در سراسر جهان، انواع پرندگان مهاجرت می‌کنند؛ از مرغ‌آوازخوان گرفته تا اردک‌ها، مرغ مگس‌خوار یا پرنده‌های شکاری. مهاجرت پرندگان، پیچیدگی این مهاجرت، غیر قابل پیش‌بینی بودن این سفرها و... رازهایی بسیار دارد. شاید مطالعه‌ی این سفرها به شناخت ما از پرندگان کمک کند.
چرا پرندگان به روش‌های گوناگون مهاجرت می‌کنند؟
جنبه‌های زیادی از مهاجرت هستند که هنوز فهمیده نشده‌اند. پرنده‌شناسان موافقند که پرندگان برای افزایش احتمال زنده‌ماندنشان مهاجرت می‌کنند که می‌تواند برای تولیدمثل یا حرکت به محل سکونت مناسب‌تر یا امن‌تر باشد.
همان‌طور که پرندگان دلایل متفاوتی برای مهاجرت دارند، راه‌های متفاوتی هم برای به پایان رساندن این سفر حماسی وجود دارد. بعضی از پرندگان می‌توانند در پروازهای طولانی مدت مهاجرتی، ساعت‌های زیادی در ارتفاع بمانند، درحالی که برخی دیگر سفرهای کوتاه‌تری را طی می‌کنند و در طول مسیر تغذیه می‌کنند. باقی پرندگان ممکن است آب‌وهوای متفاوت یا الگوهای بادی را برای مهاجرت به کار گیرند. بعضی از پرندگان از نشانه‌ها استفاده می‌کنند و اما برخی دیگر از ستاره‌ها یا از سرنخ‌های نجومی برای پیدا کردن راهشان بهره می‌برند.
12 نوع از مهاجرت پرندگان
فصلی: این مهاجرت، شناخته شده و گسترده است و براساس تغییرات فصلی قابل پیش‌بینی است. بیش‌ترین دوره‌ی این مهاجرت در بهار و پاییز است. هم‌چنین در بعضی مناطق، تغییرات بین فصل‌های خشک و مرطوب، نشانه‌های مهاجرت هستند.
عرضی: این مهاجرت بین مناطقی با عرض جغرافیایی متفاوت از شمال به جنوب و برعکس است. این رایج‌ترین نوع مهاجرت بسیاری از پرندگانی است که از قطب شمال به مناطق گرمسیری مهاجرت می‌کنند. جهت‌های دقیق مهاجرت معمولاً با ویژگی‌های جغرافیایی تعیین می‌شود. مثل رشته کوه‌ها، خط ساحلی و زیستگاه‌های قابل‌دسترس.
طولی: شبیه مهاجرت عرضی است و بین طول‌های جغرافیایی از شرق به غرب یا غرب به شرق است. این روش رایجی برای مهاجرت پرندگان در اروپاست؛ جایی که ویژگی‌های جغرافیایی پرندگان را به‌حرکت طولی تشویق می‌کنند تا حرکت عرضی.
ارتفاعی: پرندگانی که در کوه‌های بلند تخم‌گذاری می‌کنند، بیش‌تر به مهاجرت ارتفاعی علاقه‌مندند. در این نوع مهاجرت، حرکت به سمت ارتفاعات در زمستان کم‌تر است؛ وقتی که هوای سخت و بارش عمیق برف ممکن است ماندن در ارتفاعات بالا را غیرممکن کند. پرندگانی که از مهاجرت‌های ارتفاعی استفاده می‌کنند، ممکن است مسافت زیادی نروند، اما همین مهاجرت هم می‌تواند تفاوت زیادی در زیستگاه‌ها و منابع موجود ایجاد کند.
حلقه‌ای: در این نوع مهاجرت مسیر مهاجرت رفت و برگشت کاملاً متفاوت است. مثلاً مرغ مگس‌خوار در بهار، راه ساحلی را از مکزیک تا آلاسکا طی می‌کند، اما در پاییز از گل‌های کوهستانی در راه، تغذیه می‌کند و به سمت جنوب می‌رود. در مهاجرت حلقه‌ای، پرندگان دریایی و ساحلی از تغییرات فصلی در الگوهای بادی برای مهاجرت خود استفاده می‌کنند.
عشایری: این حرکت کم‌تر قابل پیش‌بینی است و می‌تواند نامنظم باشد و بیش‌تر وابسته به دسترسی به منابع‌غذایی و آب است. پرندگان عشایری تمایل دارند در همان محدوده‌ی عمومی باقی بمانند. مثلاً ممکن است زمانی که منابع کم شود، از آن قسمت کاملاً ناپدید شوند، اما زمانی که زیستگاهشان مناسب‌تر شود، برگردند. مثل بعد از بارندگی، یعنی زمانی که طعمه بیش‌تر است. سهره‌ها و قوهای سیاه، از جمله پرندگانی هستند که به شکل عشایری مهاجرت می‌کنند.
متهاجم: مهاجرت این نوع پرندگان، غیرقابل پیش‌بینی است، اما مهاجرت‌های چشم‌گیر، اغلب در زمستان است که تعداد زیادی از پرندگان را به مناطق غیرمعمول می‌آورد. برخلاف مهاجرت عشایری در طی این نوع مهاجرت، ممکن است بسیاری از پرندگان، خارج از محدوده‌ی مورد انتظار پیدا شوند، اما دلیلش یکسان است؛ جست‌وجوی غذای مناسب و منابع آبی. سهره‌ی کاکل‌قرمز، انواع باسترک و جغدهای برفی، از جمله پرندگان مهاجر هستند که الگوهای ناسازگار از خود نشان می‌دهند.
پراکنده: در حالی که همیشه مهاجرتی واقعی محسوب نمی‌شود، با این وجود پراکندگی پرندگان نسبتاً قابل پیش‌بینی و فصلی است، هرچند فقط یک‌بار در طول زندگی یک پرنده اتفاق می‌افتد. در این مهاجرت، پرندگان نوجوان مجبور می‌شوند از مکان تولد خود دور شوند، درحالی که والدینشان هم‌چنان از همان محدوده استفاده می‌کنند. این مورد بیش‌تر در بین پرندگانی دیده می‌شود که در طول یک سال، در یک دامنه ساکن هستند و در طول سال از قلمروی خود دفاع خواهند کرد؛ مانند دارکوب‌ها.
جهش قورباغه‌ای: جهش قورباغه‌ای یا پرش، یک الگوی منحصربه‌فرد مهاجرتی است. جایی که پرندگان شمالی برای مهاجرت، مسافت بیش‌تری را نسبت به جمعیت کم‌تحرک همان‌گونه طی می‌کنند.
معکوس: مهاجرت معکوس، انحرافی در بین پرندگان مهاجر است و بیش‌تر در پاییز دیده می‌شود. پرندگان جوان می‌توانند گیج شوند یا گمراه شده و به‌جای مهاجرت در مسیر مورد نظر، در جهت مخالف بروند. این پرندگان گمشده، سرانجام سرگردان و دور از مکان قدیمی خود به‌سر می‌برند. معمولاً این نوع مهاجرت در تعداد زیادی از پرندگان دیده نمی‌شود و بیش‌تر در مشاهدات فردی و جداگانه است.
پرریزی: برخی از پرندگان فقط برای تطابق با دوره‌های سالانه‌ی پرریزی‌شان مهاجرت می‌کنند. این پرندگان بسیار آسیب پذیر بوده و توانایی پرواز در مسافت کوتاهی را دارند. بعد از این‌که پرریزی کامل شد، آن‌ها بدون توجه به فصل یا آمادگی تخم‌گذاری به محدوده‌ی خود باز می‌گردند. این پدیده در بین بسیاری از اردک‌ها دیده می‌شود و در انواع دیگر پرندگان معمول نیست.
بی‌هدف: این نوع مهاجرت، رویدادی نادر اما قابل‌پیش‌بینی است که بسیاری از پرنده‌شناسان امیدوارند شاهد آن باشند. در این نوع مهاجرت، تعداد زیادی از پرندگان مهاجر به‌خاطر برخورد با توفان از مسیرهای مهاجرت معمول خود دور می‌شوند که می‌تواند منجر به سقوط پرندگان یا مشاهدات نادری شود.
* * *
بسیاری از پرندگان چه به عمد و چه به‌طور تصادفی، از بیش از یک نوع مهاجرت استفاده می‌کنند. پرندگانی که الگوهای گوناگون مهاجرت را فرا می‌گیرند، بهتر می‌توانند از پس مهاجرت بربیایند.