به گزارش همشهری آنلاین*، محمدجواد ظریف و همتایش وانگ یی روز شنبه هفتم فروردین ۱۴۰۰ در تهران پای دو نسخه از یک سند را امضا کردند که به دو طرف امکان می‌دهد برای ۲۵ سال در حوزه‌های اقتصادی، تجاری، ترابری و... همکاری نزدیک‌تر و گسترده‌تر داشته باشند. کارشناسان در ایران و چین پنج سال برای نهایی شدن متن سند همکاری تلاش کردند تا به توافقی برسند که اقدام‌های ایالات متحده را برای منزوی کردن تهران بی‌اثر و رابطه تهران و پکن را عمیق‌تر از گذشته می‌کند.
خبرگزاری رویترز هم با اشاره به گزارشی که تلویزیون ایران از روند امضا شدن قرارداد همکاری راهبردی ایران و چین پخش کرد، چنین نوشت: «چین و ایران که هر دو موضوع تحریم‌های ایالات متحده هستند، روز شنبه یک توافق همکاری ۲۵ ساله امضا کردند تا همبستگی دیرین خود را در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی محکم‌تر کنند. چین بارها به سیاست آمریکا در تحریم ایران تاخته و بخش‌هایی از تحریم‌ها را نادیده گرفته است. ظریف در سخنان خود چین را «دوست روزهای سخت» نامید.»
اسوشیتدپرس این قرارداد را چنین تشریح کرد: «این نخستین بار است که ایران یک قرارداد طولانی‌مدت ۲۵ ساله با یکی از قدرت‌های بزرگ جهان امضا می‌کند. سال ۲۰۰۱ ایران و روسیه یک قرارداد همکاری امضا کردند که بیشتر تمرکز آن روی مسائل هسته‌ای بود. این قرارداد دو بار دیگر هر بار برای پنج سال تمدید شد و همکاری تهران و مسکو در مجموع ۲۰ سال ادامه یافت.»
فرانس۲۴ هم اندکی پس از امضا شدن قرارداد همکاری ایران و چین گزارش خبرگزاری فرانسه را بازتاب داد و نوشت: «چین در ادامه گسترش ابتکار چند تریلیون دلاری کمربند و راه خود این بار با ایران یک قرارداد همکاری ۲۵ ساله امضا کرد. پکن و تهران هر دو رقیب واشنگتن و متحد دیرین یکدیگر هستند و آنچه روز شنبه به امضای وزیران خارجه دو کشور رسید، نتیجه پنج سال تلاش بود.»
آغاز روند برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های مشترک ایران و چین
آغاز بحث این توافقنامه به سفر شی جین پینگ، رئیس‌جمهور جمهوری خلق چین، به ایران در سال ۱۳۹۴ برمی گردد. از سال ۱۳۹۸ انعقاد این سند به‌طور جدی مورد بحث قرار گرفت و چند متن پیش نویس بین دو کشور مبادله شد. نهایتاً حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران پیش‌نویس نهایی برنامهٔ ۲۵ سالهٔ همکاری‌های جامع ایران و چین را ۱ تیر ۱۳۹۹ در جلسه هیئت دولت بررسی و تأیید کرد. در آن نشست به وزارت امور خارجه ایران مأموریت داده شد که طی مذاکرات نهایی با طرف چینی، براساس منافع متقابل بلندمدت، این برنامه را به امضای طرفین برساند. به گفتهٔ غلامرضا انصاری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، این سند، تنها اقتصادی نیست و سند نهایی در «در بخش‌های مختلف قضائی، مجلس و… دو کشور ورود کرده‌است.». به گفتهٔ وی اهداف این سند در مدت ۲۵ سال تکمیل می‌شود و قرار است معاملات با واحد پولی کشور چین یعنی «یوان» صورت گیرد. در ۷ فروردین ۱۴۰۰، این سند توسط محمدجواد ظریف و وانگ یی، وزرای خارجهٔ ایران و چین، امضا شد.
موافقان و مخالفان
برخی منتقدان، این حرکت را نه به دلیل چرخش نظام جمهوری اسلامی به سمت شرق، بلکه نشانه ورود ایران به بازی قوانین بین‌الملل می‌دانند و آن را عقب‌نشینی از سیاست‌های چهل سال گذشته خود ارزیابی می‌کنند. برخی دیگر از منتقدان از آن با نام «قرارداد ترکمنچای» یاد کردند و عده‌ای آن را ناقض اصل ۷۷ قانون اساسی می‌دانند. همچنین تعدادی از نمایندگان مجلس از ابعاد «پنهان» این قرارداد ابراز نگرانی کرده‌اند. گروه دیگری نیز عملی شدن آنچه که اعلام شده را دور از واقعیت می‌دانند و تأکید می‌کنند که بر اساس تجربه، چین نشان داده‌است که دنبال منفعت خودش است و هر جا که ببیند ممکن است منافعش صدمه ببیند، پا پس می‌کشد. از این رو، از نظر آنها چین تحریم‌های آمریکا را هیچگاه برای ایران نقض نمی‌کند، همان‌طور که پس از تحریم‌های اخیر، چین بیش از نود درصد از خرید نفتش از ایران را کاهش داده یا پروژه‌های نفتی‌اش را در ایران بدون اینکه به پایان برساند، رها کرده و رفته‌است.
مدافعان سند می‌گویند در این مرحله صرفاً یک توافق راهبردی برای تعیین چارچوب کلان همکاری تدوین شده و شامل اعداد و ارقام مورد بحث نمی‌باشد. اینها در آینده در قالب قراردادهای مشخص تدوین خواهد شد. در شرایطی که تحریم‌های آمریکا علیه ایران در راستای اعمال استراتژی فشار حداکثری به بیشترین میزان خود رسیده‌است و منجر به بحران اقتصادی در ایران شده‌است، توافق بلندمدت با چین راه نجاتی برای ایران در برابر تحریم فزاینده اقتصادی به‌شمار می‌رود و می‌توانست منجر به ناکامی سیاست فشار حداکثری دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به منظور تسلیم ایران باشد. چنان‌که سخنگوی دولت ایران در حمایت از این توافق اعلام کرده‌است: «سیاست‌های آمریکا برای انزوای ایران و قطع روابط بین‌المللی ما شکست خورده‌است.»
گمانه زنی‌ها در مورد پیش‌نویس سند
- همکاری نظامی و امنیتی دوجانبه؛ تبادل تجربیات نظامی و رزمایش مشترک
- مشارکت در ایجاد و تجهیز مخازن ذخیره نفت، گاز و محصولات پتروشیمی دو طرف: عرضه پایدار نفت خام به چین، مشارکت در ساخت و تجهیز مخازن ذخیره‌سازی نفت و افزایش صادرات پتروشیمی به چین
- تشویق مشارکت شرکت‌های چینی در سرمایه‌گذاری و تأمین مالی طرح‌های برق، انرژی، آب و فاضلاب
- تکمیل راه‌آهن شرق غرب ایران، و ایجاد راه‌آهن زیارتی پاکستان، ایران، عراق و سوریه و همین‌طور راه‌آهن شمال به جنوب
- توسعه و ساخت فرودگاه‌ها، خرید محصولات هوایی تولید مشترک ایران و چین
- توسعه سواحل مکران؛ توسعه بندر جاسک، تأسیس شهر صنعتی و ساخت پالایشگاه و صنایع پتروشیمی
- ساخت شهر هوشمند در مکران و تیس
- تشویق شرکت‌های چینی به سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد ایران از جمله قشم، اروند و ماکو
- توسعه بلندمدت جزایر منتخب با هدف گردشگری
- سرمایه‌گذاری بلندمدت چین در صنعت پالایشگاهی در بندر جاسک و ساخت بندر جاسک
- سرمایه‌گذاری بلند مدت در شهرک پتروشیمی چابهار
- ایجاد منطقه مشترکت فرامرزی در کشور ثالث
- طراحی شهرک صنعتی تولید خودرو؛ همکاری بین شرکت‌های خودروساز ایران و چین به منظور انتقال فناوری و تولید مشترک برای عرضه در بازار دو کشور و کشورهای ثالث از طریق ایجاد چرخه‌های تولید
- تشویق سرمایه‌گذاری در بهره‌برداری از معادن مس، سنگ آهن، فولاد و صنایع آلیاژی
- توسعه مجتمع‌های کشتی‌سازی و لوام خانگی
- سرمایه‌گذاری در خط متروی ۱۰ کلان‌شهر ایران
- مرمت و احیای بافت‌های تاریخی
- همکاری سیاسی در مجامع، سازمان‌ها و نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی
- تشویق به سرمایه‌گذاری در کشاورزی، شیلات و آبخیزداری
- سرمایه‌گذاری در حوزهٔ آموزش و تبادل دانشجو
- سرمایه‌گذاری و توسعه بخش بهداشت و درمان
- همکاری در زمینه فناوری و ارتباطات راه دور، توسعه نسل پنجم ارتباطات از راه دور، پروژه مشترک توسعه و تقویت زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی، موتور جستجوگر، پست الکترونیک و پیام‌رسان‌های اجتماعی….
- «همکاری بین شرکت‌های خودروساز ایران و چین به منظور انتقال فناوری و تولید مشترک برای عرضه در بازار دو کشور و کشورهای ثالث از طریق ایجاد چرخه‌های تولید»
- «مشارکت شرکت‌های خودرویی چینی با دو خودروساز بزرگ ایرانی از قبیل اشتراک‌گذاری دانش فنی در زمینه ایجاد پلت‌فرم‌های مشترک و…»
- «طراحی شهرک صنعتی خودرو و صنایع مرتبط، با تمرکز بر استفاده از فناوری انرژی تجدیدپذیر»
*منابع این مدخل: همشهری آنلاین، رویترز، فرانس ۲۴ و اکونومیست