همشهری- سیده زهرا عباسی: بنابر اعلام آموزش و پرورش سیستان‌وبلوچستان، این استان در سال تحصیلی جاری بیش از ۱۰ هزار معلم کم دارد. از سال ۹۳ تاکنون بیش از ۴ هزار معلم در قالب طرح معلمان خرید خدمات آموزشی جذب شده‌اند تا بخشی از محرومیت‌های استان را جبران کند، اما برای آنها هم آینده شغلی در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.
چالش امنیت شغلی
«رحیمه درازهی» یکی از این معلم‌هاست که با ۳۰ سال سن از ۵ سال پیش به عنوان یکی از نیروهای خرید خدمات مشغول به کار شد. او ساکن سیرکان در بخش بم‌پشت شهرستان سراوان است که برای تدریس به روستاهای مرزی شمسر چون «حق‌آباد» می‌رود. گلایه درازهی و معلم‌هایی شبیه به او، نداشتن امنیت شغلی است: «بیمه برای ما بر اساس ساعتی که در مدرسه حضور داریم، رد می‌شود؛ در حالی که به دلیل راه دور و صعب‌العبور بودن مسیر مجبور می‌شویم گاهی ۲ ماه در روستا بمانیم.» او معتقد است: غیربومی‌ها، رسمی‌ها و قراردادی‌ها در مناطق دورافتاده و مرزی که اغلب راه‌های خطرناک، صعب‌العبور و سخت‌گذر دارند، تدریس نمی‌کنند و حالا که بومی‌ها برای جبران کمبود معلم در این طرح سهیم شده‌اند، آموزش و پرورش می‌توانست امتیازی برایشان قائل شود.
درازهی تاکید می‌کند که معلم‌های طرح خرید خدمات در آزمون استخدامی آموزش و پرورش، امتیازی نسبت به دیگر معلم‌ها ندارند و حتی فعالیت در این طرح موجب شده است وقت کافی برای مطالعه و کسب امتیاز در آزمون را از دست بدهند. مشکل دیگر معلم‌های این طرح افزایش سن است. به گفته او، معلم‌های بالای ۳۰ سال امکان حضور در آزمون استخدامی آموزش و پرورش را ندارند و این در شرایطی است که اغلب معلم‌های منطقه، بالای ۳۰ سال هستند.
امنیت شغلی یک بخش از مشکلات معلم‌های خرید خدمات است، اما در مناطقی چون سیستان‌وبلوچستان با توجه به مشکلات جاده ها می‌توان گفت که معلم‌ها به دلیل رفت و آمد زیاد با خطر تصادف روبه رو هستند.
حقوق اندک و بیمه نصفه و نیمه
«محمد اربابی» هم از نیروهای خرید خدمات سیستان وبلوچستان است که با ۳۴ سال سن از سال ۹۴ و با عنوان سربازمعلم به این طرح اضافه شد. او در روستای دورافتاده «کشکور» در شهرستان سرباز تدریس و راه خانه تا مدرسه را با موتور و گاهی هم پیاده طی می‌کند. در همه ماه‌های گذشته با توجه به این که دانش‌آموزان روستا به اینترنت دسترسی ندارند در مدرسه حاضر شده است؛ در حالی که تا همین سال پیش حقوقش را سالی یک بار و آن هم برای چند روز در ماه می‌گرفته است.
اربابی البته در گفت‌وگو با همشهری تاکید می‌کند که امسال با اجرای پایلوت شیوه‌نامه جدید طرح در سیستان وبلوچستان اوضاع معلم‌های خرید خدمات نسبت به سال‌های قبل بهتر شده و وزیر هم در سفر به استان قول‌هایی داده است.
او اما می‌گوید معلم‌های خرید خدمات، امتیاز دیگری جز حقوق اندک و بیمه نیمی از ماه را ندارند و اغلبشان در ابتدای اجرای طرح تصور می‌کرده‌اند بعد از مدتی قراردادی می شوند، اما هیچ‌وقت این اتفاق نیفتاده است: «ما فکر کردیم معلم هستیم، اما بعد متوجه شدیم جایگاه معلمی و حتی جایگاه یک کارگر را هم نداریم.»
بی‌عدالتی در استخدام
«فریبا ناروئی» ۲۸ ساله هم از ۵ سال پیش با کارشناسی آموزش ابتدایی در این طرح مشغول خدمت شده و در مناطق دورافتاده عشایری زاهدان فعالیت می‌کند. او گلایه‌های مشابهی را مطرح می‌کند که مهم‌ترینشان به بلاتکلیفی، حقوق پایین و بیمه ناقص تامین اجتماعی برمی‌گردد.
ناروئی البته اشاره می‌کند که با رعایت شیوه‌نامه جدید در استان سیستان و بلوچستان امسال حقوق معلم‌های خرید خدمات به حدود ۳ میلیون تومان رسیده و مشکل بیمه هم تا حدودی حل شده، اما به اعتقاد او، هنوز تکلیف آینده این معلم‌ها روشن نیست: «امسال تنها سالی است که شیوه‌نامه را برای ما اجرا کردند. از سال ۹۳ که این طرح شروع شد، ابتدا ۵۰۰-۴۰۰ هزار تومان حقوق می‌گرفتیم که بعدها به یک میلیون تومان و حالا تا ۳ میلیون تومان افزایش یافته.»
او توضیح می‌دهد که معلم‌های طرح خرید خدمات به علت تدریس در مناطق محروم در یک سال گذشته و بعد از شیوع کرونا ناچار به آموزش حضوری بوده‌اند و حتی ماسک و مواد ضدعفونی را با هزینه شخصی خود برای بچه‌ها تامین می‌کرده‌اند، اما در این شرایط تفاوت خاصی میان آنها و دیگران در آزمون‌های استخدامی نیست.
چالش‌های کرونا و معلمان خرید خدمت
طرح «معلمان خرید خدمات آموزشی» آموزش و پروش با هدف جبران کمبود معلم در مناطق محروم از سال ۹۳ در بیش از نیمی از استان‌ها اجرا شد. ۷ سال از اجرای طرح می‌گذرد و جمعیت شاغل در این طرح از ۱۶هزار نفر به حدود ۱۳ هزار نفر کاهش یافته است که با کمترین حقوق و خدمات در حال کار هستند. این در شرایطی است که طبق ارزیابی سازمان برنامه و بودجه، جمعیت بازنشستگان آموزش و پرورش تا سال ۱۴۰۶ حدود ۴۶۳ هزار و ۲۷۲ نفر خواهد بود که از این تعداد حدود ۷۱درصد یعنی حدود ۳۲۸ هزار نفر قبل از سال ۱۴۰۲ بازنشسته می‌شوند که بخشی از نیروهای جایگزین آنها را می‌توان با نیروهای خرید خدمات جبران کرد.
مدیرکل آموزش و پرورش سیستان‌وبلوچستان به عنوان استانی که بیشترین نیروهای این طرح را در اختیار دارد به همشهری توضیح می‌دهد که این طرح از ابتدا قرار نبوده هزینه‌ای برای آموزش و پرورش داشته باشد.
«حمید رخشانی» با بیان این که فعالیت معلم‌ها در طرح خرید خدمات در مصاحبه‌ها و تکمیل مدارک به عنوان امتیازی برای آنها محاسبه می‌شود، می‌افزاید: «به هر حال این معلم‌ها با توجه به سابقه تدریس، آموزش روش‌های تدریس و همچنین فراگیری اصول روانشناسی در طول کار آماده‌تر هستند و در مصاحبه‌های استخدامی شانس بیشتری دارند.»
او با بیان این که بیشترین تعداد از ۴ هزار نیروی خرید خدمت در سیستان وبلوچستان در مناطق مرزی و جنوبی استان مثل چابهار و سراوان فعالیت می‌کنند، تاکید می‌کند که اجرای این طرح موجب کاهش جمعیت بازماندگان از تحصیل، حفظ دانش‌آموزان در کلاس درس و بازگشت به مدرسه شده است.
به گفته رخشانی، اجرای این طرح به ویژه در دوران شیوع کرونا چالش آموزش مجازی را در استان محروم سیستان‌وبلوچستان تا حدودی رفع کرده، زیرا اغلب کلاس‌ها به صورت حضوری برپا می شده است.
یزد، اصفهان، کرمان، خراسان رضوی، شمالی، جنوبی، هرمزگان، لرستان و خوزستان برخی از استان‌هایی هستند که با اجرای طرح خرید خدمات بخشی از کمبود معلم خود را در مناطق محروم و دورافتاده جبران کرده‌اند. حالا معلم‌های جذب شده در این طرح بلاتکلیف مانده‌اند؛ بین یک دو راهی. عشق به تدریس و سوادآموزی در مناطق محروم محل زندگی‌شان و آینده بلاتکلیف شغلی.
جبران کمبود نیروی آموزشی در استان‌های محروم
یزد، اصفهان، کرمان، خراسان رضوی، شمالی، جنوبی، هرمزگان، لرستان و خوزستان برخی از استان‌هایی هستند که با اجرای طرح خرید خدمات بخشی از کمبود معلم خود را در مناطق محروم و دورافتاده جبران کرده‌اند. چندی پیش تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و اعضای کمیسیون اصل ۹۰ از دولت خواستند با هدف افزایش حقوق معلمان خرید خدمات، آنها را تبدیل وضعیت کنند. ۶۶ نفر از نمایندگان مجلس با تهیه «طرحِ الحاق تبصره ۱۱ به ماده ۱۷ قانون تعیین تکلیف استخدامی معلمین حق‌التدریس و آموزشیاران نهضت سوادآموزی» ضمن تاکید بر «منع جذب معلم به صورت خرید خدمات آموزشی» تا زمان تعیین تکلیف ورودی‌های سال‌های تحصیلی ۹۴-۹۳ و ۹۹-۹۸ قید کرده‌اند که آموزش و پرورش باید ظرف ۲ سال پس از تصویب این قانون تکلیف استخدام خرید خدماتی‌ها را پس از گذراندن یک دوره در دانشگاه فرهنگیان (حداکثر ۳ ماهه) و اخذ نمره قبولی در آزمون پایان دوره مشخص کند. با وجود این که این طرح حدود ۳ ماه پیش در صحن علنی مجلس اعلام وصول شد، اما به دلیل ابتلای تعدادی از نمایندگان پیگیر آن به کرونا، تصویب آن به تأخیر افتاده بود.