باد هم نقش دارد، وقتی کم‌کاری می‌کند. وارونگی هوا هم نقش دارد، اما وارونگی هوا پدیده‌ی مثبتی است که باعث سرسبزی و حفظ رطوبت می‌شود؛ این ما بودیم که درگل‌خانه، شهر ایجاد کردیم و به‌جای سبزه، دوده کاشتیم!
آلودگی هوا بحثی نیست که باعث و بانی‌اش یک نفر باشد و ما یک صورت مسئله بنویسیم و آن را حل کنیم. حالا شیوع ویروس کرونا را هم داریم و ذرات هوای آلوده، مثل اتوبوس عمل می‌کنند. ویروس روی آن‌ها می‌نشیند و وارد بدن می‌شود. از طرفی، کرونا به افرادی که تحت‌تأثیر آلودگی هوا بدنشان ضعیف شده، زودتر غلبه می‌کند. این‌ها بخشی از صحبت‌های «فرشید باباخانی»، معاون فنی و پژوهشی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با خبرنگار هفته‌نامه‌ی دوچرخه است. ادامه‌ی این گفت‌گو را با هم می‌خوانیم:
باد غالب، کم داریم
نقش باد در انباشت آلاینده‌ها مهم است و این‌روزها در تهران باد غالب، کم داریم. فرض بگیرید امروز در تهران، به میزان «الف» تن، آلودگی تولید می‌کنیم. باد باعث می‌شود «ب»تن آن برود و «پ»تن می‌ماند. حاصل تفریق تولید آلودگی از آن‌چه باد برده، می‌شود انباشت آلودگی در تهران. حالا روز بعد اگر همان‌مقدار تولید کنیم، بازمانده‌ای به مانده‌ی قبل اضافه می‌شود و انباشت آلاینده‌ها اتفاق می‌افتد. بنابراین وقتی صحبت از شاخص آلودگی هوا می‌شود، این مهم است که چه‌قدر آلودگی تولید می‌کنیم و چه‌قدرش را باد می‌برد.
تهران نیاز به باد غالب دارد تا آلودگی‌ها برود. در شرایط فعلی تهران، باد غالب را چند روز است که نداریم. سرعت باد به‌سختی به دو متر بر ثانیه می‌رسد. برای تخلیه‌ی آلودگی هوای تهران، نیاز داریم حداقل باد پنج متر برثانیه بوزد. هم‌چنین باید بدانیم که آلودگی شهرهای اطراف هم روی آلودگی تهران اثر دارد؛ آلودگی مرز ندارد.
نقش تغییر اقلیم
جابه‌جایی باد در دنیا، فقط مخصوص ما نیست. بحث تغییر اقلیم مطرح است. برای شرح این بحث، باید بدانیم اصلاً باد چه‌طور به‌وجود می‌آید. باد، به‌خاطر اختلاف زیاد دما بین قطب شمال و جنوب با استوا به‌وجود می‌آید. این اختلاف دما، باعث گردش هوا بین استوا و قطب شمال و جنوب در نیم‌کره‌ی شمالی و نیم‌کره‌ی جنوبی می‌شود.
حالا تغییر اقلیم، قطب‌ها را گرم‌تر کرده و در نتیجه، الگوی باد عوض شده است. وقتی اختلاف دما عوض می‌شود، الگوی باد هم تغییر می‌کند.
در گل‌خانه، دود فرستادیم!
«اینورژن» یا «وارونگی هوا»، پدیده‌ای است که در طبیعت کوهپایهای اتفاق می‌افتد و عملکردش شبیه گل‌خانه است. خداوند این پدیده را برای حفظ پوشش گیاهی مناطق ایجاد کرده است. در شمیران از قدیم پوشش گیاهی و درخت‌های چندده‌ساله وجود دارد و این حاصل پدیده‌ی اینورژن در زمستان‌های این منطقه‌ی کوهپایهای است که نمی‌گذاشته سرمای هوا غالب شود و پوشش گیاهی را از بین ببرد.
وارونگی هوا یک پدیده‌ی منفی نیست و باعث سرسبزی می‌شود. درواقع ما با ساخت یک گل‌خانه، اینورژنی را که در طبیعت وجود دارد، به‌صورت دستی درست می‌کنیم. حالا هم انگار ما در محل گل‌خانه، یک شهر ساختیم و به‌جای رطوبت، دود ایجاد کردیم!
خب به‌طور طبیعی در این فضا، پدیده‌ی اینورژن اتفاق می‌افتد. اینورژن در طبیعت، رطوبت را محبوس می‌کند. ما رطوبت را کنار و به‌جای آن دوده گذاشتیم. فکر کنید به‌جای این‌که در گل‌خانه گل بکارید، باربیکیو بگذارید. معلوم است نمی‌شود آن‌جا زندگی کرد.
همه مشارکت کنیم
تهران با توجه به شرایط کوهپایهای، باید الگوی خودش را داشته باشد.محدودیت‌های ما باید بیش‌تر باشد و به‌خاطر شرایط ویژه‌ی تهران، باید آلودگی کم‌تری تولید کنیم.
باید بیش‌تر مراقب باشیم، تراکم جمعیت را در کیلومترمربع پایین بیاوریم، در حالی که تراکم جمعیت در تهران بسیار بالاست. ۱۲میلیون نفر در شهری، با وسعت کم‌تر از ۳۰ کیلومتر در ۱۷ کیلومتر زندگی می‌کنند. لازم است از تهران تمرکز زدایی کنیم و تلاش کنیم بخشی از جمعیت تهران در کشور توزیع شود.
کنترل آلودگی هوا، فرهنگ و تفکر می‌خواهد. این‌طور نیست که هرکاری می‌خواهیم انجام دهیم و بعد کسی برود مشکل آلودگی هوا را حل کند. مشارکت همه را می‌خواهد. شاید خیلی‌ها نقش کوچکی داشته باشند، ولی آن هم مهم است.
همین که مثلاً امروز ببینیم هوا آلوده است و درجه‌ی شوفاژخانه را کم کنیم یا با حمل‌ونقل عمومی سر کار برویم، باعث می‌شود نقش کوچکمان را در کاهش آلودگی هوا بازی کنیم. تجمیع این نقش‌هاست که باعث می‌شود آلودگی هوا کم شود. الآن در شرایط شیوع ویروس کرونا، اغلب شهروندان با وسیله‌ی شخصی سرکار می‌روند، اما بالأخره این شرایط تمام می‌شود و باید به قبل برگردیم و از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنیم.