آشنایی با نتایج یک نظر سنجی تلفنی از مردم تهران درباره فال قهوه

مدیر طرح: سیامک کفایی ‌
همکاران: شبنم چهره، فریده درفشی، زهرا ادریس آبادی، میترا زاغی، مصطفی کوچکی و سمیه گایکانی

• پیشگفتار

فال و فالگیری پدیده ای عام و فراگیر در همه‌ی کشورهای جهان است و مختص زمان و مکان خاصّی نیست، لیکن در طول تاریخ با وجود این‌که اعتقاد به فالگیری کاهش یافته اما نوع بشر هیچگاه اعتقاد خود به پیش‌گویی و فالگیری را یک سره از کف نداده است.

فال یعنی شگون و به دل نیک آوردن، پیش بینی خوشبینانه، در زبان عربی فال به صورت فال و تفأل به کار می رود و مراد از آن، فال زدن به معنای مطلق آن چه نیک و چه بد است، ولی بیشتر به فال نیک اطلاق می شود و ضد آن، طیرته یا نظیر است، این کلمه در قرآن مجید نیز به کار رفته. در فرهنگ عرب،  تفأل سابقه ای کهن دارد."

 از رسول اسلام (ص) نقل است که فال را خوش می داشت و نظیر را خوش نمی داشت. همچنین از پیامبر اکرم در باره فال بد نیز چنین نقل کرده‌اند: «اللهم لا طیر الا طیُرک و لا خیُر الا خیر کّولا اله غیرُک ، اللهم لا یأتی بالحسنات الا انتّ و لا یذهبُ بالسُیاتِ الا انتَ و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم .» اما کسی که به فال بد اعتنا کند، آن فال بد، سریعتر از سیلابی که به جا یگاه خود رو آورد، دامنگیر او خواهد شد و درهای وسوسه و ناراحتی بر روی او باز خواهد می‌شود و شیطان درهایی از مناسبات دور و نزدیک درباره لفظ و معنی بر رویش می نمایاند ." 

 در فرهنگ ایرانی نیز مانند اغلب فرهنگ های کهن دیگر ، فال نیک و سابقه ی کهن دارد. ایرانیان به فال نیک « مروا » و به فال بد « مرغوا » می گفتند، این کلمه به انواع و اقسام در شاهنامه نیز به کار رفته است. نوعی از فال زدن با گشودن کتاب ، یا سر کتاب باز کردن بود ه که این کار بیشتر با قرآن مجید و دیوان حافظ و مثنوی مولوی مرسوم بوده است . فال زدن با قرآن به نوعی همان استخاره است.

فال زدن، انواع و اقسام زیادی دارد که از انواع آن می‌توان به کف بینی – فال قهوه – فال نخود و فال ورق اشاره کرد و از آنجا که فال قهوه در جامعه از اقبال بیشتری برخوردار است، در این تحقیق سعی شده است با وجود این اقبال عمومی، قضاوت و یا اعتقاد شخصی مردم را در باره این پدیده بررسی کنیم.

فال قهوه:

سایت اینترنتی دانشجویان در ارتباط با تاریخچه فال قهوه مطالب ارزنده و جالبی را عنوان کرده است که خلاصه‌ای از آن را در ذیل آورده‌ایم:  

"فال قهوه به معنای خواندن و تفسیر نشانه‌های بازمانده قهوه در فنجان، ریشه در هنر تفسیر تفاله چای در چین باستان دارد. چای که در اصل نوشیدنی راهبان بود، در فنجان‌هایی زنگوله شکل نوشیده می‌شد.

این شیوه پیشگویی بعدها در نزد اعراب و با استفاده از تفاله قهوه مرسوم شد. دانه قهوه برای اولین بار توسط اعراب و در حدود سال ۶۰۰ میلادی کشف شد، کاشتن و نوشیدن آن تا صدها سال جزو اسرار این قوم بود.

مرکز کشت قهوه در یمن بود و کم کم استفاده از آن در سراسر شبه جزیره عربستان رواج یافت و بعدها توسط حکام عثمانی به ترکیه رسید. اولین قهوه خانه جهان به نام کیواهان Kiva Han، در سال ۱۴۷۵ در قسطنطنیه تاسیس شد.

شناسایی و آغاز مصرف قهوه توسط ساکنان اروپای غربی و آمریکا تا اواخر قرن ۱۸ میلادی صورت نگرفت لیکن پس از آن قهوه به سرعت مبدل به نوشیدنی دلخواه طبقه متوسط اروپایی شد و قهوه خانه های متعدد در گوشه و کنار برپا شدند. اصطلاح باریستا  Barista، به معنای یک قهوه چی که بتواند نوشیدنی‌های مختلفی از قهوه تهیه کرده و در این کار استاد باشد، در همین دوران بر سر زبان ها افتاد.

موج محبوبیت قهوه باعث به وجود آمدن حرفه های جانبی هم شد که از جمله پرسابقه‌ترین و ماندگارترین آنها، پیشگویی با تفاله قهوه توسط زنان فالگیری بود که به Cup-Women شهرت داشتند."

پدیده فالگیری از دیدگاه علم:

اگرچه نه تنها در بین عامه مردم که حتی بسیاری از دارندگان مدارک و مدارج دانشگاهی نیز فال می گیرند و به فالگیرها مراجعه می کنند، لیکن نگاه علمی به پدیده فال و فالگیری هیچگاه چندان مثبت نبوده و از این دیدگاه فال و فالگیری همواره تقبیح شده است بطوریکه" روان شناسان و متخصصان آسیب های اجتماعی در میزگردها و مصاحبه های مطبوعاتی اغلب از رواج فالگیری به مثابه نوعی کجرفتاری، شیادی و یا کلاهبرداری یاد می کنند. اما هنوز محققان علوم اجتماعی کمتر به بررسی این پدیده پرداخته اند. شاید به این دلیل که هنوز فالگیری را بحد کافی مهم یا ارزشمند نمی دانند که درباره آن بیاندیشند و یا اینکه فالگیری را نوعی "گنش زنانه" غیر مهم می دانند که از حیطه دستور کار آنها خارج است. بسیاری نیز ممکن است این موضوع پیش پا افتاده را در مقام و مرتبتی ندانند که در شأن روشنفکر یا محقق دانشگاهی باشد."

گوستاو جاهودا در کتاب روانشناسی خرافات فال را خرافه دانسته و‌‌چنین می‌نویسد:"برخی از این خرافه ها احتمالا در گذشته، بخشی از نظام گسترده‌تری از اندیشه‌ها و باور‌ها راتشکیل می‌دادند، اما در حال حاضر عناصر مجزا و منفردی هستند که از راه سنت به ما رسیده اند و هنوز هم توان خود را حفظ کرده‌اند. قسمت اعظم آنها مربوط به خوش شانسی و بد‌شانسی بوده و شامل فال زدن‌ها یا رسوم دیگری است که گویا فرد را از گزند مصون می‌دارند."

اما چه این پدیده را خرافه بدانیم و چه ریشه‌های آن را در جای دیگری جستجو کنیم، از اقبال مردمی به آن نمی‌توان غافل بود. 


 کلیات تحقیق

در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به نظر مردم تهران درباره فال قهوه دست یافت.  این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 1177 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.

اهداف  تحقیق

در این تحقیق سعی شده است قضاوت و اعتقاد شخصی پاسخگویان را درباره فال قهوه گرفتن بررسی کنیم.

روش نظرسنجی

در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است. نتایج نظرسنجی های گذشته این مرکز نشان می دهد که رعایت نسبت جنسی در فرآیند اجرای نظر سنجی های تلفنی بسیار مشکل و گاه (بخصوص با توجه به محدودیت زمانی) غیرممکن است. از این رو در گزارش نتایج نظرسنجی ها ارتباط بین متغیرهای مستقل از قبیل جنس و سن و تحصیلات با متغیر وابسته مهم سنجیده و از کا اسکوار (chi-square) برای محاسبه سطح معنی داری آن استفاده می شود. نتایج قابل اعتماد (در سطح معناداری 95 درصد به بالا) گزارش خواهد شد.

 جامعه نمونه

در این تحقیق نمونه آماری شامل  1177 نفر از مردم تهران است، لازم به ذکر است که از این تعداد  36 درصد مرد و  64 درصد زن هستند.

زمان اجرای نظرسنجی

این نظرسنجی از تاریخ  29 تیر ماه تا 2 مرداد ماه 1387 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.

پرسشنامه نظرسنجی

1.  جنس       
2. سن          
3. تحصیلات
4. به فال قهوه اعتقاد دارید؟
5. درصورت بلی چرا؟
6. درصورت خیر چرا ؟
7. تا به حال چند بار فال قهوه گرفته‌اید؟
8. تا به حال به چند فال‌گیر مراجعه کرده‌اید؟
9. فال‌گیر یا فال‌گیر‌ها را از کجا می‌شناختید؟
10. فال‌گیرها بیشتر در مورد چه مسائلی پیش‌گویی می‌کنند؟
11. معمولا مطالبی که فال‌گیرها به مردم می‌گویند تاچه حد درست است؟
12. مرد‌ها بیشتر به فال قهوه اعتقاد دارند یا زن‌ها؟
13. فال قهوه تا چه حد در جامعه ما رواج دارد؟
14. چرا بعضی از مردم فال قهوه می‌گیرند؟

چکیده:

 طرح نظرسنجی حاضر، ‌به منظور دست یافتن به نظر مردم تهران درباره فال قهوه به  اجرا درآمده است. یافته های این طرح به قرار زیر است:

- 64 درصد از پاسخ‌گویان زن و 38درصد مرد هستند.
- 32 درصد پاسخ‌گویان در گروه سنی 21-30  سال قرار دارند.
- 42درصد  از پاسخ‌گویان دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند.
- 82 درصد از پاسخ‌گو یان به فال قهوه اعتقاد ندارند.
- 40 درصد از پاسخگویانی که به فال قهوه اعتقاد دارند علت این اعتقاد را درست بودن فال قهوه می‌دانند.
- 41 درصد از پاسخگویانی که به فال اعتقتاد ندارند علت آن راامتحان نکردن آن می‌دانند.
 - 64 درصد ازمعتقدان به فال قهوه بیش از یک بار اقدام به گرفتن فال کرده‌اند.
- 39 درصد از پاسخگویان معتقد به فال تنها به یک فالگیر مراجعه کرده‌اند.
- 63 درصد ازمراجعه کنندگان به فالگیربا معرفی دوستانشان فالگیر را می‌شناسند.
- 42 درصد از پاسخگویان معتقدند که فالگیرها از آینده می‌گویند.
- 37 درصد از پاسخگویان گفته‌های فالگیر‌ها را کاملا غلط می‌دانند.
- 87 درصد از پاسخگویان عنوان کردند که زن‌ها بیش از مردان به فال قهوه معتقدند.
- 31 درصد از پاسخ‌گویان معتقدند که فال قهوه تا حدی در جامعه ما رواج دارد.
- 32 درصد گفته‌اند که مردم به علت نگرانی از آینده خود فال قهوه می‌گیرند.

جنس پاسخگویان 

بر اساس جدول شماره 1، از میان 1177 نفر پاسخگو 64 درصد زن و 36 درصد مرد هستند.

جدول و نمودار شماره  1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس

 

جنس	تعداد	درصد
زن	749	64
مرد	428	36
جمع	1177	100

 

سن پاسخگویان

جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می شود بزرگترین گروه سنی در 1177 نفر پاسخ‌گو این تحقیق را گروه سنی 21-30 سال (32 درصد) و کوچک ترین گروه سنی را افراد 71 سال به بالا (2 درصد) تشکیل می دهند.

   جدول و نمودارشماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن

 

سن	تعداد	درصد
21- 30 سال	376	32
40 - 31 سال	275	23
41- 50 سال	210	18
15-20 سال	137	12
51-60 سال	92	8
61-70 سال	59	5
71 سال به بالا	28	2
جمع	1177	100

 

سطح تحصیلات پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3،  از میان 1177 نفر  پاسخگو 42 درصد دیپلم و 2 درصد کارشناسی ارشد و دکترا  هستند.

جدول و نمودار شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس تحصیلات

 

تحصیلات	تعداد	درصد
دیپلم	496	42
زیر دیپلم	267	23
کارشناس	190	16
دانشجوو کاردانی	123	11
کارشناسی ارشد و دکترا	32	2
جمع	1177	100

 

 آیا پاسخگویان به فال قهوه اعتقاد دارند؟

 بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 4،  از میان 1177 نفر  پاسخگو، 82 درصد به فال قهوه اعتقاد ندارند و 18 درصد به فال قهوه معتقد هستند.

جدول ونمودارشماره 4-  توزیع پاسخگویان بر اساس اعتقاد به فال قهوه

 

آیا پاسخگویان به فال قهوه اعتقاد دارند	تعداد	درصد
خیر	969	82
بلی	208	18
جمع	1177	100

 

چرا پاسخگویان به فال قهوه اعتقاد دارند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، 40 درصد از پاسخگویانی که به فال قهوه معتقد هستند، علت اعتقاد خود را درست بودن این فال می‌دانند. 23 درصد از این گروه گفته‌اند که فال گرفتن را دوست دارند،22 درصد این فال را از فال‌های دیگر بهتر می‌دانند و 15 درصد نیز گفته‌اند که به علت تایید دیگران به این فال معتقدند.

جدول و نمودار شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس چرایی اعتقاد آن‌ها به فال قهوه

 

چرا به فال قهوه اعتقاد دارند	تعداد	درصد
همیشه درست است	83	40
دوست دارم	48	23
بهتر از فال‌های دیگر است	46	22
تایید دیگران	31	15
جمع	208	100

 

 

چرا پاسخگویان به فال قهوه اعتقاد ندارند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، 41 درصد از پاسخگویانی که به فال قهوه اعتقاد ندارند، علت این مسئله را امتحان نکردن این فال می‌دانند. 27 درصد از این دسته این فال را خرافات دانسته اند، 17 درصد گفته اند همیشه دروغ است و15 درصد این کار را دوست ندارند.

جدول ونمودار شماره 6- توزیع پاسخگویان بر اساس چرایی عدم اعتقاد به فال قهوه

 

چرا به فال قهوه اعتقاد ندارند	تعداد	درصد
امتحان نکردم	401	41
خرافات است	261	27
همیشه دروغ است	164	17
دوست ندارم	143	15
جمع	969	100

 

پاسخگویان تا به حال چند بار فال قهوه گرفته‌اند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، 64 درصد از پاسخگویانی که به فال قهوه اعتقاد دارند، بیش از یک بار به گرفتن فال اقدام کرده اند، 18 درصد هیچ وقت به انجام آن موفق نشده اند و 18 درصد نیز فقط یک بار فال قهوه گرفته اند.

جدول ونمودار شماره 7– توزیع پاسخگویان بر اساس تعداد دفعات فال گرفتن

 

چند بار فال قهوه گرفته‌اند	تعداد	درصد
بیش از یک بار	133	64
هیچ‌وقت	38	18
1بار	37	18
جمع	208	100

 

پاسخگویان تا به حال به چند فالگیر مراجعه کرده اند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، 39 درصد از پاسخگویانی که تا کنون برایشان فال قهوه گرفته شده است تنها به 1 فالگیر مراجعه کرده اند، 34 درصد به 2 تا3 فالگیر،15درصد به بیش از 3 فالگیر و 12 درصد در خانه خود و توسط افراد خانواده فال گرفته‌اند.

جدول ونمودار شماره 8 – توزیع  پاسخگویان بر اساس مراجعه به فالگیرهای مختلف

 

به چند فالگیر مراجعه کرده‌اند	تعداد	درصد
1 فالگیر	67	39
2تا3 فالگیر	58	34
بیش از 3 فالگیر	25	15
در خانه فال گرفته‌اند	20	12
جمع	170	100

 

پاسخگویان فالگیر را از کجا می‌شناختند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9، 63 درصد از مراجعه کنندگان به فالگیر از طریق دوستانشان با وی آشنا شده‌اند،33 درصد فالگیرشان خانوادگی بوده است و4 درصد بصورت تصادفی با وی آشنا شده‌اند.

جدول و نمودار شماره 9 – توزیع پاسخگویان بر اساس نوع اطلاع آن‌ها از وجود فالگیر

 

فالگیر را از کجا می‌شناسند	تعداد	درصد
معرفی دوستان	107	63
خانوادگی	56	33
تصادفی	7	4
جمع	170	100

 

فالگیرها بیشتر در مورد چه مسائلی پیشگویی می‌کنند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، از میان 1177 نفر پاسخگو، 42 درصد عنوان کردند که فالگیرها آینده را پیش‌گویی می‌کنند، همچنین در این ارتباط 13 درصد به مسائل روزمره، 12 درصد هرچه خودمان بگوییم، 9درصد ازدواج، 6 درصد پول و ثروت، 4 درصد حوادث و4 درصد نیز به تولد و مرگ اشاره کرده‌اند.
10 درصد از پاسخگویان به این پرسش پاسخی نداده‌اند.

جدول و نمودار شماره 10 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آن‌ها به زمینه پیشگویی فالگیرها

 

فالگیرها چه چیزی را پیشگویی می کنند	تعداد	درصد
آینده	499	42
مسائل روزمره	158	13
هرچه خودمان بگوییم	139	12
نمی‌دانم	115	10
ازدواج	110	9
پول و ثروت	70	6
حوادث	44	4
تولد و مرگ	42	4
جمع	1177	100

 

مطالبی که فالگرها به مردم می‌گویند تا چه حد درست است؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 11، به اعتقاد 37درصد از پاسخگویان، گفته‌های فالگیر‌ها کاملا اشتباه است لیکن 5 درصد از پاسخ‌گویان صحت گفته‌های فالگیر‌ها را در حد خیلی زیاد تایید کرده‌اند.

جدول و نمودار شماره 11- توزیع پاسخگویان بر اساس اعتقاد به میزان صحت گفته‌های فالگیر‌ها

 

میزان صحت گفته‌های فالگیر‌ها	تعداد	درصد
کاملا غلط	440	37
تا حدی	299	25
کم	234	20
زیاد	148	13
خیلی زیاد	56	5
جمع	1177	100

 

مردها بیشتر به فال قهوه اعتقاد دارند یا زن‌ها؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 12،  87 درصد از پاسخگویان معتقدند که زن‌ها بیش از مردان به فال قهوه اعتقاد دارند و تنها 2 درصد اعتقاد مردها را در این زمینه بیشتر دانسته‌اند.

جدول و نمودار شماره 12- توزیع پاسخگویان بر اساس اعتقاد آن‌ها در مورد جنسیت معتقدان به فال قهوه

 

مردان بیشتر به فال قهوه اعتقاد دارند یا زنان	تعداد	درصد
زن‌ها	1027	87
هر دو	128	11
مرد‌ها	22	2
جمع	1177	100

 

فال قهوه چقدر در جامعه ما رواج دارد؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 13، 31درصد از پاسخگویان گفته‌اند که فال قهوه تا حدی در جامعه ما رواج دارد و 5 درصد نیز به رواج فال قهوه در جامعه اعتقادی ندارند، 25 درصد رواج فال قهوه در جامعه را زیاد،21 درصد کم و18 درصد خیلی زیاد توصیف کرده‌اند.

جدول و نمودار شماره 13- توزیع پاسخگویان بر اساس اعتقاد به میزان رواج فال قهوه در جامعه

 

میزان رواج فال قهوه	تعداد	درصد
تا حدی	364	31
زیاد	296	25
کم	251	21
خیلی زیاد	205	18
رواج ندارد	61	5
جمع	1177	100

 

چرا برخی از مردم فال قهوه می‌گیرند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 14، در ارتباط با علل گرفتن فال قهوه توسط مردم، 32 درصد نگرانی از آینده، 22درصد تفنن، 15 درصد بی‌اعتقادی مذهبی، 13 درصد عدم اعتماد بنفس، 11 درصد مشکلات زندگی و 7 درصد اعتماد به این فال را عنوان کرده‌اند.

جدول و نمودار شماره 14- توزیع پاسخگویان بر اساس اعتقاد آن‌ها به علل گرفتن فال قهوه

 

علل گرفتن فال	تعداد	درصد
نگرانی از آینده	380	32
تفنن	249	22
بی اعتقادی	178	15
عدم اعتماد بنفس	155	13
مشکلات زندگی	129	11
اعتماد به فال	86	7
جمع	1177	100

• منابع و مآخذ:

1- روانشناسی خرافات، گوستاو جاهودا،ترجمه مجمد تقی براهنی، نشر نو 1363  (ص22 و 23)
2- وبلاگ هویت انسان
3- سایت اینترنتی دانشجویان
4- سایت اینترنتی فرهنگ شناسی