همشهری- حمیده پازوکی: از ثبت جهانی یزد ۴ سال میگذرد و در این سال‌ها حساسیت برای حفظ بافت تاریخی افزایش یافته است. هر آسیب یا تخریبی می‌تواند توجه مردم را به‌خود جلب کند و موجب شود آنها بهبود شرایط را در این شهر تاریخی خواستار شوند.
نگهداری ضایعات در بافت تاریخی یزد یکی از همین مسائلی است که موجب نگرانی شهروندان یزدی شده؛ زیرا به بافت تاریخی آسیب می‌زند. از سوی دیگر تأثیر فرهنگی این موضوع هم قابل توجه است. بیشتر افرادی که جمع‌آوری و تفکیک ضایعات را به‌عنوان شغل خود انتخاب کرده‌اند، مهاجران و به‌ویژه اتباع بیگانه هستند؛ مردمانی که به‌دلیل ارزانی خانه در بافت تاریخی آنجا را به‌عنوان محل کار و زندگی خود انتخاب کرده‌اند.
یزد شهر جالبی است و حتی الگوی حاشیه‌نشینی نیز در آن با دیگر شهرها متفاوت است. حاشیه‌نشینی در بافت تاریخی و مرکز شهر وجود دارد و بیشتر مردم بومی در حاشیه بافت زندگی می‌کنند. درحقیقت مردم بومی به دلایل مختلف ازجمله اندک بودن خدمات شهری در بافت تاریخی، آسان‌نبودن دسترسی به اماکن شهری و هزینه بالای نگهداری خانه‌های قدیمی در آن زندگی نمیکنند و خانه‌هایشان را گاه به اتباع و مهاجران دیگر شهرها اجاره می‌دهند. معمولا حاشیه‌نشین‌ها با آنکه در شهر سکونت دارند، اما نحوه اسکان و معیشت‌شان متمایز از دیگر بخش‌های جامعه است. از سوی دیگر آنها با جامعه شهری هماهنگ نشده‌اند که همین موضوع می‌تواند موجب بروز مسائل فرهنگی و اجتماعی در شهر شود. بروز این مشکلات در مرکز یزد علاوه بر مشکلات اجتماعی به میراث و بافت تاریخی شهر هم آسیب رسانده است.
ضایعاتی‌ها ساماندهی می‌شوند
سید محمود رستگاری، فرماندار یزد موضوع ضایعاتی‌های یزد را به ۲ بخش مهاجران و اتباع مجاز و غیرمجاز تفکیک می‌کند و معتقد است گرچه ضایعاتی‌های مجاز از اتحادیه‌های مربوط پروانه کسب دارند، اما بخش‌های غیرمجاز در حال افزایش هستند. به‌گفته وی، نه فقط اتباع غیرمجاز که اتباع مجاز هم اجازه سکونت در بافت تاریخی را ندارند. البته از اواخر اردیبهشت هم سازمان مشاغل شهری ساماندهی ضایعاتی‌های غیرمجاز را آغاز می‌کند و درصورتی که عده‌ای همراهی نکنند، واحد آنها پلمب می‌شود. با این حال موضوع فقط مجاز یا غیرمجاز بودن اتباعی که ضایعات جمع‌آوری می‌کنند، نیست، بلکه توجه به حفظ بافت تاریخی است.
جزئی‌نگری در حراست از بافت تاریخی
مدیرکل میراث فرهنگی یزد نیز با تأیید این موضوع به همشهری می‌گوید: با اینکه تعداد این افراد زیاد نیست، اما این امر مسائلی را در بافت تاریخی به‌وجود آورده است.مصطفی فاطمی با بیان اینکه توسعه گردشگری موجب حفظ ساختار بافت تاریخی و پویایی آن شده است، می‌افزاید: پیش از شیوع کرونا به‌دلیل افزایش مجموعههای گردشگری و مراکز صنایع‌دستی، وضعیت فرهنگی بافت تاریخی تغییر بسیار خوبی کرده بود، اما با شروع همه‌گیری بعضی از این مراکز تعطیل و خانه‌ها به افراد دیگری اجاره داده شد که بعضی از آنها هم به‌کار ضایعات مشغول هستند.
وی درباره تلاش میراث برای رفع این مشکل می‌گوید: با دادستانی صحبت کرده‌ایم تا محلههای یزد در بافت تاریخی پایش و مراکز دپو و تفکیک ضایعات شناسایی شوند.
هم‌اکنون ۲ محله پایش شده است و برنامه برای ۱۵ محله دیگر هم ادامه دارد. مسئله این است که چون کل بافت تاریخی یزد ثبت ملی شده است حتی یک سازه تیرآهنی هم در آن ثبت ملی محسوب می‌شود و اگر در آن ضایعات نگهداری شود، باید وضعیت آن را تغییر داد.
مدیرکل میراث فرهنگی یزد با بیان اینکه نگهداری از بناهای بافت تاریخی باید با دقت رصد شود، می‌افزاید: حضور ضایعاتی‌ها در بافت ممکن است موجب تخریب بناها شود. البته این موضوع به ثبت جهانی بودن شهر صدمه‌ای وارد نمیکند و ما تلاش می‌کنیم با رفع آن از بافت تاریخی حراست کنیم. نکته اینجاست که بسیاری از موضوعاتی که امروز به آنها می‌پردازیم تا چند سال پیش اهمیتی نداشتند و تغییر نگرش مردم و مسئولان شهر موجب شده است به جزئیات موجود در بافت ثبتی شهر هم توجه کنیم. فاطمی با بیان اینکه امروز مردم به ارزش بافت تاریخی پی برده‌اند، می‌افزاید: دیگر دعواهای قدیمی برای حفظ بناها با مردم و مسئولان شهر وجود ندارد و همه دوست دارند بنای تاریخی‌شان را ثبت و مرمت کنند. برای مردم، بافت تاریخی یک ارزش‌افزوده است و از سوی دیگر آنها به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توانند در بافت تاریخی زندگی کنند. حتی بسیاری از مردم به جای تهیه ملک در ییلاقات استان، خانه‌های تاریخی را تملک و مرمت می‌کنند تا از مهمانانشان در آنجا پذیرایی کنند.
ادامه مشکلات بازار یزد
مشکلات بافت تاریخی فقط حضور ضایعاتی‌ها نیست. بازار یزد هم به‌دلیل حضور مشاغل مختلف و انجام هرروزه فعالیتهای تجاری می‌تواند تهدیدی برای امنیت بافت تاریخی باشد. مدیرکل میراث فرهنگی یزد درباره این موضوع می‌گوید: هم‌اکنون مشغول مرمت بازار مسگرها و زرگرها هستیم، اما مشکل ما بعضی مغازه‌داران هستند که با تراشیدن دیوار تلاش می‌کنند چند سانتی به مساحت مغازه‌های گران‌قیمت خود اضافه کنند؛ کاری که به استحکام بنا صدمه می‌زند و خطرآفرین است. مشکل دیگر ما ایجاد ایمنی برای اطفای احتمالی حریق در بازار است که باید با همکاری بازاریان آن را حل کنیم.
فاطمی ادامه می‌دهد: در عرصه ثبتی شهر یزد ۲۲ هزار پلاک وجود دارد که تاکنون فقط ۹۴۷ بنا مرمت شده است. این تعداد در مقابل آنچه باقیمانده بسیار اندک است. هرچند همین را هم خود مردم انجام داده‌اند و میراث فرهنگی امکانات و بودجهای در اختیار ندارد که بتواند در سال بیشتر از ۲ خانه را مرمت کند. خوشبختانه تفکر مردم تغییر کرده است و در ۳سال گذشته حتی یک درخواست برای خروج از ثبت نداشته‌ایم و مردم برای ثبت بنا با هم رقابت می‌کنند. این موضوع موجب شده است در شهرهای دیگر مانند اردکان، تفت و ابرکوه هم نگرش مردم عوض شود و آنها هم برای ثبت بناها یا حتی شهر خود درخواست دهند.
پایش و بررسی محلات یزد
موضوعات بافت تاریخی فقط مسئله میراث فرهنگی نیست و بخش‌های سیاستگذاری استان هم به آن نگاه ویژه‌ای دارند. معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار یزد درباره موضوع تجمع ضایعات در بافت تاریخی یزد به همشهری می‌گوید: استانداری توجه ویژه‌ای به بافت تاریخی شهر یزد دارد. ۴۸ محله از شهر یزد مشمول طرح بازآفرینی شهری می‌شوند که دفاتر تسهیل‌گری در آنها ایجاد شده است. این دفاتر که نخبگان و کارشناسان در آنها حضور دارند، اطلاعات هر محله را جمع می‌کنند و با شناسایی کمبودها و مشکلات، پروژه‌هایی را به نهادهای اجتماعی و اقتصادی پیشنهاد می‌دهند. یکی از این پروژه‌ها هم موضوع مربوط به اتباع و مشاغلی مانند
جمع‌آوری ضایعات است. محسن صادقیان با بیان اینکه بافت تاریخی یزد فقط در اختیار بخش خصوصی نیست و مساحت زیادی از آن به اوقاف تعلق دارد، می‌گوید: اوقاف توانایی و بودجه توجه به همه این بناها را ندارد و به همین دلیل ممکن است گاه افراد در بعضی از آنها ضایعات دپو کنند. به‌نظر من باید برای این بناها فکری کرد که مثلا با واگذاری به بخش خصوصی، مرمت در آنها صورت گیرد و به جای جمع‌آوری ضایعات کارهای فرهنگی در آنها انجام شود.
وی با بیان این که در شورای راهبردی استان هم کمیته‌هایی برای پیگیری مسائل اجتماعی، اقتصادی و سلامت بافت تاریخی ایجاد شده است، می‌افزاید: با توانمندسازی محلات و افزایش آموزش میتوان به مرحلهای رسید که همه شهروندان از یزدیها گرفته تا اتباع و مهاجران شهرهای دیگر به خوبی در کنار هم زندگی کنند و همه شهروند یزد باشند. به این ترتیب همه با فرهنگ غنی محلههای تاریخی تطبیق پیدا خواهند کرد و این محلهها به مکانی برای زیستن تبدیل خواهند شد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار یزد ادامه می‌دهد: توقع مردم و مسئولان شهر یزد آن بود که پس از ثبت جهانی، توجه به شهر افزایش یابد و اعتبار بیشتری به آن اختصاص یابد. اکنون این مردم هستند که بافت تاریخی را نگه‌داشته‌اند و وزارت میراث فرهنگی و صنایع‌دستی هم باید سهم خود را در توسعه این شهر جهانی داشته باشد.
شهرداری و ساماندهی ضایعاتی‌ها
با این که استانداری مشغول پایش و بررسی بافت تاریخی است. شهرداری هم برای ضایعاتی‌ها برنامه دارد. شهردار یزد موضوع تجمیع ضایعات در خانه‌های بافت تاریخی را مهم ارزیابی می‌کند و به همشهری می‌گوید: براساس بند ۲۰ ماده ۵۵ قانون شهرداریها، مشاغل مزاحم و فعالیت‌هایی که موجب آلودگی زیست‌محیطی، بصری و صوتی می‌شوند باید از شهرها خارج و ساماندهی شوند. به همین دلیل ما در خارج از شهر یزد فضایی را با ۱۵۰ هکتار درنظر گرفته‌ایم تا ضایعاتی‌ها به مرور به آن منتقل شوند و در غرفه‌هایی که در اختیار آنها قرار خواهد گرفت، کار تفکیک ضایعات را انجام دهند. جمال‌الدین عزیزی با اظهار امیدواری از اینکه این زمین هرچه زودتر در اختیار شهرداری قرار گیرد، می‌گوید: خوشبختانه حضور این ضایعاتی‌ها آلودگی بصری خاصی در یزد ایجاد نکرده است و این افراد درون خانه‌ها به فعالیت مشغول هستند، اما این روند باید متوقف شود؛ زیرا به لحاظ فرهنگی می‌تواند در بافت تاریخی مشکل‌آفرین باشد. وی همچنین از نصب دوربینهای تردد در مبادی ورودی بافت تاریخی یزد خبر می‌دهد و می‌گوید: تلاش ما این است که با کاستن از تردد در بافت تاریخی به آسیب رسیدن از آن جلوگیری کنیم. همچنین برای این کار پارکینگ‌هایی را درنظر گرفته‌ایم تا افراد بدون خودرو وارد بافت تاریخی شوند.
با همکاری و توجه نهادهای اجرایی و سیاستگذاری موضوع خروج ضایعاتی‌ها از خانه‌های بافت تاریخی یزد دشوار به‌نظر نمیرسد. هرچند همه وعده‌های داده شده به آینده موکول شده‌اند و تنها جدیت مسئولان است که می‌تواند از افزایش مشکلات اجتماعی در بافت تاریخی یزد پیشگیری کند.
یزد، ۱۸ تیر سال ۱۳۹۶ به‌عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و بیست‌ودومین اثر تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. ۱۹۵ هکتار از بافت تاریخی شهر یزد ثبت جهانی و ۷۵۵ هکتار ثبت ملی شده است. باغ دولت‌آباد، باغ پهلوان پورمهریز، قنات زارچ و قنات حسن‌آباد مشیر و دهنو ازجمله بناهای یزد هستند که به ثبت جهانی رسیده‌اند.