموعه شان اجرا می‌کنند. این مسئله‌ای است که در کشور‌های بزرگ دنیا عملیاتی شده و البته نتیجه‌های مثبتی هم داده است؛ مسئله‌ای که به‌تازگی توسط آقای دکتر قالیباف مطرح شده و مصرانه در دستور کار شهرداری تهران قرار گرفته است.
- چرا این میزان اصرار برای تحقق حکمرانی محلی وجود دارد؟
حکومت محلی در واقع ارتباط مستقیمی با چگونگی اداره امور شهر دارد. براساس مسائلی که در سمپوزیوم مورد بررسی قرار گرفت حکومت‌های محلی مدل مناسب مدیریت شهری در دنیاست؛ مدلی برای ارتقای کیفیت مربوط به زندگی شهری و حقوق شهروندی در نظام‌های مبتنی بر دموکراسی که براساس مذاکرات ما به‌عنوان یک امر نهادینه شده در کشور‌های توسعه یافته پذیرفته شده است. مهم‌ترین مفهوم وابسته به حکومت محلی درواقع مفهوم تمرکززدایی است.
بررسی و جمع بندی ما از گفت‌وگو‌های انجام شده در سمپوزیوم نشان دهنده این مسئله اساسی بود که مشکلات زندگی شهری در برخی کشورها هنوز در مسیر نهادینه کردن این مفهوم حرکت نکرده و بیشتر و بغرنج‌تر از کشور‌هایی است که در حال اجرای این سیستم هستند. البته در تهران تلاش‌های مهمی در این زمینه صورت گرفته است. اما ما در ایران هنوز راه طولانی و سختی برای نهادینه کردن آن داریم.
- دکتر قالیباف، شهردار تهران هم روی مبحث حکمرانی محلی نه تنها تاکید دارند بلکه گویا یکی از ایده‌پردازان این موضوع هم محسوب می‌شوند. آیا در استانبول در مورد برنامه‌های شهردار تهران برای تحقق این اصل هم صحبتی به میان آمد؟
در این جلسات کتاب جناب آقای دکتر قالیباف در مورد حکمرانی محلی و دولتی را هم به شهردار استانبول هدیه دادیم. مباحث کتاب ایشان مورد استقبال نمایندگان کشور‌های مختلف و همچنین رسانه‌های ترکیه‌ای قرار گرفت.
اگر بخواهیم به‌طور علمی وارد مباحث مربوط به حکومت محلی بشویم باید به مسائلی که آقای دکتر قالیباف در کتاب جدیدی که با همین موضوع منتشر کرده‌اند اشاره کنیم.
- فکر می‌کنید چه مشکلاتی بر سر راه تحقق این ایده در جامعه ایرانی وجود دارد؟
اگر بخواهم به‌طور کلی در این زمینه صحبت کنم باید به همان مسئله تمرکز قدرت در نظام‌های پادشاهی اشاره کنم که در ایران سابقه طولانی داشته است. به‌طور مشخص باید به این مسئله اساسی اشاره کنم که سازمان‌های سیاست گذاری در ایران همواره تحت‌تأثیر فرهنگ سیاسی مبتنی بر قدرت پادشاهی و بر اصل تمرکز قدرت بنیان نهاده شده‌اند. از سه دهه پیش تا کنون سعی شده این الگو تغییر کند اما برای رسیدن به ایده‌آل هنوز باید تلاش کرد تا به استانداردهای مورد قبول دست‌یافت.
الان مهم‌ترین مواجهه ما با سیستم مبتنی بر تمرکز در مدیریت شهرهاست که حتی در مواردی این تمرکز یادگار حکومت‌های صد سال گذشته ایرانی است.
- این ایده‌ها چقدر توانسته در تهران اجرایی شود ؟
گفتم، با نگاه به تجربه سایر کلانشهرها، تهران از برخی شهرهای مطرح دنیا حتی جلوتر است و در مورد برخی کلانشهرها هم فاصله زیادی وجود دارد. مهم این است که تهران گام برداشتن در این مسیر را آغاز کرده و دیر یا زود به آن می‌رسد.
- از نگاه معاون امور بین‌الملل شهردار تهران، آیا حضور نمایندگان شهرداری تهران در اینگونه همایش‌ها می‌تواند در نهایت به نفع پایتخت تمام شده و زمینه ارتباط تهران با بسیای از کلانشهرها را فراهم کند؟
به هر حال نفس حضور نمایندگانی از شهرداری تهران در چنین جلسات بزرگی مفید و تاثیر‌گذار بوده است. در این زمینه باید به آشنایی بسیار مفید با نمایندگان شهرداری‌های بزرگ دنیا اشاره کرد که افق‌های تازه همکاری میان ما و آنها را در آینده فرآهم خواهد کرد. این مسئله از جهت دیگری نیز حائز اهمیت است؛ آشنایی نمایندگان دیگر کشورها با مجموعه شهرداری تهران ؛ ارتباطی که از یک سو سبب می‌شود مدیران این شهرها به این باور برسند که تهران به سرعت در حال پیشرفت است و حتی می‌تواند در میان کلانشهرهای دیگر هم حرفی برای گفتن داشته باشد و همین امر بستر مناسبی حتی برای جلب سرمایه‌گذاری‌های کلان سرمایهگذاران خارجی در طرح‌های کلانشهری می‌شود.یکی دیگر از دستاورد‌های مهم ما در این سفر ایجاد همکاری‌های تازه با شهرداری استانبول بود. همچنین قرار شد که تعدادی از شهرداران ترکیه در سفری از فعالیت‌های مدیران شهری در ایران دیدن کنند و با سیستم مدیریتی ما آشنا شوند. این خود، زمینه اعزام شهرداران ایرانی به ترکیه برای مشاهده سیستم‌های حکومت محلی در شهرداری‌های آن کشور را فراهم خواهد کرد.
- به موضوع جلب سرمایه‌گذاری‌ها اشاره کردید؛ آیا تا کنون در زمینه کاهش دیدگاه منفی بین‌المللی نسبت به ایران و به تبع آن تهران موفق بوده‌اید؟
به‌طور عمده می‌توان گفت که این اجلاس براساس نیازی که به شناخت سیستم‌های حکومتداری شهری در کشور‌های دیگر دنیا به وجود آمده بود و همچنین برای آشنایی با روحیات دیگر شهرداری‌های دنیا و برای تسهیل مراودات تخصصی در حوزه دانش و نیروی انسانی بین شهرداری کشور‌های دیگر تشکیل شده بود. ما در این حوزه به‌دنبال دسترسی به روش‌های تازه‌ای از مدیریت شهری در راستای ارتقای کیفیت زندگی در تهران و دیگر کلانشهرهای ایران هستیم.در این زمینه باید به این نکته اشاره کنم که در حوزه مربوط به مدیریت شهری در دنیای امروز تلاش‌ها و تجربیات بسیار زیادی وجود دارند که به‌عنوان مدل‌های مناسب قابل ملاحظه‌اند. آشنایی بیشتر با این حوزه‌ها به مدیران شهری اجازه خواهد داد تا متناسب با نیاز‌های شهرهای بزرگ در کشور سیاست‌های مناسبی را طراحی و اجرا کنند. همین طور برای تسهیل انتقال دانش و تجربه مابین مدیران شهرهای بزرگ دنیا و تهران لازم است شهرداری تهران در گردهمایی‌های بین‌المللی حضور یافته و به تبادل اطلاعات و برقراری روابط مؤثر بپردازد.
- آیا بخش بین‌الملل شهرداری تهران توانسته این امکان را برای تهران فراهم کند که سرمایهگذاران خارجی به سرمایه‌گذاری در پایتخت جلب شوند ؟
اجلاس داووس در واقع جلسه بسیار گسترده‌ای بود با حضور 2500 نفر از رهبران جهان؛ جلسه‌ای بسیار مهم که در آن آقای دکتر قالیباف امکان آشنایی و تبادل نظر با استراتژیست‌های بزرگ مسائل مربوط به حوزه خاورمیانه را به‌دست آوردند و نظرات خود را به‌عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران با آنها در میان گذاشتند.
از طرفی اجلاسی که با حضور مدیران کلانشهرهای دنیا در داووس برگزار شد، دقیقاً چنین فرصتی را برای تهران فراهم کرد. بخش بین‌الملل شهرداری تهران علاوه بر ترتیب دادن ملاقات‌های مهم بین شهردار تهران و مقام‌های ارشد برخی کشورها، توانست به معرفی مناسب تهران و فرصت‌های سرمایه‌گذاری بپردازد؛ فرصتی که با استقبال طرف‌های آسیایی و اروپایی هم روبه‌رو شد و به تدریج در ماه‌های اخیر شاهد اجرایی شدن آن هستیم.
- آیا برنامه خاصی برای ادامه یافتن این نوع مبادلات در شهرداری تهران وجود دارد؟
ما در حال پیگیری یک همایش بین‌المللی به میزبانی تهران هستیم تا ارتباط‌های تازه شکل گرفته را تقویت کرده و به ثمر بنشانیم.