ده‌ها سال است که بشر با تماشای پرنده‌ها و شنیدن صدای آواز آن‌ها به آرامش رسیده است. پرنده‌نگری به این معنا نیست که پرنده‌شناس باشید... کافی است با دوربین یا حتی بدون دوربین به حرکت‌ها و صداهایشان توجه کنید و کمی به آرامش برسید.
امسال بازگشت «دُرنای امید» به تالاب فریدون‌کنار، همه را خوشحال کرد. درنای امید، تنها درنای باقی‌مانده‌ی جمعیت غربی سیبری است. سال‌هاست که دوست‌داران محیط‌زیست و پرنده‌شناسان، سفر او را دنبال می‌کنند، اما علاوه بر درناهای زیبا، پرندگان دیگر هم مورد توجه رسانه‌ها بوده‌اند. در دوچرخه‌ی این هفته به زندگی پرنده‌ای به‌نام «اونون» می‌پردازیم. اونون، نام یک فاخته‌ی زیبای معمولی است که از مغولستان بلند شد و شروع به پرواز کرد؛ به دوردست‌ها رفت و ۲۶هزار کیلومتر راه پیمود تا خود را به جنوب آفریقا برساند و بعد بازگردد.
پرنده‌ای که شاخ اینستاگرام شد
هنگامی که تیر گذشته، اونون بر فراز تپه‌های دره‌ی خورخ در مغولستان مهاجرتش را آغاز کرد، محققان هیچ تصوری نداشتند که او را دوباره زنده می‌بینند یا نه. البته در طول این سفر، او تنها نبود. هم‌سفران او، یک فاخته‌ی شرقی و سه فاخته‌ی معمولی بودند.
پرنده‌شناسان به اونون ردیاب وصل‌کرده بودند. این پرنده شهریورماه از سفر بازگشت، اما هم‌سفرانش با او نبودند. دکتر «کریس هیوسون»، محقق ارشد سازمان «بی‌تی‌او»
(British Trust for Ornithology)
می‌گوید: «این مهاجرتی شگفت‌انگیز و طولانی است.» و ادامه می‌دهد: «سفر ۲۶هزار کیلومتری اونون، از طولانی‌ترین سفرهای ثبت‌شده از پرنده‌های خشکی است.»
اونون پرواز می‌کرد و از اقیانوس‌ها می‌گذشت. البته سفر او تنها حامیان حفاظت از محیط‌زیست را شگفت‌زده نکرد. در حالی که جهان درگیر شیوع ویروس کرونا بود، بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی با علاقه این پرنده را دنبال و به‌روزرسانی‌های آنلاین پروژه‌ی فاخته‌ی مغولستان را دنبال می‌کردند. آن‌ها سفر او را از روی اقیانوس و کشورهای گوناگون با ترس و وحشت تماشا می‌کردند. این سفر باعث شد این پرنده به یک شاخ اینستاگرامی و چهره‌ی معروف رسانه‌ای هم تبدیل شود. باورتان نمی‌شود، اما اونون در هند، کنیا و سوئد بسیار مشهور است.
حالا محققان روی اطلاعات سفر اونون مطالعه می‌کنند تا سرنخ‌هایی پیدا کنند و بفهمند چرا این‌بار فاخته‌ها به مسافت دورتری نسبت به گذشته سفر می‌کنند و چه‌قدر تحت‌تأثیر شرایط آب‌وهوایی قرار گرفته‌اند.
دکتر هیوسون که در این پروژه با مرکز مراقبت و علوم حیات‌وحش مغولستان همکاری می‌کند می‌گوید باور نمی‌کرده که فاخته‌ها چنین مهاجران ماهری باشند. او ادامه می‌دهد: «اگرچه آن‌ها بال‌های بلند خوبی دارند، اما وقتی در حال پرواز در اطراف محل تخم‌گذاری هستند، در مقایسه با دیگر پرندگان کمی ناخوشایندتر دیده می‌شوند.» و اضافه می‌کند: «در حقیقت، فاخته‌هایی مانند اونون که در جست‌وجوی غذای مورد علاقه‌شان، یعنی کرم‌ابریشم مهاجرت می‌کنند، به شکل قابل توجهی سریع پرواز می‌کنند.» با استفاده از باد موافق، آن‌ها می‌توانند بیش از هزار کیلومتر در روز حرکت و به‌مدت یک هفته سفر کنند.
کرم‌های ابریشم بیش‌تر در مکان‌های آفتابی و مرطوب هستند و بنابراین، در تابستان، آن‌ها در دره‌ی خورخ در جنوب شرقی رشته‌کوه‌های خنتی مغولستان بسیار زیادند. با تغییر آب‌وهوا، آن‌ها برای فصل موسمی به هند می‌روند و سپس با تغییر باد به شرق آفریقا سفر می‌کنند. اما اصلاً سفر آسانی نیست. چهار پرنده دیگری که هم‌زمان با اونون راهی شدند، برنگشتند. سرنوشتشان نامعلوم است، ردیابشان ممکن است خراب شده باشد یا مرده باشند.
فاخته‌ی دیگر
فاخته‌ی دیگر به‌نام «بایان» که بخشی از زمستان را در کوه کلیمانجارو در شرق آفریقا گذراند، در راه بازگشت به یونان یا در اثر خستگی از بین رفته یا شکار شده است.
محققان با مقایسه‌ی نقشه‌ی پرواز فاخته‌ها در سراسر آسیا، علت این سفر حماسی اونون و همتاهایش را کشف کردند. آن‌ها به‌طور بالقوه می‌توانند در آسیا یا استرالیا، در جنوب خط استوا قشلاق کنند، اما این کار را نکردند. دکتر هیوسون می‌گوید: «احتمال دارد به‌خاطر وجود یک گونه‌ی رقیب فاخته‌ی شرقی بوده باشد. چون با این شرایط آن منطقه مزیت کم‌تری برایشان خواهد داشت.» او اضافه می‌کند: «شاید این سفر بسیار طولانی، راحت‌تر از آن چیزی باشد که به نظر می‌رسد، چون در این راه مقدار زیادی کرم ابریشم هم وجود دارند. اگر در طول این سفر طولانی به‌راحتی غذا پیدا کنند، از نظر انرژی انجام چنین‌کاری پرهزینه نیست.»
این موضوع باعث می‌شود این سؤال پیش بیاید که اگر گرمایش جهانی افزایش یابد یا دیگر تهدیدها دسترسی آن‌ها را به غذا تحت‌تاثیر قرار دهد، فاخته‌ها چه‌کار خواهند کرد.
«نیامبایار باتبایار» از مرکز مراقبت و علوم حیات وحش مغولستان می‌گوید: «اگر مکان توقفگاه بین‌المللی آن‌ها گم شود، به دردسر بزرگی می‌افتند.» او کسی است که می‌گوید این پروژه آگاهی‌ها را درباره‌ی نیاز به محافظت از مسیرهای اصلی پرواز و مکان‌هایی که پرندگان در آن استراحت می‌کنند یا غذا می‌خورند، افزایش می‌دهد.
«تری تاونشند»، کسی که سفر فاخته‌ها را از سایت‌ها و حساب توئیتر «بردینگ بیژینگ» (Birding Beijing) ثبت کرده می‌گوید: «اونون به نام رودخانه‌ای در مغولستان و روسیه نام‌گذاری شده و توجه بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی در هند را به خود جلب کرده است.»
دنبال‌کنندگان او در توئیتر این سایت را با سؤال‌هایشان درباره‌ی این سفرها بمباران کردند؛ مثل این سؤال که «فاخته‌ها می‌توانند روی آب توقف کنند؟» که پاسخش این است که اگر در مسیرشان در اقیانوس جزیره‌ای پیدا کنند می‌توانند در آن توقف کنند. یا این سؤال که «فاخته‌ها چه مدت می‌توانند توقف داشته باشند؟» که پاسخش می‌شود از چند ساعت تا چند روز.
حالا با بازگشت به تپه‌های شاداب و مزارع گندم دره‌ی خورخ مغولستان، اونون به زندگی‌اش ادامه می‌دهد. پروژه‌ی فاخته‌ی مغولستان به هواداران خود اطلاع داده است که «او وقتی برای هدردادن ندارد، چون باید برای خودش قلمرویی راه‌اندازی و جفت‌گیری کند.»