به گزارش همشهری آنلاین به نقل از اعتماد، این توافق، روز چهارشنبه؛ دوم دسامبر و در حالی اتخاذ شد که نمایندگان ۲۵ کشور و از جمله ایران، با این تصمیم مخالفت کردند اما در مقابل جمع قدرتمند موافقان و از جمله نمایندگان ایالات متحده و ۱۲ کشور عضو اتحادیه اروپا، صدای مخالف شنیده نشد و در نهایت، کانابیس بعد از ۵۹ سال، با خروج از فهرست مواد مخدر طبقه‌بندی شده، وارد پیوست «کم‌خطرترین مخدرها» شد آن هم در حالی که دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل، در گزارش‌های سالانه خود در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، نسبت به افزایش تعداد مصرف‌کنندگان این مخدر گیاهی هشدار داده بود و سال ۲۰۱۹ هم اعلام شد که ۱۹۲ میلیون نفر در جهان، مصرف‌کننده شاهدانه و مشتقات آن و از جمله، حشیش و ماری جوانا هستند.
پیشنهاد تنزل جایگاه شاهدانه و مشتقات آن به پیوست اول کنوانسیون ۱۹۶۱، روز چهارشنبه در حالی با موافقت نمایندگان ۲۷ کشور صاحب امضا در کمیسیون مواد مخدر ملل متحد، به تصویب رسید که این پیشنهاد در واقع، محصول بررسی‌های سازمان بهداشت جهانی WHO بر میزان عوارض و اعتیادآوری این مخدر گیاهی بود و ژانویه ۲۰۱۹، تدروس آدانوم؛ دبیرکل سازمان بهداشت جهانی، در نامه‌ای خطاب به آنتونیو گوترش؛ دبیرکل سازمان ملل متحد، با توجیه کم‌عارضه بودن این مخدر گیاهی، خواستار موافقت با حذف شاهدانه و مشتقات آن از فهرست مخدرهای طبقه‌بندی شده و خطرناک شد.
آنچه در این تغییر و جایگزینی مهم است، دولت‌هایی که الحاق به کنوانسیون ۱۹۶۱ را امضا کرده‌اند، شدت و حد برخوردهای قانونی و اقدامات مقابله‌ای با تولید، توزیع و قاچاق هر ماده مخدر مندرج در جدول‌های این کنوانسیون را در درجه اول، بر اساس رده‌بندی این جدول‌ها و در درجه دوم، بر اساس قوانین بومی کشور محل وقوع جرم تعیین می‌کنند و بنابراین، تغییر جایگاه قانونی و کاستن از شدت جرم‌انگاری گیاه مخدری که به اذعان مسوولان دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد، همین حالا، بیش از ۱۹۲ میلیون مشتری نقد در جهان دارد، یک خطر جدی و بالفعل برای فراگیری قاچاق مشتقات شاهدانه در چهار جهت جغرافیایی کره خاکی خواهد بود.
شاهدانه قانونی یا رونق صنعت توریسم؟
کاظم غریب‌آبادی، سفیر ایران و نماینده دائمی ایران در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین هم، در مخالفت با خروج شاهدانه و مشتقات آن از فهرست مخدرهای خطرناک کنوانسیون ۱۹۶۱ گفت: «شاهدانه و مشتقات آن بیشترین تعداد معتاد را در سراسر جهان دارد و تصمیم برای حذف این مواد از پیوست ۴ کنوانسیون ۱۹۶۱ می‌تواند حامل این پیام اشتباه باشد که شاهدانه و مشتقات آن برای سلامتی انسان خطرناک نیستند.
من از دفتر مبارزه با جرم و مواد مخدر سازمان ملل UNODC، هیات کنترل بین‌المللی مبارزه با مواد مخدر INCB و سازمان بهداشت جهانی WHO می‌خواهم تا به‌طور مداوم بر پیامدهای حذف این مواد از پیوست ۴ نظارت داشته و گزارشی از تأثیرات و عواقب اجرای آن در کشورهای عضو ارایه دهند. جمهوری اسلامی ایران هم مطابق با قوانین داخلی خود و ماده ۳۹ کنوانسیون ۱۹۶۱، اقدامات ملی و سختگیرانه کنترل و مقابله با استفاده غیرقانونی شاهدانه و مشتقات آن را با هدف محافظت از سلامت مردم ادامه خواهد داد.»
نماینده کشور شیلی هم با رای مخالف به این تصمیم، در بیانیه‌ای خطاب به سران اجلاس ۶۳ کمیسیون مواد مخدر ملل متحد نوشت: «دولت شیلی تصمیم گرفت رأی مخالف به پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی درباره حذف شاهدانه و مشتقات آن از پیوست چهارم کنوانسیون ۱۹۶۱ بدهد چون نه تنها نتایج مطالعات ملی و بین‌المللی نشان می‌دهد که مصرف این گیاه مخدر، به یک مشکل جدی بین جوانان تبدیل شده، رابطه مستقیمی هم بین مصرف شاهدانه و افزایش احتمال ابتلا به افسردگی، نقص شناختی، اضطراب و بروز علائم روان پریشی وجود دارد. در شیلی، ۶۳.۹ درصد کودکان و نوجوانانی که به دلیل اعتیاد در مراکز درمانی بستری می‌شوند، مصرف‌کننده مشتقات شاهدانه هستند.
سال ۲۰۱۷، در کشور من، ۳۰.۹ درصد از دانش‌آموزان ۱۳ تا ۱۸ ساله و ۵۰.۴ درصد از دانشجویان گفتند که در سال ۲۰۱۶، حداقل یک بار از مشتقات شاهدانه (حشیش، ماری جوانا، بنگ) استفاده کرده‌اند علاوه بر اینکه در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸، مصرف ماری جوانا در شیلی، از ۴.۶ به ۱۲.۷ درصد افزایش یافته که این عدد به معنای ۱۷۶ درصد افزایش مصرف یک گیاه مخدر است.»
با این حال، ۱۲ کشور عضو اتحادیه اروپا، بزرگ‌ترین حامی پیشنهاد دبیرکل سازمان بهداشت جهانی بودند که در پایان دومین روز از این اجلاس ۴ روزه، بیانیه‌ای در حمایت از تصویب این پیشنهاد منتشر کردند و نوشتند: «۱۲ کشور عضو اتحادیه اروپا که اعضای کمیسیون مواد مخدر CND نیز هستند، طبق توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی WHO ضمن حصول اطمینان برای ابقای شاهدانه و مواد مرتبط با آن در فهرست مواد تحت کنترل، با تغییر طبقه‌بندی این گیاه مخدر موافقت می‌کنند. مواضع کشورهای عضو اتحادیه اروپا، ناظر بر شواهدی در مورد مصرف داروها، پیشرفت‌های علمی و پزشکی و پیامدهای احتمالی برای بهداشت عمومی و امنیتی است.
توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی، هدف نیست و نباید گامی به سوی آزادسازی مصرف حشیش تلقی شود. این توصیه‌ها، حتی عزم مشترک کشورهای عضو اتحادیه اروپا در مبارزه با قاچاق شاهدانه و مشتقات آن و کاهش آسیب‌های مصرف حشیش را تضعیف نمی‌کند. اتحادیه اروپا یادآور می‌شود که شاهدانه و مشتقات آن، همچنان تحت پوشش کنترل‌های بین‌المللی مصوب در کنوانسیون ۱۹۶۱ سازمان ملل متحد درباره ممنوعیت استفاده از مواد مخدر خواهد بود.»
خروج شاهدانه و مشتقات آن از پیوست چهارم کنوانسیون ۱۹۶۱ در حالی توسط جامعه جهانی به دست اجرا درمی‌آید که حالا ابهامات مهمی، بی‌پاسخ مانده است:
۱- کشور هلند از ابتدای دهه ۹۰ میلادی، فروش و مصرف مشتقات شاهدانه با تتراهیدروکانابینول THC کمتر از ۳ درصد را در کافه‌ها و مراکز مسقف معین، آزاد کرد و برای هرگونه فروش و مصرف خارج از این مکان‌ها، برای فروشنده و مصرف‌کننده جریمه‌های سنگین در نظر گرفت اما تا امروز دولت هلند نتوانسته مدعی به صفر رساندن اعتیاد به مخدرهای سنگین به دلیل آزادسازی مصرف یک مخدر گیاهی باشد و بنابراین، «کم‌خطر بودن» مشتقات شاهدانه، هیچ ضمانت مستدلی برای کمک به کنترل اعتیاد در کشورهای حامی حذف مشتقات شاهدانه از پیوست ۴ جدول کنوانسیون ۱۹۶۱ نیست.
۲- حامیان حذف مشتقات شاهدانه از پیوست پرخطرترین مخدرها در کنوانسیون ۱۹۶۱، کشورهایی هستند که درآمد صنعت گردشگری در اقتصادشان، حرف‌های مهمی دارد. آیا ممکن نیست آزادسازی یا کم‌خطر کردن قانونی مشتقات شاهدانه، یک راه فرعی برای تقویت صنعت گردشگری در این کشورها باشد؟
۳- شناخته شده‌ترین مصرف‌کنندگان حشیش در دنیا، ساکنان قاره آفریقا، منطقه خاورمیانه و مدیترانه هستند اما سایر مشتقات شاهدانه، در تمام کشورهای جهان، به دلیل قیمت بسیار ارزان‌تر از مخدرهای سنگین همچون کوکایین، مت آمفتامین و هرویین، طرفداران بی‌شمار و رو به صعود دارد. صرف‌نظر از آن‌که فعلا، بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مشتقات شاهدانه، همان فعالان شناخته شده و قدیمی تولید هرویین و تریاک؛ افغانستان و حوزه آفریقا هستند که بازاری ثروتمندتر و بیدارتر از بازار اروپا نمی‌شناسند، آیا موافقان حذف مشتقات شاهدانه از پیوست چهارم کنوانسیون ۱۹۶۱، فقط به دنبال ایجاد «فضای باز» برای جلوگیری از گرایش شهروندان‌شان به سمت مخدرهای سنگین بوده‌اند یا می‌خواهند در این فراگیری رکود اقتصادی، از آب گل‌آلود قانونی شدن یک مخدر گیاهی، ماهی بگیرند و پشت پلک قانون، از مدد ورود مشتریان جدید به بازار کوکایین و مت آمفتامین و هرویین که در واقع همان مصرف‌کنندگان قدیمی مشتقات شاهدانه بوده‌اند و حالا به سبب دلزدگی از تاثیرات بچگانه این مخدر «بی‌خطر شده»، پیگیر تجربه‌های جدیدتر و مردافکن‌تر هستند، درآمد جایگزین برای اقتصاد فرو پاشیده خود کسب کنند؟