همشهری- سیده زهرا عباسی: آمار بنیاد شهید و امور ایثارگران نشان می‌دهد در طول ۸ سال جنگ ایران و عراق، ۶۴۲۸ زن شهید شده‌اند که از این آمار ۵۰۰ نفر رزمنده بوده و بقیه در بمباران یا موشک‌باران به شهادت رسیده‌اند. با این همه زنان شهید در نامگذاری معابر هم مانند بسیاری از عرصه‌های دیگر کمتر دیده شده‌اند؛ به‌طوری که وقتی خبر نامگذاری ۴۲ معبر کلانشهر مشهد به نام شهدای زن منتشر شد، موجی از خوشحالی و ابراز رضایت در جامعه شکل گرفت. هرچند این، نخستین بار نیست. پیش از این در تهران هم شاهد چنین تصمیم‌گیری از سوی شورای شهر بوده‌ایم و فروردین امسال هم خبر رسید در قزوین ۱۶معبر و ساختمان به نام شهدای زن مزین شده است.
اقدام خوب مشهد
مهدی جمالی‌نژاد، معاون عمران و توسعه امور شهری و روستایی وزیر کشور و رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور در گفت‌وگو با همشهری اعلام می‌کند که دستورالعملی برای نامگذاری معابر به نام شهدای زن وجود ندارد. شورای اسلامی شهر مشهد اما بدون چنین دستورالعملی، هفته پیش در صحن علنی لایحه‌ای را به تصویب رساند که طی آن ۴۲ معبر به نام شهدای زن این استان نامگذاری شود. این استان ۹۷ زن شهید و ۸۱ بانوی جانباز و یک زن آزاده دارد و نامگذاری یکباره ۴۲معبر به نام شهدای زن، اتفاق مثبتی به شمار می‌رود.
مجتبی بهاروند، عضو شورای شهر مشهد در این‌باره به همشهری توضیح می‌دهد:«روال نامگذاری معابر به ۲ صورت است. نهادهایی مثل بنیاد شهید پیشنهاد می‌دهند و این پیشنهاد به‌صورت لایحه به شهرداری و شورا می‌آید و بعد از بررسی تصویب می‌شود. روال دوم هم این است که خود اعضای شورا طرحی را تهیه و با امضای اکثریت در صحن علنی بررسی می‌کنند.» بهاروند نامگذاری ۴۲ معبر به نام شهدای زن مشهد را براساس پیشنهاد بنیاد شهید عنوان می‌کند و می‌افزاید: «شاید قبلا به‌صورت انفرادی معبری به نام شهدای زن نامگذاری شده باشد، اما برای نخستین بار بود که لایحه‌ای برای نامگذاری تعداد زیادی از معابر به تصویب رسید. تقریبا کوچه‌های تعیین‌شده، محل سکونت این بانوان بوده است.» او از طرح دیگر شورای شهر هم خبر می‌دهد که قرار است طی آن کوچه‌هایی به نام فعالان اقتصادی خوشنام که از دنیا رفته‌اند، نامگذاری شود و بانوان هم مشمول این نامگذاری هستند.
تلاش تهران برای ادای دین به ۲۰ شهید زن
در تهران آمار دقیقی از نامگذاری معابر به نام شهدای زن وجود ندارد، اما به‌گفته زهرا نژادبهرام، عضو شورای شهر تهران، این نهاد سعی کرده است تا دِین خود را به ۲۰ زن شهید را استان ادا کند. رئیس کمیته نامگذاری شورای شهر تهران این رویکرد را به‌صورت کلی مربوط به همه شهدا، بدون درنظر گرفتن جنسیت می‌داند و توضیح می‌دهد: «یکی از اتفاقات جدی و مورد توجه شورا در این دوره، نامگذاری معابر به نام شهدا شامل شهدای دوران انقلاب اسلامی، جنگ ایران و عراق، مدافع سلامت، آتش‌نشان، مدافع حرم و... بوده و عملا تهران یکی از رکودداران است و طبیعتا در این میان، نامگذاری معابر به نام شهدای زن در اولویت بوده است.» محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران با بیان اینکه در این دوره بیشترین نامگذاری به نام شهدا انجام شده، می‌افزاید: «آمار دقیقی در دست ندارم، اما می‌توان با اطمینان گفت: هیچ پیشنهادی در این زمینه نداشته‌ایم که به نتیجه نرسد و دنبال نشود. یکی از اعضای ثابت جلسه‌های کمیته نامگذاری، بنیاد شهید و امور ایثارگران است.»
احترام تمام قد قزوین به ۱۶ شهید زن
در قزوین هم مانند تهران و مشهد این رویکرد شروع شده است. آبان سال گذشته بود که مدیرکل امور زنان استانداری قزوین خواستار نامگذاری معابر، باشگاه‌های ورزشی، مراکز درمانی، فرهنگی، آموزشی و هنری، کتابخانه‌ها، خیابان‌ها و کوچه‌ها به نام شهدای زن استان شده بود و بالاخره در فروردین امسال خبر رسید که ۱۳ معبر و ۳ ساختمان اداری با هدف ترویج فرهنگ ایثار و شهادت به نام شهدای زن مزین شده است.
مدیرکل امور زنان و خانواده استانداری قزوین در این‌باره به همشهری می‌گوید: «پیش از این هم یکی، دو معبر به نام شهدای زن نامگذاری شده بود، اما سال ۹۹ بعد از برگزاری کنگره ملی لشگر فرشتگان تاریخ‌ساز این موضوع به‌صورت ویژه در دستور کار قرار گرفت.»
صدیقه ربیعی با بیان اینکه استان قزوین ۱۶ شهید زن و یک شهید زن مدافع سلامت دارد که سال گذشته به شهادت رسید، می‌افزاید: «علاوه بر نامگذاری ۱۶ معبر به نام شهیدان زن، پژوهش‌سرای دانش‌آموزی به نام شهید رقیه رضایی و یک مدرسه در شهرستان البرز به نام شهید مدافع سلامت، مریم شرف‌خواه هم نامگذاری شد. تعدادی کتابخانه و یک مرکز درمانی هم در دستور کار است.» او بی‌توجهی به نامگذاری معابر به نام شهدای زن را تعمدی نمی‌داند و معتقد است؛ به‌صورت ناخودآگاه از این موضوع غفلت شده و سال گذشته برگزاری کنگره شهدای زن توانست تا حدودی این موضوع را به یک مطالبه تبدیل کند. ربیعی توضیح می‌دهد: «وقتی این موضوع را از مدیران پیگیری و مکاتبه می‌کردم خیلی جالب بود که سؤال می‌کردند آیا در قزوین هم شهید زن داریم؟»
مدیرکل امور زنان و خانواده استانداری قزوین برای جبران این غفلت طولانی‌مدت به نگارش کتابی درباره خاطرات شهدای زن قزوین هم اشاره می‌کند که قرار است تا یک‌ماه دیگر منتشر شود. البته این نخستین بار نیست که قزوین به زنان در نامگذاری ها پرداخته است. پیش از این هم روستای «مادران» در منطقه الموت قزوین مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته بود که کوچه‌هایش به نام مادربزرگ‌های روستاست.
کارزار زنان در خوزستان
اتفاق مبارک نامگذاری معابر و اماکن به نام شهدای زن در خراسان‌رضوی ، قزوین ، تهران، آذربایجان غربی و گلستان که پیش‌تر در این فهرست قرار گرفته بودند، بار دیگر این مطالبه زنان خوزستانی را زنده کرده است. زنان خوزستان سال‌هاست این مطالبه را دارند، اما با وجود رتبه اول از نظر تعداد شهدای زن و حضور بسیاری از زنان این خطه در خط مقدم جبهه، هنوز نامی از این قشر بر کوچه و خیابان استان حک نشده است. مسئول گروه جهادی بانوان اهواز در این‌باره به همشهری می‌گوید: «سال ۹۲ یا ۹۳ بود که این مطالبه را با شورای شهر مطرح کردیم و چندین‌بار به شورای شهر و استانداری نامه نوشتیم. حتی چند کنگره درباره زنان شهید برگزار و قرار شد موزه زنان در جنگ راه‌اندازی شود، اما با وجود همه وعده‌ها هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده است.»
به‌گفته پونه پیل‌رام، خوزستان ۳۰۳۷ شهید زن، جانباز و آزاده دارد و در جایگاه اول کشور از نظر آمار و شهدای شاخص زن در عرصه انقلاب، دفاع‌مقدس و مدافعان حرم است. حالا با رسانه‌ای شدن نامگذاری ۴۲ معبر و کار ویژه مشهدی‌ها بار دیگر این مطالبه در دستور کار فعالان زنان خوزستان قرار گرفته است. او توضیح می‌دهد: «زنان خوزستانی در خوزستان که پایتخت دفاع‌مقدس است، همواره حضوری پر رنگ و تأثیرگذار در همه بخش‌های جامعه داشته و دارند. در زمان جنگ تحمیلی هم این قاعده وجود داشته و لازم نیست تکرار کنیم که زنان خوزستان با داشتن ۱۵۷۵ شهید که بالاترین آمار شهدای زن در کشور است، هنوز هیچ سهمی در نام خیابان، میدان یا کوچه ندارند. با اتفاق مثبتی که در مشهد رخ داد تصمیم گرفتیم مجدد از شورای شهر و دولت پیگیری قانونی کنیم و به همین دلیل هم در حال راه‌اندازی یک کارزار و هم جمع‌آوری امضا هستیم.» پیل‌رام معتقد است؛ اتفاقی که در مشهد رخ داد، حرکت بزرگی است و می‌تواند الگویی برای سایر شهرها باشد.
مطالبه‌گری‌های بدون نتیجه
کرمانشاه هم مانند خوزستان هنوز به جرگه این نامگذاری نپیوسته است. با وجود اینکه این استان با داشتن ۹۷۰ شهید زن، رتبه دوم را از نظر تعداد دارد، اما آنطور که غلامرضا امیری، عضو شورای شهر کرمانشاه تأکید می‌کند هنوز نامگذاری به نام شهدای زن در این شهر انجام نشده است.
به‌گفته او، شورا با نامگذاری موافق است، اما این پیشنهاد باید از سوی بنیاد شهید مطرح شود. علاوه بر مردم کرمانشاه، در مازندران هم این مطالبه وجود دارد و استاندار در اواخر سال گذشته به آن اشاره کرده بود، اما در این استان هم هنوز اتفاقی رخ نداده. شبیه این اتفاق در زنجان هم رخ داد و مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران استان چنین درخواستی
را مطرح کرد.
هرچند آمار شهدای جنگ تحمیلی نشان می‌دهد ۶۴۲۸ زن در سال‌های دفاع مقدس شهید شده‌اند، اما مدیرکل فرهنگی و تبلیغات بنیاد شهید و امور ایثارگران اعلام کرده بود که آمار زنان شهید شده در حادثه منا، حمله آمریکا به هواپیمای ایرباس و در نهایت مدافعان سلامت در مجموع به ۱۷ هزار نفر می‌رسد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم همه این زنان از نامگذاری معابر، ساختمان‌ها و مراکز، بسیار اندک و در اغلب شهرهای ایران صفر است.