اوایل سال۱۴۰۰، آمار ۳ میلیونی مشمولان غایب در کشور منتشر شد که بی‌رغبتی بخشی از جوانان را برای رفتن به سربازی روایت می‌کرد؛ بحثی که موجب شد دوباره دوگانه «رغبت و اجبار» با محوریت سربازی وظیفه یا داوطلبانه خبرساز شود و منتقدان در فضای مجازی خواهان تغییر شکل سربازی شوند.
امیر حسین قاضی‌زاده هاشمی، عضو کمیسیون اجتماعی و نایب‌رئیس مجلس شورای اسلامی که آغازکننده این بحث بود، در مطلبی در صفحه توییتر خود نوشت:«باید سربازی اجباری جمع شده و نیروهای متخصص نظامی برای حراست از امنیت و اقتدار کشور استخدام شوند؛ وجود ۳میلیون مشمول غایب نشان‌دهنده ناکارآمدی مدل فعلی است. در شرایط جنگ اقتصادی باید از توان جوانان برای سازندگی و جهش تولید استفاده کنیم؛ نسل جوان سربازان خط مقدم این جنگ هستند».
هر چند که نقد سربازی اجباری در اوایل امسال شدت بیشتری پیدا کرده اما این موضوع همواره از جمله مضامین انتقادی مورد توجه کاربران شبکه‌های اجتماعی بوده است و در ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی نیز برخی نمایندگان به‌طور جسته و گریخته به آن پرداخته‌اند. حامیان داوطلبانه شدن سربازی، به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نیز اشاره می‌کنند که در آن از سربازی به‌عنوان دومین عامل تأخیر ازدواج مردان نام برده است.
قرار داشتن در دوران صلح و بررسی تطبیقی وضعیت سربازی در ایران با دیگر کشورها، ازجمله محورهایی است که منتقدان با استناد به آن استدلال می‌کنند که دیگر دوران سربازی اجباری به‌سر رسیده است. در دنیا ۲۸ کشور قانون سربازی اجباری دارند و از این کشورها تنها ۱۸ کشور سربازی اجباری بیش از یک سال دارند که ایران نیز در زمره این کشورهاست.
حالا در مجلس یازدهم علاوه بر قاضی‌زاده هاشمی، ابوالفضل ابوترابی، عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس هم که از حامیان جدی حذف سربازی اجباری است، می‌گوید: «در شرایط فعلی به واقع با سربازی اجباری، کارخانه دشمن‌سازی راه انداخته‌ایم. اکنون با این قانون، ۳ میلیون غایب و سرباز فراری داریم و جوانان را مجرم کرده‌ایم؛ در جامعه‌ای که قانون منطبق بر واقعیت نباشد، شهروندان مجرم تلقی می‌شوند. به همین‌خاطر قانون فعلی سربازی نیازمند تغییر بنیادی است». هر چند که حذف سربازی اجباری دارای حامیان پر و پا قرصی در خانه ملت است اما مخالفانی هم دارد. برخی مخالفان معتقدند که پیشنهاد داوطلبانه شدن سربازی، بحثی تبلیغاتی و انتخاباتی است و برخی نیز با وجود اینکه به‌دنبال مدلی جدید برای خدمت سربازی و موافق اعمال اصلاحاتی در این زمینه هستند اما همچنان داوطلبانه شدن خدمت دوره ضرورت را برنمی‌تابند.
- پیشنهاد حذف سربازی اجباری، تبلیغاتی و انتخاباتی است
سهراب گیلانی، نماینده مجلس یازدهم که از فرماندهان سابق سپاه‌پاسداران و معاون بسیج کل کشور بوده است، تصمیم‌گیری درباره پیشنهاد برچیده شدن سربازی اجباری در ایران به‌معنای داوطلبانه شدن سربازی را در صلاحیت فرمانده معظم کل قوا و نیروهای مسلح دانست و به همشهری گفت:« درست است که خدمت سربازی در تعداد قابل توجهی از کشورها اجباری نیست اما وقتی رفع اجباری بودن خدمت سربازی بخواهد برای ایران تجویز شود، باید دید که آیا زیرساخت‌های این کار آماده شده است؟ که البته بعید می‌دانم. اینکه کل نیروهای نظامی را بخواهیم حرفه‌ای کنیم و همه مثل یک نیروی کادری به استخدام نیروهای مسلح دربیایند، به اعتباراتی نیاز دارد. آیا پیش‌بینی اعتبارات این کار بزرگ صورت گرفته است؟ یا پیشنهادهایی که در این‌باره مطرح می‌شود صرفا در حد پیشنهاد تبلیغاتی و انتخاباتی است؟»
- طرح جدید نمایندگان برای تغییر مدل سربازی
علی بابایی کارنامی، سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی نیز در همین زمینه، از تهیه طرح جدید نمایندگان برای تغییر مدل سربازی با امضای ۲۵ نماینده خبر داد و به همشهری گفت: «نمایندگان امضاکننده بیشتر از کمیسیون‌های اجتماعی، فرهنگی و شوراها و امور داخلی هستند».
او در پاسخ به این که آیا این طرح در کمیسیون اجتماعی مجلس مورد بررسی قرار گرفته است، اظهار کرد:«این طرح تهیه شده اما هنوز در کمیسیون مطرح نشده است. برای به جریان افتادن آن، لازم است پخته عمل شود و هماهنگی لازم با ستاد کل نیروهای مسلح و شورای‌عالی امنیت ملی صورت گیرد».
سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس که حامی طراحی مدل جدید برای دوران خدمت سربازی است اما با حذف سربازی اجباری موافق نیست و تأکید دارد که «هر جوانی که به سن سربازی می‌رسد باید اعزام شود اما دنبال این هستیم که در مدل جدید، به سربازان این اختیار داده شود که بین گذراندن دوره سربازی در قالب نظامی یا در حوزه تخصصی تحصیل‌شان، قدرت انتخاب داشته باشند». بابایی افزود: «طرح نمایندگان به‌دنبال این است که مقوله سربازی در کشور به‌صورت حرفه‌ای دنبال شود. تعداد زیادی جوان فارغ‌التحصیل دانشگاهی داریم که می‌خواهند برای سربازی آماده شوند. هم‌اکنون در دوران صلح به‌سر می‌بریم و ضرورتی ندارد تمام ظرفیت نیروهای وظیفه به سمت خدمت در محیط‌های نظامی هدایت شوند».
سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس ادامه داد:«به‌عنوان نمونه، فارغ‌التحصیلان رشته کشاورزی به‌جای اینکه در پادگان خدمت کنند، بهتر است دوران خدمت وظیفه را در حوزه تخصصی کشاورزی بگذرانند یا فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم پایه برای آموزش دانش‌آموزان مناطق محروم به این مناطق اعزام شوند. به این ترتیب دنبال این هستیم که آنها دوران سربازی خود را به‌صورت هدفمند، با نگاه جهادی و در راستای پیشرفت و آبادانی کشور بگذرانند». چکیده اظهارات نمایندگان نشان می‌دهد که اراده‌ای در کشور برای ایجاد تغییرات در مدل فعلی خدمت سربازی جوانه زده است؛ اما اینکه این اراده بخواهد به حذف سربازی اجباری و داوطلبانه شدن آن بینجامد، موضوعی است که به این زودی و حتی ظرف چند سال آینده هم شدنی به‌نظر نمی‌رسد.