همشهری‌آنلاین - سیدمحمد فخار: کاهش ۹۵درصدی حجم آب ورودی به دریاچه ارومیه از سال ۱۳۸۰ تاکنون و نرسیدن حقابه آن طی سال‌های آبی این دوره، نگرانی‌های جدی در مسیر احیای این دریاچه پدید آورده است و کارشناسان معتقدند دریاچه ارومیه با بدترین حالت آبی در ۵۰ سال اخیر مواجه شده است.
در حال حاضر تراز آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۱.۴۲ سانتی‌متر است که نسبت به‌مدت مشابه در سال قبل ۳۸ سانتی‌متر کمتر شده است. در عین حال نسبت به ۲۰ سال پیش، این تراز، ۵ سانتی‌متر پایین‌تر آمده است. در سال ۸۰، تراز دریاچه ارومیه ۱۲۷۶ سانتی‌متر بود و حالا با کاهش چشمگیر حجم آب ورودی و تراز دریاچه ارومیه، متخصصان آب در ایران و آمریکا بر سر احیای دریاچه ارومیه به توافق رسیده‌اند. این دومین همکاری بین‌المللی برای نجات دریاچه ارومیه و احیای این دریاچه در ایران است که پس از برنامه سال‌های اخیر ایران و ژاپن در قالب کمک‌های جایکا برای نجات دریاچه ارومیه اما این‌بار با همکاری ایران و آمریکا اجرایی می‌شود.
جزئیات همکاری ایران و آمریکا برای نجات دریاچه ارومیه
پژوهشگران ایرانی و آمریکایی برای احیای دریاچه ارومیه همکاری می‌کنند. این خبری بود که ابتدای هفته جاری منتشر شد و حالا سمیه سیما، استاد دانشگاه تربیت مدرس و سرپرست گروه ایرانی در پروژه همکاری با دانشگاه یوتا آمریکا، جزئیات این همکاری را به همشهری اعلام کرده است. به‌گفته سمیه سیما، علت اینکه پژوهشگران ایرانی و آمریکایی درخصوص این دریاچه همکاری می‌کنند آن است که دریاچه ارومیه خواهرخوانده دریاچه نمکی یوتا در آمریکا است.
او افزود: در ۲۰ سال اخیر حجم آب ورودی به دریاچه ارومیه حدود ۹۵درصد کاهش یافته و نگرانی دلسوزان محیط زیست را به اوج رسانده است. سمیه سیما اعلام کرد: پژوهشگران ایران و آمریکا در همکاری مشترک‌شان نتیجه پژوهش علمی خود را برای اجرای طرح یک‌میلیارد دلاری دولت ایران در احیای دریاچه ارومیه ارائه می‌کنند.
این استاد دانشگاه تربیت مدرس می‌گوید: با همکاری گروهی از محققان دانشگاه ایالتی یوتا به سرپرستی پروفسور دیوید روزنبرگ، وضعیت دریاچه ارومیه را زیر نظر گرفتیم و متوجه شدیم که برای احیای دریاچه در موقعیت خاصی قرار داریم و باید اکنون برای نجات اقدام کنیم.
به‌گفته وی، تاکنون گروه مشترک تحقیقاتی ایران و آمریکا، اطلاعات ۴۰ سال اخیر را برای شناسایی ۸ شاخص برای سلامت دریاچه ارومیه و بسیاری دیگر از اکوسیستم‌ها که در معرض تهدید قرار دارند، مورد بررسی قرار داده‌اند. از جمله مشکلات این دریاچه، افزایش چشمگیر پدیده گردوغبار است که زندگی ۵ میلیون ساکن این منطقه را تهدید می‌کند. پیش از این نیز نتایج بررسی همکاری مشترک ایران و آمریکا، در آخرین نشریه بین‌المللی «هیدرولوژی: مطالعات منطقه‌ای» به چاپ رسیده است. سمیه سیما می‌گوید: اگرچه در خصوص بهبود وضعیت کلی دریاچه ارومیه و احیای دریاچه تا یک سطح بالاتر از تراز فعلی، تردید جدی وجود دارد اما در پایان این پروژه می‌توان نسبت به شرایط موجود پیشرفت کلی را احساس کرد. عملیات احیای دریاچه در شرایط موجود دشوار است که باید با توجه به تنوع سطح دریاچه صورت بگیرد.
به‌گفته این استاد دانشگاه، با کاهش سطح آب دریاچه ارومیه، میزان شوری آب دریاچه افزایش می‌یابد که همین امر موجب بروز مشکلاتی برای جمعیت جانوری این دریاچه می‌شود.
آنگونه که سرپرست گروه ایرانی احیای دریاچه ارومیه به همشهری گفته است، مشکلات دریاچه ارومیه طی سال‌های اخیر پس از اتخاذ شیوه نامناسب کشاورزی و برنامه‌های سدسازی در شرایطی رخ داده که تغییرات ناشی از گرمایش زمین نیز مزید بر علت شده و کاهش تراز آبی ارومیه را تشدید کرده است.
حقابه‌ای در کار نیست
در حالی که تراز آب دریاچه ارومیه نسبت به‌مدت مشابه در سال قبل ۳۸ سانتی‌متر کمتر شده است، ایسنا به نقل از رئیس استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه اعلام کرد که با وجود پیگیری‌های انجام‌شده، وزارت نیرو هنوز حقابه زیست‌محیطی دریاچه ارومیه را پرداخت نکرده است.
به گزارش ایسنا، وزارت نیرو حقابه دریاچه ارومیه طی سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ را ۶۴۰ میلیون مترمکعب اعلام کرد و مقرر شد که این حقابه از ابتدای آذرماه سال گذشته تا آخر اردیبهشت امسال به سمت ارومیه رهاسازی شود. اما حالا مسئول استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه اعلام کرده که متأسفانه تاکنون تنها بخش کمی از این حقابه یعنی۱۶۰ میلیون مترمکعب به دریاچه ارومیه رسیده و این یعنی دریچه سدها را به روی ارومیه بسته‌اند.
فرهاد سرخوش، در این‌باره می‌گوید: با وجود اینکه نامه‌نگاری‌های زیادی با وزارت نیرو و دستگاه‌های ذی‌ربط در استان شد، اما حقابه دریاچه ارومیه هنوز پرداخت نشده است که این شرایط با درنظر گرفتن کم‌بارشی‌های امسال در کشور نگران‌کننده است.
به‌گفته سرخوش، نظر وزارت نیرو این است که سال آبی جاری سال خشک و کم‌بارشی بوده است علاوه بر آن برف زیادی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نبارید که طی فروردین و اردیبهشت به سمت سدها حرکت کنند. این در حالی است که بر اساس توافق‌های انجام شده قرار بود در سال‌های کم‌بارشی مثل امسال مصرف آب در تمامی حوزه‌ها از جمله کشاورزی کاهش پیدا کند تا محیط زیست بتواند حق خود را برداشت کند اما متأسفانه در شرایط کنونی فقط حقابه دریاچه ارومیه از بین رفته است.
بررسی تغییرات حوضه آبریز دریاچه ارومیه
تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه، در بدترین حالت خود طی ۵۰ سال اخیر است. تراز این دریاچه سال ۱۹۶۵ میلادی ۱۲۷۳.۸ سانتی‌متر بوده که نسبت به دوره نیم‌قرن اخیر عدد کمی محسوب می‌شود. در عین حال این عدد هم‌اکنون ۱۲۷۱.۴۲ سانتی‌متر است. از طرفی مقایسه بارش‌ها نیز گواهی بر شرایط بغرنج این دریاچه است. مثلا در سال آبی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ میزان بارش‌ها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از سال آبی جاری کمتر بود اما طی این سال حدود ۴۶۱ میلیون مترمکعب آب به سمت دریاچه رهاسازی شد. این مسئله نشان می‌دهد که حتی در سال‌های خشک نیز می‌توان حق محیط‌زیست از آب را پرداخت کرد. از سویی دیگر وضعیت سدها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه چندان وخیم نیست. در حال حاضر حجم آب سدها در استان آذربایجان غربی ۹۶۰ میلیون مترمکعب است که نسبت به سال قبل تنها حدود ۱۰درصد کمتر شده است. دیگر میزان بارش‌ها در این حوضه آبریز نسبت به سال قبل حدود ۲۰درصد کاهش یافته اما هیچ‌کدام از این موارد نمی‌تواند دلیلی بر عدم‌پرداخت حقابه دریاچه ارومیه شود. هم‌اکنون این نگرانی وجود دارد که در صورت عدم‌پرداخت حقابه و با شروع گرما و تبخیر آب، تراز و حجم آب دریاچه ارومیه باز هم کاهش پیدا کند.