به گزارش همشهری‌آنلاین، آسمان پایتخت خاکستری شده و ذرات آلاینده چون «مه» چنان شهر را تصاحب کرده‌اند که اگر بگوییم «اکسیژن درّ گرانی است به هر کس ندهند» بیراه نیست.
نه‌تنها حال شهرمان، بلکه حال و روز مردم‌مان هم خوب نیست و نفس‌ها به شماره افتاده و کسی را یارای مقابله با آلودگی هوا نیست. سال گذشته همگان خودروها را به‌عنوان متهم ردیف اول آلودگی هوا معرفی می‌کردند و مسئولان هم با اعمال محدودیت تلاش داشتند تا سدی در مقابل ذرات آلاینده ایجاد کنند. امسال با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مراکز علمی و آموزشی و اعمال محدودیت‌هایی به‌مراتب سختگیرانه‌تر برای تردد خودروها، هوا نه‌تنها پاک نشده، بلکه آلوده‌تر هم شده است.
براساس آخرین آمار منتشرشده توسط شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران، سال گذشته پایتخت ۲۵روز پاک داشته و امسال فقط ۱۵روز پاک بوده است. انتظار می‌رفت با تعطیلی اصناف و اعمال محدودیت‌های عبور و مرور برای خودروها و بسته‌شدن مراکز علمی و آموزشی، آسمان تهران پاک شود اما شدت آلایندگی به حدی رسیده که سیدآرش حسینی‌میلانی رئیس کمیته محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر در روزهای اخیر تذکرات پی‌درپی را درخصوص وضعیت آلودگیهوا و دلایل افزایش آلاینده‌ها داده است.
به‌گفته این عضو هیأت‌رئیسه شورای شهر، شاخص آلودگی هوای شهر تهران در یک هفته اخیر در مرز ۱۵۰ یعنی ناسالم برای همه گروه‌های حساس قرار داشته و پدیده «مه‌دود» در پایتخت به وجود آمده است.
تورق پرونده آلودگی هوا و مستندات موجود نشان می‌دهد که آلاینده‌های متحرک هرچند در انتشار ذرات آلاینده نقش دارند، اما تنها متهم ردیف اول نیستند و انگشت اتهام این بار به سوی نیروگاه‌ها و صنایع مستقر در حریم شهر تهران نشانه رفته است؛ صنایعی که به گفته حسینی میلانی می‌توانند از سوخت‌هایی چون گازوئیل آلوده یا مازوت استفاده کنند: «احتمال استفاده یک کارخانه سیمان، ۲نیروگاه و یک پالایشگاه در اطراف تهران از سوخت‌های جایگزین به‌دلیل تحریم‌ها و کمبود گاز وجود دارد و قطعا در صورت استفاده از سوخت غیراستاندارد، در افزایش آلودگی هوا هم سهم دارند و این موضوع را نباید کتمان کرد.»
سلامت مردم مناطق جنوبی در خطر است
رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر به شرایط نامطلوب کیفیت هوا در مناطق جنوبی شهر اشاره می‌کند و می‌گوید: «مناطق شمالی و غربی جریان هوای نسبتا مناسبی دارند و از این جهت شاخص کیفیت هوا در این مناطق بهتر است اما مناطق جنوبی به‌دلیل همجواری با صنایع آلاینده، وضعیت نامناسبی دارند؛ به‌گونه‌ای که ماه گذشته وضعیت شاخص So۲ در ۳منطقه ۱۸، ۱۹ و ۲۰ نسبت به مدت‌زمان مشابه در سال ۹۸ از ۸ پی‌بی‌بی به ۱۱.۷ پی‌بی‌بی رسیده که به معنای افزایش ۴۵درصدی است. علاوه بر این، در شهرری ۳روز، در منطقه۱۸ به‌مدت ۵روز و در منطقه۱۹ به‌مدت ۷روز شاخصSo۲ در شرایط آلایندگی قرار داشته است.»
مازوت و گازوئیل‌سوزی پدیده جدیدی نیست و سال گذشته هم با این معضل مواجه بودیم. حسینی میلانی این مطلب را بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: «استفاده از این سوخت‌ها قطعا مناطق جنوبی تهران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و منشأیابی این آلاینده‌ها که از صنایع رخ می‌دهد ضروری است، اما متأسفانه اطلاعات دقیق و به‌روز از سهم آنها در سطح عمومی وجود ندارد و گاهی اوقات سهم و تأثیر این نیروگاه‌ها و صنایع در آلودگی هوا هم کتمان می‌شود.»
استفاده از گازوئیل یورو۴
استفاده از مازوت و گازوئیل در صنایع و نیروگاه‌ها جدی شده و موضوع در کارگروه کاهش آلودگی هوای تهران که با حضور استاندار برگزار شد، مطرح و مقرر شد از گازوئیل پاک استفاده شود.
این عضو شورای شهر تهران با تأیید موضوع می‌گوید: «براساس مصوبه کارگروه ملی آلودگی هوای کشور تمامی صنایع اطراف تهران باید از سوخت گاز استفاده کنند اما در شرایط کنونی چاره‌ای جز جایگزینی سوخت‌هایی مانند گازوئیل نیست؛ البته این کار نباید به قیمت تهدید سلامت مردم انجام شود. استفاده از گازوئیل یورو۴ الزامی است و مسئولان اداره‌کل محیط‌زیست باید بر این کار نظارت کنند.»
او اضافه می‌کند: «نکته مهم از مطرح‌شدن موضوع مازوت و گازوئیل‌سوزی آن است که میزان و سهم صنایع و نیروگاه‌ها از آلودگی هوا شفاف‌سازی شود. چون شورای شهر در راستای دفاع از منافع عامه مردم تصمیم دارد از مراکز آلاینده اصلی به مراجع قضایی شکایت کند.»
بازدارندگی معاینه خودرو افزایش یابد
به گفته این عضو شورای شهر، صنایع و شرکت‌ها سهم ۳۴درصدی در آلودگی هوا دارند و ۶۶درصد مابقی هم سهم آلاینده‌های متحرک مانند خودروهای سبک و سنگین، موتورسیکلت و اتوبوس‌هاست: «پدیده آلودگی هوا چندجبهه‌ای است و انصاف نیست بگویم فقط یک منشأ و منبع آلاینده مقصر است. در حقیقت، شرایط کنونی به‌گونه‌ای است که نباید به‌دنبال مقصر بود یا توپ را در زمین دیگری شوت کرد، بلکه باید با همراهی و همفکری راهکار مناسب برای رفع آن بیابیم.»
کاهش مراجعات به مراکز معاینه فنی خودرو هم حتما تأثیراتی خواهد داشت و به گفته حسینی‌میلانی، انجام تست‌های سلامت خودرو در مراکز معاینه‌فنی حتما به کاهش آلودگی هوا کمک می‌کند: «از یک‌سو امسال به‌دلیل همه‌گیری کرونا مراجعه به این مراکز تا حدی کمتر شده و برخورد انضباطی راهور نیز به جدیت سال‌های گذشته نیست، لذا لازم است دستگاه‌های ذیربط کنترل معاینه فنی به‌ویژه در مورد خودروهای دیزل سنگین را جدی‌تر پیگیری کنند.»
افزایش تعداد روزهای ناسالم
خاکستری‌شدن آسمان این تصور را برای همگان ایجاد می‌کند که امسال هوا آلوده‌تر است. حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا، این موضوع را رد می‌کند و می‌گوید: «امسال تعداد روزهای ناسالم بیشتری داشتیم اما با غلظت آلودگی کمتری مواجه بودیم. بنابراین اینکه گفته شود هوا امسال آلوده‌تر از سال گذشته است، درست و منطقی نیست.»
منابع آلاینده متعددی در کلانشهرها به‌ویژه تهران وجود دارد که با شناسایی آنها می‌توان حجم آلودگی را کاهش داد. این یک اصل است که به‌گفته شهیدزاده در همه کشورها مرسوم است.
او می‌گوید: «راهکار مقابله با آلودگی برای هریک از منابع آلاینده تعیین و مشخص شده و نیازی به انجام کار محیرالعقول نیست. نکته اصلی این است که همگان تصور می‌کنند شهرداری در خط مقدم این جبهه و نبرد قرار دارد اما حقیقتا شهرداری به‌تنهایی نمی‌تواند در این مورد کاری انجام دهد.»
به گفته این مقام مسئول، «منابع آلاینده برخی داخل شهر تهران و بعضی هم خارج از پایتخت قرار دارند و ورودکردن به آنها برای رصد و پالایش میزان آلایندگی کار و وظیفه شهرداری نیست و باید محیط‌زیست اقدام کند.»
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا ادامه می‌دهد: «مدتی است که شاهد ثبت افزایش غلظت آلاینده‌های مربوط به So۲ در مناطق جنوبی هستیم؛ آلاینده‌هایی که نتیجه سوخت گوگرددار مانند مازوت و گازوئیل در صنایع اطراف تهران‌اند و باید هرچه سریع‌تر به این موضوع رسیدگی شود. ورود به این صنایع و شرکت‌ها از عهده شهرداری خارج است و مسئولان محیط‌زیست باید این مسئله را پیگیری کنند.»
معاینه فنی خودرو هم در کاهش میزان آلودگی هوا مؤثر است که شهیدزاده با تأیید این مطلب می‌گوید: «زیرساخت‌ها برای انجام معاینه فنی خودرو توسط شهرداری فراهم شده، اما به‌دلیل نبود برخی الزامات این کار آنطور که باید و شاید انجام نمی‌شود. برخی از خودروها برگه معاینه فنی دارند اما آلاینده‌اند. این خودروها به‌جای مراجعه به مراکز داخل تهران به مراکز حاشیه تهران که سختگیری کمتری می‌کنند، می‌روند. چنین مواردی در مورد سایر وسایل نقلیه موتوری ازجمله موتورسیکلت‌ها هم دیده می‌شود. امسال براساس آخرین آمار ۳۴دستگاه موتورسیکلت به مراکز معاینه‌فنی مراجعه کرده‌اند و چون الزامی وجود ندارد راکبان موتورسوار کمتر استقبال می‌کنند.»
این مقام مسئول با بیان این جمله که آلودگی هوا عوامل متعددی دارد و شهرداری به‌تنهایی مسئول نیست و نمی‌تواند کاری انجام دهد، می‌گوید: «هرکسی یا سازمان و نهاد متولی در این امر به وظایف تعیین‌شده‌اش عمل کند قطعا هوای تهران روزهای کمتری به محدوده ناسالم خواهد رفت.»
نقش جدی صنایع در خاکستری کردن آسمان تهران
ناهید خداکرمی، رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران، گفت: آلودگی هوای تهران یک علت ثابت و مشخص ندارد. درواقع علت‌های مختلفی دارد و چندین عامل سبب آلاینده‌ها می‌شود، اما یکی از مهم‌ترین آنها، صنایع آلاینده اطراف تهران هستند به‌خصوص که هم‌اکنون مازوت مصرف می‌کنند.
خودِ مازوت، یکی از سوخت‌های غیراستاندارد است که می‌تواند باعث تولید آلاینده‌های مختلفی در هوا شود. مازوت سنگین است و ماندگاری هم دارد.
عامل مهم دیگر ناوگان حمل‌ونقل عمومی ما و به‌خصوص ناوگان بین‌شهری فرسوده است. هنگامی هم که کارخانه‌ها و صنایع در نزدیکی شهر تهران مستقر باشند، به هر حال محصولاتشان باید توسط یکسری از کامیون‌های بعضا ۳۰، ۴۰ساله جابه‌جا شود؛ ضمن اینکه آن سختگیری که شهرداری تهران برای معاینه فنی اتوبوس‌ها در داخل شهر در نظر می‌گیرد، در مورد کامیون‌ها انجام نمی‌شود؛ چراکه اغلب این خودروها در تهران معاینه فنی نمی‌شوند. همچنین این روزها به دلیل شرایط کرونا، استفاده از خودروهای شخصی افزایش پیدا کرده است.
البته این را بگویم که نقش سازمان محیط‌زیست در کاهش آلودگی هوا بسیار زیاد است؛ چون طبق قانون تکالیفی برای این سازمان پیش‌بینی شده که عمل به آن می‌تواند باعث شود تا تلاش‌های شهرداری هم به‌ثمر می‌رسد.
امسال نباید آلودگی هوا را تنها به آلاینده‌های متحرک نسبت داد
زهرا نژادبهرام، عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران، گفت: فراموش نکنید مسئولیت حفاظت از هوای پاک و مقابله با آلودگی هوا با سازمان محیط‌زیست است. حالا شهرداری تهران از آنجایی که در کنار شهروندان قرار دارد، اداره محیط‌زیست شهرداری هم نسبت به موضوع آلودگی هوا فعالیت‌هایی انجام می‌دهد.
تمام تلاش شهرداری تهران بر این است که بتواند از وضعیت صنایع آلاینده در سطح شهر گزارش تهیه کرده و با آن مقابله کند. با این حال، شرایط امروز یک شرایط خاص است. دانشگاه‌ها، مدارس، آموزشگاه‌ها، همایش‌ها، سینماها و... تعطیل هستند و فعالیت بسیاری از اصناف و رسته‌های فعالیتی در سطح پایتخت محدود شده اما می‌بینیم امسال هم حجم آلودگی هوا قابل توجه است.
درحالی‌که هر سال با اشاره به سهم قریب به ۸۰درصدی منابع آلاینده متحرک و خودروها در بروز آلودگی هوا، بر ضرورت چاره‌اندیشی برای غلبه بر این موضوع تمرکز می‌شد، شیوع ویروس کرونا و اعمال محدودیت‌های جدی، زمینه کاهش قابل توجه تردد و عبور و مرور را فراهم آورد. اما مشاهده می‌شود که کماکان با شرایط نامطلوب آب و هوایی از نظر ذرات معلق در هوا و بروز خطرات جدی برای شهروندان مواجه هستیم.
تعجب ما این است که چرا آلاینده‌های متحرک در تهران زیاد است، اما محدودیت‌های تردد میزان آلودگی را کمتر نکرده است. ما فکر می‌کنیم منشأ این آلودگی قوی‌تر از آن است که به خودروها نسبت دهیم و به نظر می‌رسد در ماه‌های پاییز و زمستان از نوع دیگری از سوخت در نیروگاه‌ها استفاده می‌شود، این سوخت مازوت است که به گفته آقای کلانتری میزان آلایندگی را افزایش داده است.
سهم منابع آلاینده در تهران
آلاینده‌های موجود در هوا را می‌توان به ۲دسته کلی تقسیم کرد. یک‌دسته آلاینده‌های گازی مثل co، no۲ و so۲ هستند و دسته دیگر را ذرات معلق زیر ۲.۵میکرون و زیر ۱۰میکرون تشکیل می‌دهند.
شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران طی بررسی‌های فراوان، سهم منابع مختلف را در تولید آلاینده‌های گوناگون مشخص کرده که جزئیات آن در زیر آمده است.
میزان آلاینده‌های گازی
منابع متحرک: ۸۲.۹درصد
فرودگاه: ۰.۳درصد
جایگاه سوخت: ۱.۹درصد
راه‌آهن: ۰.۱درصد
پایانه‌های اتوبوس: ۰.۲درصد
منابع خانگی، تجاری و اداری: ۳.۳درصد
نیروگاه: ۵.۳درصد
پالایشگاه: ۴.۱درصد
صنایع: ۱.۹درصد
ذرات معلق
منابع متحرک: ۶۰.۸درصد
فرودگاه: ۰.۲درصد
جایگاه سوخت: ۰.۰درصد
راه‌آهن: ۰.۲درصد
پایانه‌های اتوبوس: ۲.۲درصد
منابع خانگی، تجاری و اداری: ۲.۳درصد
نیروگاه: ۱۲.۱درصد
پالایشگاه: ۴.۴درصد
صنایع: ۱۷.۸درصد
سهم منابع متحرک در آلودگی هوای تهران
خودروهای سواری: ۳۷.۸درصد
تاکسی: ۹.۴درصد
موتورسیکلت: ۲۱.۳درصد
وانت: ۹.۵درصد
مینی‌بوس: ۰.۸درصد
اتوبوس واحد: ۰.۵درصد
اتوبوس سرویس: ۰.۴درصد
کامیون: ۳.۱درصد
ذرات معلق
خودروهای سواری: ۱۳.۹درصد
تاکسی: ۲.۱درصد
موتورسیکلت: ۱۰.۱درصد
وانت: ۱.۸درصد
مینی‌بوس: ۰.۴ درصد
اتوبوس واحد: ۵.۷درصد
اتوبوس سرویس: ۷.۴درصد
کامیون: ۱۵.۷درصد
منبع: همشهری ـ زینب زینال‌زاده