همشهری آنلاین- محمدباریکانی: سال گذشته جشن سده در فهرست آثار معنوی و میراث ناملموس کشور به ثبت ملی رسید و حالا نه‌تنها جامعه زرتشتیان ایران که حتی کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند جشن سده با توجه به گستره جهانی آن می‌تواند در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت برسد.
آتش اسطوره‌ای که زرتشتیان پیدایش آن‌را در ایران به هوشنگ شاه، پادشاه اسطوره‌ای در دوره پیشدادیان در ایران باستان نسبت می‌دهند و از آن با عنوان نشانه تمدن در ایران یاد می‌کنند، غروب دیروز همزمان با پایین رفتن آفتاب در شهرهای ایران و حتی کشورهای خارجی برافروخته شد. با این تفاوت که امسال آتش تمدن در ایران باستان، به‌دلیل پاندمی کرونا در جهان بدون حاضران و تماشاگران برپا شد و حضور در آیین سده تنها به‌صورت مجازی در ایران و جهان ممکن شد.
بازگشت نور و گرما
سیداحمد محیط‌طباطبایی، کارشناس میراث فرهنگی و رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران جشن سده را از اعیاد بسیار کهن ایرانی‌ها دانست که پیشینه برپایی آن به پیش از دوره ساسانی و قبل از ورود اسلام به ایران می‌رسد.
او گفت: جشن بسیار کهن سده در ایران منطبق با تقویم ایرانی ساکنان نیمکره‌شمالی معتدل است که خبر از پایان سرما و آغاز زندگی دوباره و بالا آمدن خورشید می‌دهد.
به‌گفته او، ایرانیان باستان متوجه شده بودند که از دهم بهمن‌ماه درون زمین آغاز به گرم شدن می‌کند و برف‌های نشسته بر زمین آب می‌شود. به همین دلیل جشن سده در دهم بهمن‌ماه برگزار می‌شود و گرم شدن زمین را با افروختن آتش برای نمایش بازگشت گرما و زندگی و آغاز حیات پاس می‌داشتند.
سیداحمد محیط‌طباطبایی با اعلام آنکه جشن سده برای مردمان نیمکره‌شمالی که زندگی‌شان بر مبنای دامداری و کشاورزی بود از اهمیت بالایی برخوردار بود افزود: جشن‌ها و آیین‌ها سرمایه‌های یک ملت و فرهنگ است و جشن سده نیز همچون آیین نوروز یک ارزش و سرمایه تاریخی است که گروه‌های مختلف مردمی را به یکدیگر نزدیک می‌کند.
رئیس ایکوم ایران با اشاره به برپایی جشن سده در کشورهای همسایه ایران افزود: جشن سده در کشورهای مختلف با قدری تغییرات تقویمی در گروه‌های فرهنگی جامعه بزرگ ایران فرهنگی همچنان مورد توجه است و در شکل‌های مختلف در این نواحی همچنان مورد توجه قرار دارد.
به‌گفته او، جشن سده در ارمنستان نیز پاس داشته می‌شود. با این تفاوت که این جشن در بهمن‌ماه برگزار می‌شود و ارامنه آتشی بزرگ برپا می‌کنند و کشیش‌های ارمنی بر آن دعا می‌خوانند و مردم آتش را از آتش مرکزی به خانه‌ها می‌برند. بدین‌ترتیب سده ایرانی در ارمنستان نیز با شکل قدیم خود اما با معاصرسازی جشن گرفته می‌شود.
رئیس ایکوم ایران جشن سده را حاوی ارزش‌های جهانی شدن می‌داند و می‌گوید: جشن سده به‌عنوان آیین قدیم ایرانی جزو هویت ایران تاریخی است و همچون ابنیه و آثار ملموس در حوزه میراث غیرملموس واجد ارزش ثبت بود که این اقدام صورت گرفت و حالا به‌دلیل تأثیری که به شکل مستقیم و غیرمستقیم در بزرگداشت موقعیت گرم شدن زمین و رفتن به سمت آغاز بهار و زندگی مجدد مورد اهمیت و اعتبار گروه‌های فرهنگی منطقه است، می‌تواند در سطح جهانی به‌عنوان آیین باستانی که در شکل‌های مختلف در شرایط امروز ادامه یافته است مورد توجه قرار بگیرد و به ثبت جهانی برسد.
احترام جهانی به نور و طبیعت
موبد مهربان پولادی، از موبدان زرتشتی و نایب‌رئیس انجمن موبدان زرتشتی ایران نیز در گفت‌وگو با همشهری، اعلام کرد: جشن سده از دوره هخامنشیان در ایران برپا شده است.
به‌گفته او، جشن سده در پاسداشت طبیعت در ایران برگزار می‌شود و مهم‌ترین قسمت آن نیز برپایی آتش است که هدف اصلی آن علاوه بر تکریم روشنایی، از بین بردن بدی‌ها و پاک بودن و درخواست خوشبختی برای دیگران است. همچنین جمع‌آوری هیزم برای برپا کردن آتش نیز توسط مردم نشانه همدلی و هماهنگی است و زرتشتیان این روز را روز مهر و فروتنی نیز می‌دانند.
موبد پولادی برافروختن آتش را نشانه نور ، روشنایی و آغازگر تمدن می‌داند و می‌گوید: نور و حرارت برای طبیعت و زندگی انسان لازم است و جشن سده نیز به همین نیت برپا می‌شود.
به‌گفته او، زرتشتیان در شهرهای مختلف ایران و در کشورهایی که زرتشتیان در آنها سکونت دارند نظیر هند، کانادا، استرالیا، آمریکا ، سوئد و... سده را برپا می‌کنند. همچنین در کشورهای همسایه نیز این جشن برگزار می‌شود.
موبد پولادی می‌گوید: برپایی آتش اسطوره‌ای براساس پیدایش آتش در ایران توسط هوشنگ‌شاه از پادشاهان اسطوره‌ای ایران است. بدین‌ترتیب که در اساطیر ایران، آتش از برخورد دو سنگ آتش‌زا پدید آمد و با پرتاب یک سنگ آتش‌زا توسط هوشنگ‌شاه، پادشاه اسطوره‌ای ایران پدید آمد و جشن سده نیز نشانه احترام به نور و روشنایی است.
او گفت: هوشنگ از نخستین پادشاهان اساطیری ایران همچون کیومرث و جمشید است که پدید آمدن خط در ایران را به کیومرث، نوروز را به جمشید و پیدایش آتش را در اسطوره‌ها به هوشنگ نسبت داده‌اند.
موبد مهربان‌پولادی با اشاره به ارزش‌های تاریخی و فرهنگی جشن سده ایرانی و برپایی این جشن در کشورهای مختلف، ثبت ملی این جشن را اقدامی ارزشمند خواند که با توجه به گستره فراگیری آن می‌تواند به ثبت جهانی نیز برسد.
تصاویر: همایون مهرزاد