ولی باید توجه داشت که اگرچه تجربه و ذکاوتی که همگام با گذشت ایام کسب میکنند آنها را از آسیبهای مسیر زندگی حفظ میکند، اما درعوض آسیبهای فیزیکی و صدمات ناشی از محیط اطراف، میتواند سلامت آنها را به خطر اندازد.
اغلب افراد در دوران سالمندی، در حفظ تعادل بدن اندکی با مشکل روبه‌رو میشوند. برای همین هم در آمریکا، بسیاری از آنها به منظور پیشگیری از افتادن و صدمات ناشی از آن، دورههای ویژهای را برای تمرین حفظ تعادل میگذرانند. هرساله در آمریکا، یکسوم سالمندان 65 سال به بالا (حدود 12 میلیون نفر) زمین خوردن را تجربه میکنند؛ این افتادنها علت اصلی مرگهای ناشی ازآسیبها و رایجترین عامل صدمه و بستری شدن سالمندان در بیمارستان است.
بیشتر از 90 درصد از 325 هزار مورد شکستگیهای مفصل ران که هرساله در آمریکا رخ میدهد، براثر به زمین افتادن است و اینگونه شکستگیها میتواند عواقب ناخوشایندی داشته باشد. طبق آمارهای موجود، فقط یکچهارم این بیماران بهطور کامل بهبود مییابند؛ 40درصد از آنها به پرستاری و مراقبت در منزل نیاز دارند و 24 درصد از بیماران مبتلا به شکستگی مفصل ران در گروه سنی بالای 50 سال، پس از یکسال می‌میرند. این حوادث، به شدت کیفیت زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار میدهد؛ ترس از سقوط، به تنهایی میتواند باعث کم شدن فعالیت افراد مسن شود و بنابراین منجر به کمرنگ شدن حضور آنها در فعالیتهای اجتماعی شده و در عینحال زمینه ایجاد افسردگی را فراهم میآورد.
تحقیقات نشان میدهد که افراد با استفاده از تمرین میتوانند همگام با افزایش سن، مهارتهای حفظ تعادل را در خود به خوبی نگهداشته و حتی بعضی از مهارتهای از دست رفته را از طریق ورزش دوباره بازیابند.
مغز، به منظور حفظ تعادل بدن، مجموعه حسهای دریافت شده از 3 مرکز اصلی را بهطور همزمان پردازش میکند؛ این 3 مرکز شامل: چشمها، ساختار دهلیزی مربوط به حس حرکت و جاذبه در گوش داخلی و همچنین سیستم حسهای پیکری است. هنگامی که فرد رو به سالمندی میرود، حفظ تعادل در بدن بهتدریج دچار نقصان می‌شود، یعنی پاها دیگر توانایی درک سریع پستی و بلندیهای زمین را نخواهد داشت؛ از سرعت واکنشهای طبیعی بدن به محرک‌های محیط کاسته می‌شود؛ ماهیچهها قدرت قبل را نخواهند داشت و مغز، اطلاعات حسی را با سرعتی مطلوب دادهپردازی نخواهد کرد.
تعدادی از بیماریهایی که بهطور معمول در این سنین شایع هستند میتوانند مزید بر علت شوند و حفظ تعادل بدن را تحت‌تأثیر قرار دهند؛ برای مثال آب مروارید و یا بیماریهای تخریبی مربوط به شبکیه چشم، میتوانند ساختار بینایی را تضعیف کنند. بیماری دیگر مربوط به سرگیجههاست؛ وضعیتی که براثر اختلال در بخش دهلیزی گوش درونی ایجاد می‌شود؛ این حالت باعث ایجاد حس دوران در فرد پس از تغییر وضعیت می‌شود؛ همانند بلند شدن ناگهانی از رختخواب. بیماریهایی همانند دیابت نیز که انتقال اطلاعات توسط اعصاب را (از مغز و نخاع به اندامها و برعکس) تخریب میکند، در حقیقت تعادل فرد را از طریق دخالت در ارتباط سیستم اعصاب پیکری با مغز دچار مشکل میکند. در این افراد، حس دما، لرزش و درد و همچنین وضعیت بازوها و پاها دچار اختلال می‌شود.
تمرینهای حفظ تعادل معمولا تمرکز بر حفظ قدرت بدنی و انعطافپذیری دارد و در عینحال ساختارهای حسی مرتبط با تعادل بدن را درگیر میسازد. بیشتر افراد زمانی که در یک حالت ثابت قرار میگیرند، تعادل خود را از دست میدهند درحالیکه مهم آن است که نه تنها در حال حرکت، بلکه در حالتهای سکون نیز تعادل خود را حفظ کنند.
تمرینها میتواند ایستا (استاتیک) باشد، همانند ایستادن بر یک پا به مدت 60 ثانیه و همچنین میتواند پویا (دینامیک) باشد همانند خم و راست شدن به جلو بهطوری که فرد تا آنجا که میتواند به جلو خم شود بدون اینکه قدمی بردارد. ایستادن روی یک پا، ممکن است چیزی بیش از تمرینی ساده به نظر نیاید ولی تعداد زیادی از فعالیتهای روزانه فرد بر پایه این حرکت تعادلی است؛ همانند پوشیدن شلوار در حالت ایستاده؛ سوار یا پیاده شدن از ماشین؛ عبور از روی جدول خیابان و یا بالا و پایین رفتن از پله. اگر فردی نتواند به مدت کوتاهی روی یک پا بایستد، بهطور حتم در انجام بسیاری از فعالیتهای روزمره مشکل خواهد داشت.
تمرینهای دیگری نیز برای کمک به پیشرفت و بهبود حفظ تعادل بدن پیشنهاد شده است؛ همانند تمرین راه رفتن روی پاشنه و یا انگشتان پا و همچنین تمرین ساده «بشین و پاشو»؛ البته با توجه به اینکه موقع نشستن، طرز قرارگیری بدن روی صندلی، مناسب و صحیح باشد. به منظور بالاتر بردن میزان مهارت، میتوان جسمی مسطح و سبک همانند کتاب یا مقوا را روی سر قرار داده و سپس این تمرینها را انجام داد. معمولا توصیه عمومی این است که ابتدا باید با تمرینهای ساده شروع کرد و بهتدریج آنها را مشکلتر ساخت. در افراد تازهکار، سطحی که روی آن تمرین تعادل انجام می‌شود باید سفت و وسیع باشد، ولی بهتدریج با افزایش مهارت، روی سطحهای شیبدار، باریک و یا نرم همانند فوم، میتوان تمرینها را انجام داد.
انجمنهای اجتماعی و بهداشتی، به منظور بالا بردن توانایی حفظ تعادل، دورههای ورزشی ویژهای را پیشنهاد میدهند؛ در این راستا ورزشهایی چون تایچی (از فنون شرقی)، یوگا و حتی انجام نرمش‌های ریتمیک روی تختهای باریک یا طناب میتواند مفید باشد. طبق تحقیقات انجام شده، مؤثرترین روشهای تقویت تعادل بدن، مربوط به پرورش عضلات است.
مطالعه دیگری که روی گروهی از سالمندان انجام شده بود نشان داد که در افرادی که یک ساعت در هفته و به مدت 4 ماه به تمرین تایچی میپرداختند، خطر افتادن به میزان 50 درصد کاهش یافته بود و آنها در حفظ تعادل، نسبت به افراد بیتحرک، موفقتر بودند.
تحقیقات نشان داده که برخی از افراد سالمند، اهمیتی را که فعالیتهای بدنی در حفظ سلامت دارند به سختی درک میکنند؛ آنها نمیتوانند باورکنند که چقدر در دوران خانهداری و بزرگ کردن فرزندان، فعال بودهاند و اکنون در دوران سالمندی، آن فعالیتها را از دست داده‌اند.
بنا به آمارهای انستیتوی ملی سالمندی در آمریکا، بین سالهای 2000 تا 2030 میلادی، جمعیت افراد بالای 65 سال 2 برابر خواهد شد؛ یعنی از 35 میلیون به 72 میلیون نفر خواهد رسید و تا سال 2020، هزینه‌های درمان بهعلاوه هزینه‌های غیرمستقیم ناشی از ناتوانی افراد و یا هزینه پرستاری آنها نیز به بیش از 40 میلیارد دلار در سال خواهد رسید. آنچه در این راستا اهمیت دارد این است که حفظ تعادل بدن و رسیدن به وضعیتی مطلوب، نیاز به تعهد دارد؛ یعنی یک فرد تنها با گذراندن چند هفته دوره آموزشی و سپس متوقف کردن آن، نباید انتظار دستیابی به نتایج مطلوب را داشته باشد؛ توصیه می‌شود که تمرینهای حفظ تعادل، بهطور منظم و دستکم 2 یا 3 بار در هفته و در تمام طول زندگی انجام شود؛ بنا به گفته محققان، این تمرینها همانند مراقبت از دندانها باید همیشگی، مستمر و منظم باشد.
توصیه‌هایی برای پیشگیری از زمین خوردن
مرکز ملی کنترل و پیشگیری از صدمات در آمریکا، به منظور پیشگیری از زمینافتادن افراد، نکات ایمنی زیر را توصیه میکند:
- راهپلههای منزل دارای نرده و همچنین چراغهای کافی باشد و در دستشویی، توالت و حمام، دستگیرههایی برای تکیه کردن دستها بگذارید.
- اجسامی که باعث گیر کردن و لغزیدن پا می‌شود را از مسیر حرکت افراد خانواده و همچنین از روی پلهها کنار بزنید.
- قالیچههایی که روی زمین سر میخورند را جمع کرده و یا زیر آنها صفحات ایجاد‌کننده اصطکاک بگذارید.
- وسایلی را که اغلب به آنها نیاز دارید، در قسمت جلوی کابینت بگذارید تا دستهایتان به آسانی به آنها برسد.
- کف حمام و همچنین داخل وان، صفحاتی که دارای اصطکاک کافی هستند بگذارید.
- روشنایی منزلتان به میزان کافی باشد. - کف اتاق و راهروهای منزل، خشک باشد.
- به وسایلی چون جارختی یا جای حوله حمام، تکیه ندهید.
- از دمپایی و کفشهای غیرلیز استفاده کنید.
- بار و وسایل بزرگ حمل نکنید.
- توجه داشته باشید بعضی داروها همانند برخی ضدافسردگیها، ضداضطرابها، داروهای فشارخون و همچنین آنتیهیستامینها میتوانند باعث خوابآلودگی و یا سرگیجه شوند، بنابراین بهتر است در مورد مصرف هرگونه دارو و عوارض جانبی آن با پزشک خود مشورت کنید.
لسآنجلس تایمز-26 می2008