به گزارش همشهری آنلاین، آذربایجان این سرزمین کهن از دیرباز مهد جوانمردی، غیرت و بخشش بوده و این خصیصه اخلاقی ردپایی دیرین در آیین و رسوم قدیمی نیز دارد. آیین شاد و دارای غنای فرهنگی «تکمچی» یکی از این آیین‌هاست که همه ساله در روزهای واپسین سال نوید شادی بخش آن در کوی و برزن شنیده می‌شود.
فلسفه آیین تکمچی
«بخشش» خصیصه‌ای است که هم عطاکننده و هم دریافت‌کننده به شادی درونی می‌رسند و این بخشش ماهیت حقیقی مراسم سنتی تکمچی و مزین به آهنگ و آواز بسیار شاد است. مردمان آذربایجان معتقدند اگر هنگام تحویل سال کسی مشکلی داشته باشد آن مشکل تا آخر سال با فرد باقی می‌ماند و بر این اساس سعی می‌کنند تا چهارشنبه آخر سال مشکلات را رفع کرده و تکمچی را بر این اساس انتخاب می‌کنند؛ همان فردی که از بین معتمدان محل برای این امر خیر منتخب و مجری این آیین سنتی می‌شود.
جشنی با قدمت ۵ هزار سال
بنا بر علام محققان فولکولور و تاریخ آذربایجان؛ آیین تکمچی با پنج هزار سال قدمت اولین تئاتر خیابانی دنیاست که با هدف حل مشکل افراد تا چهارشنبه آخر سال؛ همه ساله در گوشه کنار این منطقه به صورت خودجوش برگزار می‌شود. اما از سال ۹۶ شهرداری ارومیه برگزاری این برنامه را با هدف احیای این آیین حسنه و انتقال آن به نسل جوان برعهده گرفت که به عنوان جشن نیکوکاری هم مطرح است البته با حفظ کامل حرمت افراد بی‌بضاعت و آموزش راه و رسم درست جوانمردی و احسان به نسل جوان به دور از ریاکاری و سوءنیات.
هر چند که تکمچی امسال بخاطر انتشار ویروس کرونا و پیرو اطلاعیه ستاد کرونای استان مبنی بر عدم تجمع و لزوم کنسل شدن تمامی برنامه‌های تجمعی شکلی متفاوت داشت. سازمان فرهنگی ورزشی و امور ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت خدمات شهری شهرداری ارومیه امسال این مراسم را به صورت مجازی و با انتشار و اشتراک ۴ کوتاه برگزار کردند که با استقبال خوب شهروندان هم همراه شد.
تشریح و تفسیر اصطلاحات شعر تکمچی
تکمچی در حین مراسم اشعاری به شرح زیر می‌خواند:
* سایاچی گلیر باخین... سالامین وئرین آلین... گلین گلین بیز بیر اولاخ... سایا یا بیر پای آلاخ
ای مردم «سایا» (کسی که کمک‌های مردمی را جمع می‌کند) آمده... به وی توجه کنید... سلامش را پاسخ بگویید... تا با اتحاد هم برایش هدیه جمع کنیم. در این شعر می‌بینیم که تکمچی مردم را به اتحاد فرا می‌خواند و کمک‌های مردمی را در غالب هدیه با کمک مردم جمع می‌کند.
* سایا گلیر هاوادان... دونی وار یئل قوادان... تکه نین پایین گئتی... ائوین اولسون آوادان
در این بیت کسی که در نقش تکمچی آمده به مردم اطلاعات می‌دهد که این نقش و لباس فقیرانه‌ای که به تن کرده عاریتی است و هدف این است که مردم مطلع شوند که تمامی این هدایا برای افراد نیازمند جمع‌آوری می‌شود اما در آیین جدید تکمچی با لباس سنتی فاخر ظاهر می‌شود تا به مردم بگوید شخص تکمچی فرد نیازمند نیست بلکه معتمد محل است که برای جمع آوری کمک به نیازمندان قدم پیش گذاشته است.
* بو تکه آختا تکه... بوینوندا وار نوختا تکه... توهلری بیز بیز اولوپ... بلکه گوروپ شاختا تکه
گذشته از معنای ظاهری معنای باطنی این بیت اشاره به مسئولیتی اجتماعی (نوختا) دارد که بر گردن تکم است که در انتهای سال پا پیش می‌گذارد تا گرهی از گره‌های مردم را باز کند و از این مشکلات به شاختا یعنی اوج سرمای زمستان تشبیه شده است.
* بیزیم یئرده یومورتانی بویالار... یئدی سین ده تحویل اوسته قویالار... سیزین بوتازه بایرامیز موبارک... ایلیز آییز هفته ز گونوز موبارک
تکمچی در این بیت ندا می‌دهد که در سرزمین ما سفره عید را با ۷ نعمت (نعمتلرین یئدی سین) تزئین می‌کنند. هفت نعمتی عبارت است از ۱. یئر برکتی (برکت زمین)؛ قوورغا (گندم یا عدس یا سمنو) ۲. آغاج برکتی (برکت درخت)؛ آلما یا اییده (سیب یا سنجد) ۳. گؤی برکتی (برکت آسمان)؛ قورآن یا آینا (قرآن یا آینه) ۴. گؤیرمک برکتی (برکت سرسبزی و رشد)؛ گؤیرمک (سبزی) ۵. آل – وئر برکتی (برکت خرید و فروش)؛ سیککه (سکه) ۶. حیئوان برکتی (برکت حیوان)؛ یومورتا (تخم مرغ) ۷. سو برکتی (برکت آب)؛ سو و بالیق (آب و ماهی). مفهوم این بیت این است که سفره همه مردم در هنگام تحویل سال می‌بایست یکسان باشد و نیازمندی نباشد که سفره عیدش کسری داشته باشد و در انتها هم عید را تبریک می‌گوید.
دعای تکمچی برای مردم
پس از خواندن اشعار تکمچی در پایان برای همه دعا می‌کند و در این دعا از خداوند برای زمین‌های دیم باران طلب می‌کند. این دعا به فراخور زمان متفاوت است و امسال که باز هم برگزاری این آیین سنتی از سوی شهرداری ارومیه برگزار شد دعای تکمچی باران برای پر شدن دریاچه ارومیه بود.
پایان مراسم تکمچی در ارومیه
پس از اتمام مراسم هم تکمچی با پول و هدایایی که از مردم جمع کرده بود برای نیازمندان بسته‌های معیشتی تهیه و به صورت کاملا ناشناس در اختیار آنها قرار می‌دهد.
امسال فیلم ویژه‌ای هم به مناسبت برگزاری مراسم تکمچی تهیه و در این فیلم کوتاه سعی شده به مراسم آئینی «چمچه گلین» هم اشاره ای شود. از آنجایی که در قدیم رزق مردم از کشاورزی بود و کشاورزی نیز به باران متکی بود لذا این آیین جهت درخواست باران از درگاه خداوند برگزار می شد. این فیلم را در ادامه ببنید: