به گزارش همشهری آنلاین به نقل از نیویورک تایمز در ابتدای سال ۲۰۲۰ هنگامی که شیوع کرونا گسترشی جهانی یافته بود، چندین گروه علمی در کشورهای گوناگون تلاش‌هایشان را برای ساختن واکسنی برای آن آغاز کردند. برخی از این گروه‌ها از شیوه‌های قدیمی و آزموده شده مانند ساختن واکسن از ویروس کشته‌شده یا غیرفعال‌شده استفاده کردند. اما چند شرکت هم خطر کردند و فناوری را به کار گرفتند که قبلا هیچ واکسنی بر اساس آن ساخته نشده بود: ساختن واکسن بر اساس یک مولکول ژنتیکی به نام mRNA.
این خطرکردن نتیجه داد و دو واکسن اولی که کارآزمایی‌های بالینی موفقیت‌شان را نشان دادند: واکسن شرکت آمریکایی فایزر و شرکت آلمانی بیونتک و واکسن شرکت آمر یکایی مدرنا که هر دو از mRNA استفاده می‌کنند. هر دوی این واکسن میزان‌های اثربخشی بسیار بالای در حد ۹۵ درصد را نشان دادند که برای یک واکسن فوق‌العاده است.
این دو واکسن mRNA در ماه‌های بعدی برای ایمن‌سازی ده‌ها میلیون نفر در جهان در حدود ۹۰ کشور جهان به کار رفتند. اما بسیاری از کشورهای دیگر از جمله کشورهایی با شیوع بالای کرونا و تلفات بسیار ناشی از آن از دسترسی به این دو واکسن محروم ماندند. این محرومیت از جمله به این علت بود که این دو واکسن باید در دماهای بسیار پایین نگهداری می‌شدند.
بیشتر بخوانید:
واکسن سوم قدرتمند ضد کرونا در راه است
اکنون واکسن mRNA سومی در استانه ورود به بازار است که ممکن است این مشکل را حل کند. یک شرکت کوچک آلمانی به نام «کیورواک» (CureVac) به زودی نتیجه کارآزمایی بالینی مرحله آخر یا سوم واکسن کرونایش را اعلام می‌کند.
واکسن شرکت کیورواک به گروهی از واکسن‌ها تعلق دارند که بسیاری دانشمندان آن را «موج دوم» واکسن‌های کووید-۱۹ می‌نامند، واکسن‌هایی که در مجموع ممکن است تقاضای بالای فعلی در جهان برای واکسن‌های کرونا را برطرف کنند.
یک شرکت آمریکایی به نام «نوواواکس» نیز که برای ساختن واکسن از پروتئین‌های کروناویروس استفاده کرده است، قرار است در چندن هفته آینده از سازمان غذا و داروی آمریکای در خواست مجوز کند.
در هند شرکت داروسازی «بایولوجیکال ای» (Biological E) در حال آزمایش یک واکسن کرونای دیگر بر اساس پروتئین است که پژوهشگران در ایالت تگزاس آمریکا آن را ساخته‌اند. پژوهشگران در برزیل، مکزیک، تایلند و ویتنام کارآزمایی‌های واکسنی را آغاز کرده‌اند که می‌توان آن را در محیط کشت تخم‌مرغ تولید انبوه کرد.
کارشناسان به خصوص منتظر نتایج آزمایش واکسن شرکت کیورواک هستند. این واکسن mRNA مزیت مهمی نسبت به واکسن‌های مشابه فایزر-بیونتک و مدرنا دارد که باید در در فریزرهای با دمای بسیار پایین نگهداری شوند. واکسن کیورواک را در دمای یخچالی معمولی پایدار است و بنابراین این واکسن قدرتمند mRNA را می‌توان به آسانی به بخش‌های از جهان دچار شیوع شدید کووید-۱۹ فرستاد که امکانات و تجهیزات نگهداری واکسن در دماهای بسیار پایین را ندارند.
ربع قرن تلاش نتیجه داد
واکسن mRNA شرکت کیورواک ثمره ربع قرن پژوهش درباره mRNA است، مولکولی که نقش اصلی در تبدیل اطلاعات ژنتیکی DNA به پروتئین‌ها، مولکول‌های حیاتی که کارکرد سلول‌های ما با آنها انجام می‌شود، دارد.
اینگمار هوئر، زیست‌شناسی و یکی از بنیانگذاران کیورواک در دهه ۱۹۹۰ هنگامی که دانشجوی دانشگاه توبینگن آلمان بود دریافت با تزریق مولکول mRNA حاوی رمز ژنتیکی یک پروتئین به موش‌ها می‌ةوان بدن آنها را وادار به ساخت این پروتئین کرد. اما آنچه مایه شگفتی او شد، این بود که دستگاه ایمنی موش‌ها بر ضد این پروتئین‌ّای جدید آنتی‌بادی یا پادتن هم ساختند. این یافته او را به فکر انداخت از این شیو برای ساختن نوع جدیدی از واکسن‌ها استفاد کند.
در آن هنگام شمار معدودی از دانشمندان استفاده از mRNA برای ساختن واکسن را جدید می‌گرفتند. اما طرفداران آن باور داشتند که این شیوه می‌تواند پزشکی را متحول کند. با استفاده از مولکول mRNA به طور نظری می‌ةوان بر ضد هر ویروسی واکسن ساخت و حتی ممکن است بتوان برای علاج سرطان از واکسن mRNA استفاده کرد. کافی مولکول mRNA ساخت که رمز ژنتیکی یک پروتئین تومور سرطانی را داشته باشد و با تزریق آن به افراد دستگاه ایمنی آنتی‌بادی‌های را می‌سازد که سلول‌های سرطانی حاوی این پروتئین را نابود می:ند.
دکتر هوئر در سال ۲۰۰۱ شرکت کیورواک را بنیاد گذاشت تا این ایده را دنبال کند. او در سال‌های اول کارش از آزمایشگاه‌های دیگر سفارش ساختن مولکول‌های mRNA طراحی‌شده را می‌گرفت. در عین حال دانشمندان این شرکت ایده واکسن mRNA را دنبال می‌کردند. آنها به تدریج دریافتند که چگونه با تغییرات کوچکی در مولکول mRNA در واکسن می‌توانند سلول‌ها را وادار به ساختن بیشتر پروتئین مورد نظر کنند. هر چه mRNA قوی‌تر باشد، دوز کمتری از آن در واکسن مورد نیاز خواهد بود.
آنها همچنین دریافتند که چگونه مولکول شکننده mRNA را درون حباب‌های چربی قرار دهند تا آنها را از تخریب شدن در طول مسیرشان تا وارد شدن به درون سلول‌ها محافظت کند. از همه مهمتر آنها شکلی از mRNA را تولید کردند که در دماهای نسبتا بالا پایداری خود را حفظ می‌کرد. واکسن mRNA کیورواک نیاز به نگهداری در فریزرهای با دمای بسیار پایین ندارد و در دمای یخچالی معمولی قابل‌نگهداری است.
کیورواک و سایر شرکت‌هایی که در زمینه واکسن‌های mRNA کار می‌کردند، در طی سال‌ها به دنبال تکمیل واکسن‌ها خود بودند. نخستین تلاش کیورواک در این زمینه ساختن واکسن هاری بود. واکسن ساخته‌شده بی‌خطر بود، اما پاسخ ایمنی قوی ایجاد نمی‌کرد. این شرکت بعدها شکل جدیدتری از این واکسن را ساخت که در کارآزمایی‌های اولیه بالینی نتایج امیدبخشی داشته است. اما سایر تلاش‌های این شرکت از جمله برای ساختن واکسن mRNA بر ضد سرطان پروستات موفق نبود.
کیورواک در سال ۲۰۱۹ توانست ۳۴ میلیون دلار از «اتحادیه ابداعات برای آمادگی در برابر همه‌گیری» (CEPI)، بنیادی که از پژوهش‌ها در زمینه واکسن حمایت می‌کند به دست آورد تا در زمینه ساختن وا کسن‌های mRNA برای پاندمی‌های آینده تحقیق کند.
بیشتر بخوانید:
فرصتی که پاندمی کرونا ایجاد کرد
هنگامی که پاندمی کرونا شروع شد، شرکت‌های کیورواک، بیونتک و مدرنا که همگی در زمینه واکسن‌های mRNA کار کرده بودند، به سرعت وارد میدان شدند تا واکسنی برای کووید-۱۹ بسازند. اما بیونتک و مدرنا از کیورواک جلو افتاد، تا حدی به این علت که منابع مالی بیشتر به دست آوردند. بیونتک توانست حمایت شرکت فایزر، غول داروسازی آمریکا را به دست آورد و مدرنا که به «موسسه‌های ملی بهداشت» (NIH) همکاری می‌کرد توانست از طریق یک برنامه دولتی برای تسریع تولید واکسن یک میلیارد دلار کسب کند.
کیورواک از این دو شرکت عقب ماند و تنها توانست ۱۵ میلیون دلار حمایت از CEPI به دست آورد. پژوهشگران در این شرکت با همین منابع محدود به طراحی مولکول mRNA که حاوی رمز ژنتیکی پروتئین سطحی شاخک‌مانند یا گل‌میخی ویروس کرونا بود، ادامه داند. آزمایش‌ّ‌ها در همسترها اثربخشی این واکسن را در حفاظت در برابر ویروس ثابت کرد.
بالاخره در ماه ژوئن ۲۰۲۰ دولت آلمان ۳۰۰ میلیون دلار در پروژه واکسن کیورواک سرمایه‌گذاری کرد و بعد سرمایه‌گذاران دیگری هم پیدا شدند. کیورواک، پس از به دست آوردن داده‌های امیدوارکننده در بررسی‌ها اولیه مربوط به بی‌خطر بودن واکسن در ماه دسامبر کارآزمایی مرحله سوم واکسنش را در ۴۰ هزار داوطلب در اروپا و آمریکای لاتین آغاز کرد. این شرکت هنگامی که شمار افراد مبتلا به کووید-۱۹ در میان این داوطلبان به ۵۶ مورد برسد، نخستین بازبینی داده‌ها را انجام خواهد داد. اگر اغلب این مبتلایان در گروه دریافت‌کننده واکسن‌نما (پلاسبو) باشند و شمار بیماران دریافت‌کننده واکسن واقعی پایین باشد، اثربخشی واکسن تایید می‌شود. کیورواک انتظار دارد تا میانه ماه مه (اواخر اردیبهشت) به این نتایج دست یابد.
واکسن کیورواک مانند واکسن‌های فایزر و مدرنا با چالش ظهور گونه‌های جدید کروناویروس روبرو است که ممکن است واکسن بر آنها موثر نباشد. البته آزمایش‌ها در موش‌ها نشان داده‌اند که واکسن کیورواک بر گونه B.1.351 کروناویروس که برای نخستین بار در آفریقای جنوبی کشف شد، موثر باشد.
امیدی برای کشورهای کم‌درآمد
کیورواک با شماری از شرکت‌های بزرگ برای تولید انبوه واکسنش در صورت ثابت شدن اثربخشی آن قرارداد بسته است. همچنین این شرکت مذاکراتی را با اتحادیه اروپا برای فروش اولیه ۲۲۵ میلیون دوز از واکسنش و ۱۸۰ میلیون دوز دیگر در ماه‌های بعدی انجام داده است.
اما میلیاردها نفر در کشورهای با درآمد پایین و متوسط هنوز به واکسن کرونا دست نیافته‌اند و واکسن کیورواک ممکن است تا حدودی بتواند این مشکل را حل کند. واکسن کیورواک بر خلاف واکسن‌های فایزر و مدرنا که نیاز به منجمد شدن در دماهای بسیار پایین دارند، تا سه ماه در دمای یخچالی معمولی ( ۴ درجه سلسیوس) قابل‌نگهداری و می‌توان پیش از استفاده تا ۲۴ ساعت آن را در دمای اتاق باقی گذاشت.
پایداری واکسن در دماهای بالا آن را گزینه مناسبی برای برنامه جهانی کواکس می‌کند که هدفش رساندن واکسن به کشورهای کم‌درآمد و با درامد متوسط است.
کیورواک همچنین در حال طراحی نسل جدیدی از واکسن‌های کرونا برای بازار آمریکا و سایر کشورهای ثروتمند است. قدرتمند بودن mRNA واکسن کیورواک باعث می‌شود دوز اندکی از واکسن کافی باشد و بنابراین بالقوه می‌توان واکسن‌هایی برای گونه‌های متفاوت کروناویروس ساخت و آنها را در یک دوز تزریقی واحد مخلوط کرد.
البته همه این امکانات هنگامی صورت واقعیت به خود می‌گیرد که کیورواک اثربخشی بودن واکسن خود را ثابت کند.