و دغدغه‌های حقوقی در حوزه ارتباطات را همچون پدرشان، دکتر کاظم معتمدنژاد پی‌می‌گیرند. امسال بعد از چند سال تلاش و پیگیری این دو استاد، رشته جدیدی در مقطع کارشناسی ارشد دانشکده حقوق دانشگاه علامه طباطبایی به نام حقوق ارتباطات تاسیس شد که هدف اصلی آن تربیت کارشناسانی میان‌رشته‌ای در حقوق و ارتباطات است که به نیازهای حقوقی در حوزه ارتباطات پاسخ گوید. به این ترتیب انتظار می‌رفت که شرایط به گونه‌ای مهیا شود که دانشجویان علوم ارتباطات نخستین ورودی‌های این رشته را تشکیل دهند، مسئله‌ای که با توجه به مواد امتحانی اعلام شده برای این رشته دور از انتظار است و محور اصلی گفت‌وگوی ما با دکتررویا معتمدنژاد را تشکیل می‌دهد.
- این رشته چطور تاسیس شد؟
این رشته برای اولین بار در ایران دایر می‌شود. سال‌هاست که برنامه آن را داشته‌ایم ولی خوشبختانه به‌تازگی در وزارت علوم تصویب شد و از مهر ماه هم در مقطع کارشناسی‌ارشد این رشته، دانشجو می‌گیریم. خوشحالیم که اولین دانشگاهی هستیم که در ایران و در دانشکده حقوق‌مان این رشته را تاسیس کرده‌ایم. این رشته سال‌هاست که در همه کشورهای پیشرفته دنیا وجود دارد و در کشور ما جای آن خالی بود که طبیعتا راه‌اندازی آن در دانشگاه علامه طباطبایی می‌تواند این خلأ را پر کند. قبلا هم البته در سطح کارشناسی در دانشکده‌های علوم ارتباطات و حقوق دانشگاه علامه طباطبایی یک درس 3واحدی در رابطه با حقوق ارتباطات داشتیم.
در مورد سوابق این رشته هم باید بگویم که اولین‌بار بعد از جنگ جهانی دوم و به‌ویژه بعد از دهه 80میلادی و در پی توجه خاصی که به موج خصوصی‌سازی رادیو، تلویزیون و... شد و اینترنت و ماهواره پا به عرصه گذاشتند، کارشناسی ارشد این رشته تاسیس شد. ما هم برای اینکه عقب نمانیم این رشته را راه‌اندازی کرده‌ایم.
- در کشورهایی که فرمودید، این رشته جزو کدام دپارتمان محسوب می‌شود، دپارتمان ارتباطات یا حقوق؟
بستگی به این دارد که به کدام دانشکده ملحق شود. من چون خودم حقوقی بودم آن را به دانشکده حقوق ملحق کردم. ما برای این رشته گشتیم ببینیم در کجای دنیا چنین رشتهای را دارند. من برنامه‌های آموزش این دوره را با راهنمایی دکتر معتمدنژاد طراحی کردم و به اتفاق به کشورهای دیگر سفر کرده و سابقه این رشته را در آنجا دیدیم و آن را با شرایط خودمان تطبیق دادیم، در حقیقت این رشته برگرفته از تجربیات تمام کشورهای دیگر است.
- مخاطبان آن در ایران دانشجویان حقوق هستند یا علوم ارتباطات؟
چون پدرم‌استادعلوم ارتباطات است و من هم همین طور، دوست داشتیم هم بچه‌های حقوق و هم علوم ارتباطی‌ها بتوانند به این رشته راه پیدا کنند. امروزه دیگر کارشناسی‌ارشد بسته نیست و افراد از هر رشتهای می‌توانند وارد آن شوند و ما هم توجه داشتیم که از هر دو رشته بیابند.
- اما ظاهرا این اتفاق نیفتاد، در بند6 آیین‌نامه ایجاد این رشته، یکی از اهداف آن آماده کردن فارغ‌التحصیلان دوره‌های کارشناسی علوم ارتباطات، روزنامه‌نگاران و مسئولان مؤسسات مطبوعاتی و انتشاراتی و ارتباطی برای کسب تخصص حقوقی در زمینه‌های خاص فعالیت آن عنوان شده است. حال آنکه مواد امتحانی آزمون ورودی شامل زبان خارجه و دروس مبانی حقوق‌های عمومی، خصوصی، بین‌الملل و ارتباطات است؟
این ضرایب خیلی عوض شد. درست زمانی تصویب شد که موقع کنکور بود. ضرایبی که اول ارائه کردیم، موقتی بود و ضرایبی که بعدا در کنکور لحاظ شد هم طوری بود که بچه‌های حقوق به‌نظر می‌رسد قبولی‌شان در کنکور راحت‌تر باشد ولی باز هم ما می‌توانیم تجدیدنظر کنیم، ولی ضرایب امسال ضریب حقوق عمومی بود.
- اما این باعث شد که عملا بچه‌های ارتباطات راه خیلی دشواری برای قبولی در این رشته داشته باشند.
اجازه بدهید که دانشجویان قبولی بیایند تا ببینیم چه رشتهای بوده‌اند، شاید ان‌شاءالله بچه‌های ارتباطات هم باشند. به هر حال ما در حال کسب تجربه هستیم. چون دفعه اول بود، عجله‌ای بود. اجازه بدهید از این به بعد تجدیدنظر بکنیم.
- چند دانشجو می‌گیرید؟
ما در 2 گرایش ارتباط جمعی و فناوری‌های نوین دانشجو می‌گیریم. اما در ترم اول این گرایش‌ها را ارائه نمی‌دهیم و درس‌های کلی داده می‌شود تا جا بیفتد و از ترم دوم با توجه به اینکه بچه‌ها از چه رشتهای می‌آیند گرایش‌ها را تاسیس می‌کنیم. گرایش حقوق ارتباط جمعی به حقوق مطبوعات و روزنامه‌نگاری و.... می‌پردازد و در گرایش حقوق فناوری‌های نوین به مباحثی از قبیل تجارت الکترونیک، زندگی خصوصی و فناوری نوین پرداخته خواهد شد. ما منتظریم تا ببینیم بچه‌های قبولی این رشته از چه رشته‌هایی می‌آیند. حقوق یا ارتباطات و علاقه‌شان چگونه است و برحسب آن گرایش‌ها را برپا می‌کنیم.
- شما قبول دارید در حق دانشجویان ارتباطات اجحاف شده است؟
این‌جوری نگویید. بگویید عجله شد. طبیعتا اینجا چون دانشکده حقوق است ضرایب بیشتر حقوقی شد؛ ولی زیاد تفکیک نکنید. بچه‌های حقوق، حقوق‌شان بهتر است و ارتباطاتی‌ها علاقه‌شان و با ارتباطات آشناترند ولی به لحاظ حقوقی در سطح بچه‌های حقوق نیستند. ما به هر دو گروه نیاز داریم، یعنی هم باید حقوقی باشند وهم ارتباطی؛ ولی بدانید که در این ضرایب عجله شده و اضطراری بوده است. این رشته مثل کودکی است که تازه متولد شده است. باید به آن بال و پر داد و این را باید در نظر داشت که تجربه اول ما بوده است.
- حال در جهت احقاق این حق، آیا نمی‌توان علاوه بر این ظرفیتی که گرفته‌اید در ترم بهمن‌ماه به‌عنوان مازاد بر ظرفیت از دانشجویان ارتباطات که در کنکور امسال ارتباطات شرکت کرده‌اند و رتبه آورده‌اند، هم دانشجوی حقوق ارتباطات گرفته شود؟
یعنی شما پیشنهاد می‌کنید این اتفاق در همین کنکور امسال بیفتد؟ اجازه بدهید اول ببینیم آیا می‌توانیم دانشجوی بیشتری بگیریم و اصلا آمادگی این کار را داریم.
- یعنی امکانش هست؟
اجازه بدهید ببینیم چه می‌شود. من اصلاً با روال اداری آشنا نیستم، به هر‌حال یک پیشنهادی است که شما می‌دهید و ما هم از آن استقبال می‌کنیم، اما باید ببینیم امکان‌پذیر هست؟
- از لحاظ کتب مرجع این رشته، آیا کتاب کافی برای دانشجویان وجود دارد؟
در نمایشگاه، کتاب‌های خیلی زیادی خریداری کردیم و تلاشی مستمر داریم تا یک آرشیو غنی در این رابطه تهیه کنیم. ضمن اینکه در این زمینه مقالات علمی بسیار زیادی موجود است. باید توجه کرد که فقط حقوق ارتباطات هم تدریس نمی‌شود و مباحثی مثل حقوق بشر، حقوق سیاسی و... هم هست که کتاب‌های فراوانی در زمینه آنها موجود است.
- آیا استاد کافی برای تدریس در این رشته وجود دارد؟
بله، یک سری مباحث که حقوقی است را استادان حقوق و مباحث ارتباطی را استادانی از دانشکده علوم ارتباطات تدریس خواهند کرد.
- چند نفر از آنها را نام می‌برید؟
فعلاً ضرورتی ندارد. واقعیت این است که آن‌قدر این کار (راه‌اندازی رشته) عجله‌ای صورت گرفت که فرصت صحبت با خیلی از استادان را هنوز پیدا نکرده‌ایم، لذا بعد از مذاکرات، افراد معرفی خواهند شد.
- برگردیم سر داستان عدم‌حضور احتمالی دانشجویان ارتباطات در کنکوری که گذشت...
شما خیلی تفکیک می‌کنید. ولی بچه‌هایی که می‌آیند خود را به‌خاطر علاقه‌شان منطبق می‌کنند. من حساسیت شما را می‌فهمم، چون خودتان ارتباطاتی هستید. پدرم هم چند بار تأکید کردند که توجه کردی که بچه‌های ارتباطات هم بیایند. ایشان هم حساسیت شما را دارند. ولی فعلاً صبر کنید. باید سعی ما این باشد که درس‌های خوب ارائه شود و به روز باشد و مطابق استانداردهای بین‌المللی و این درس‌ها هم حقوقی باشد و هم ارتباطی. ضمن اینکه ما درس‌هایی مثل سازمان‌های بین‌الملل و منطقه‌ای ارتباطات، اقتصاد ارتباطات، مدیریت ارتباطات، همکاری‌های ارتباطات منطقه‌ای و... داریم که تدریس آنها فقط از عهده استادان ارتباطات برمی‌آید.
- دلیل تأکیدی که من روی این قضیه دارم علاوه بر احقاق حق دانشجویان این رشته با توجه به بند 6 آیین‌نامه مربوط به تأسیس این رشته این مسئله است که به‌عنوان یک فرض، دانشجویان علوم ارتباطات سال‌ها در این رشته درس خوانده‌اند و با مسائل و مشکلاتی که رسانه‌ها به آن مبتلا هستند، آشناترند و به‌اصطلاح خاک این رشته را خورده‌اند...
منظورتان علاقه آنهاست، شاید چون نسبت به بچه‌های حقوق مسائل رسانه‌ای برایشان ملموس‌تر است، چون در روزنامه‌ها و صدا و سیما و... فعالیت کرده‌اند.
- خوب چون این مسائل برای آنها ملموس‌تراست شاید بهتر و با حساسیت بیشتری بتوانند از حقوق رسانه‌ها دفاع کنند؟
خوشحالم از اینکه شما این‌قدر تأکید بر حقوق رسانه‌ها دارید شاید توجه شما به این مسئله من را هم بیشتر به این موضوع متوجه کرد. شاید این علاقه و دلسوزی را حقوقی‌ها نداشته باشند. من هم با شما موافقم ولی از طرفی ما ارتباطی‌ها را می‌خواهیم که توجه ما را به حقوق مطبوعات جلب کنند و از طرفی حقوقی‌هایی که بتوانند از رسانه‌ها حمایت کنند. حمایت شما در کنار تاکید‌های پدر موجب می‌شود که توجه بیشتری به این مسئله شود تا هم دانشجویان ارتباطاتی و هم استادان آن نقش زیادی در این رشته داشته باشند.
- هدف ازتاسیس این رشته چه بوده است؟ حمایت از حقوق رسانه‌ها؟
ما کارشناسی‌ارشد حقوق بشر، حقوق سیاسی و... داریم. آیا باید در مورد هر کدام سؤال کنیم که هدف از راه‌اندازی آن چیست؟!
- به هر حال یک فلسفه‌ای برای تأسیس این رشته بوده است؟
خوب فلسفه رشته حقوق بشر این بوده است که حقوق بشر را به دانشجویان بشناسانیم حتماً در ارتباطات هم این بوده است که حقوقدان‌هایی را تربیت کنیم که با مسائل رسانه‌ها آشنا باشند ولی اینکه بخواهیم بحث را سیاسی کنیم خیر، من موافق نیستم.
- امسال چقدر احتمال می‌دهید حضور دانشجویان ارتباطات در این مقطع قطعی شود؟
ببینید فقط من تصمیم‌گیرنده نیستم. رئیس دانشکده حقوق دکتر مؤذن‌زادگان و رئیس دانشگاه علامه طباطبایی دکتر شریعتی هم باید نظر بدهند. به‌هرحال این رشته یک حالت میان رشتهای دارد و باب مذاکره دراین‌باره را باز می‌گذاریم، چرا که این رشته منوط به همکاری هر دو گروه ارتباطات و حقوق دانشگاه علامه طباطبایی است. ما برای برپایی این رشته به همکاری یکدیگر نیازمندیم و بدون همکاری مشترک نمی‌شود این رشته را تقویت کرد.
- اگر این موضوع یعنی امکان راهیابی دانشجویان که امسال در کنکور کارشناسی‌ارشد ارتباطات شرکت کرده‌اند به‌صورت یک خواسته قوی از سوی گروه ارتباطات و دانشجویان این رشته مطرح شود، چه؟ آیا امکان حضور این دانشجویان وجود دارد؟
من خیلی به کارهای اداری ایران آشنا نیستم، چرا که در خارج کشور تحصیل کرده‌ام. ولی اگر خیلی پیگیری کنند و بگویند که این‌‌طور شود، چرا که نه.