همشهری- یکتا فراهانی: اواخر اردیبهشت بود که وزیر بهداشت وعده داد تا ماه آینده، یعنی تا اواخر خرداد، ۱۴ میلیون نفر در برابر کرونا واکسینه می‌شوند، همه اینها در شرایطی است که از ۲۱ بهمن سال گذشته که واکسیناسیون شروع شد تا امروز، تنها کمی بیش از ۴۵۵ هزار نفر هر دو دوز واکسن را دریافت کرده‌اند. معاون کل وزارت بهداشت اخیرا اعلام کرده، تا ۲ هفته آینده میزان تزریق روزانه واکسن کرونا به ۵۰۰ هزار دوز می‌رسد، اما سوال اینجاست که این میزان واکسیناسیون با کدام واکسن و با چه میزان نیروی انسانی قرار است انجام شود؟
گزارش‌ها حکایت از آماده نبودن مراکز بهداشت در واکسیناسیون گروه سالمندان دارد، در حالی که هنوز جمعیت هدف عمومی یعنی ۵۰ میلیون نفر فاز سوم، در برنامه واکسیناسیون قرار نگرفته‌اند. ساز و کارهای اصلی برای واکسیناسیون عمومی مشخص نیست. تا همین حالا اعلام می‌شود در کشور ۲۴ هزار مرکز بهداشت، ۳ هزار مرکز درمانی، ۱۰۰ سوله مدیریت بحران در پایتخت و ۵۷ ورزشگاه در کشور وجود دارد اما میزان استفاده از ظرفیت این مراکز، نامعلوم است. تا امروز تنها ۴ مرکز واکسیناسیون خودرویی در تهران یعنی در سرخه حصار، بوستان ولایت، باغ پرندگان و ورزشگاه تختی راه‌اندازی شده، قبل از این هم یکی از مدیران شهرداری تهران اعلام کرده بود که ۲۲ سوله ورزشی پایتخت برای انجام واکسیناسیون کرونا در اختیار قرار گرفته شده است. با این همه عملکرد نظام سلامت برای واکسیناسیون سالمندان در یک ماه گذشته نشان می‌دهد، همچنان برنامه‌ریزی دقیقی برای ورود به مرحله واکسیناسیون عمومی وجود ندارد، نه ساز و کار مراکز برای واکسیناسیون مشخص است و نه تعداد نیروی انسانی که باید به کمک بیایند.
تولیدکنندگان داخلی می‌گویند از ماه آینده، واکسن‌هایشان به تولید انبوه می‌رسد، حتی با وجود این اتفاق، باز هم مشکلات دیگری مانند ظرفیت‌های مراکز تزریق وجود دارد تا بتواند به گفته معاون کل وزیر بهداشت، تعداد تزریق روزانه را به ۵۰۰ هزار دوز برساند. همه اینها در شرایطی است که بخش خصوصی که می‌تواند به عنوان بازوی کمکی بخش دولتی، نقش‌آفرینی کند، نادیده گرفته شده است، چه در بخش واردات واکسن و چه استفاده از ظرفیت مراکز درمانی و نیروی انسانی. چند ماه به آغاز واکسیناسیون عمومی مانده و کارشناسان درباره زیرساخت‌های انجام واکسیناسیون اظهارات متفاوتی می‌کنند. گروهی بر حمایت‌های مالی دولت دست گذاشته‌اند و گروهی بر اعتمادسازی افکار عمومی و استفاده از ظرفیت سازمان‌های دیگر. کارشناسان اقتصادی هم معتقدند برای ایجاد زمینه واکسیناسیون عمومی باید با مافیای دارو مقابله کرد. حمایت‌های دولت، سخن مشترک بسیاری از کارشناسان در حوزه تامین زیرساخت‌های واکسیناسیون در ایران است. آنها می‌گویند تنها با کمک قوه مجریه است که می‌توان زودتر جمعیت را در برابر کرونا ایمن کرد.
حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، درباره این موضوع صحبت‌هایی دارد. او به همشهری می‌گوید که کشور سابقه زیادی در تولید انواع واکسن دارد. هم‌اکنون در کنار انستیتو پاستور، مؤسسه رازی و بنیاد برکت و همچنین ۱۳- ۱۴ شرکت دانش‌بنیان دیگر در تلاش برای تولید واکسن هستند، حتی وزارت دفاع هم وارد کار شده و واکسن فخرا تولید کرده است. به اعتقاد او، اینها به‌عنوان زیرساخت‌های واکسیناسیون در کشور به شمار نمی‌رود و همه اینها تنها در کنار پشتیبانی سازمان‌ها و ارگان‌ها به ثمر می‌رسد: «دولت و مجلس باید برای تولید واکسن به همه این شرکت‌ها و سازمان‌ها کمک کنند. این حمایت و پشتیبانی‌ها از مهم‌ترین زیرساخت‌هایی است که برای تولید واکسن و به‌طور کلی واکسیناسیون به آن نیاز است.» به‌گفته او، برای واکسیناسیون عمومی، باید از توان نیروهای بسیج کمک گرفت. بسیج، منظور مجموعه‌ای از تمام ارگان‌ها، سازمان‌های دولتی و خصوصی است؛ چراکه وزارت بهداشت نمی‌تواند به‌تنهایی وارد عمل شود.
زیرساخت اصلی، جلب اعتماد مردم است
در این میان، علی تاجرنیا، معاون سازمان نظام‌پزشکی اما حرف‌های دیگری می‌زند. او معتقد است که نگاه امنیتی و تفکر پلیسی نسبت به ماجرای واکسیناسیون در کشور وجود دارد. این موضوع سبب شده تا به جای از میان برداشتن موانع موجود بر سر راه تزریق واکسن، به مشکلات دامن زده شود و همه اینها در شرایطی است که در حال حاضر در کشور نسبت به ماجرای واکسن و واکسیناسیون حساسیت زیادی وجود دارد: «در کشور ما این دیدگاه وجود دارد که میزان واکسن نسبت به متقاضیان بسیار کم است. حالا در کنار همه اینها خبرهایی هم می‌رسد که نشان می‌دهد در برخی از شهرها، واکسن‌ها خارج از سند ملی واکسیناسیون برای مدیران و... تزریق شده که همین مسئله بی‌اعتمادی مردم را نسبت به این موضوع، بیشتر کرده است.» به اعتقاد تاجرنیا، یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های واکسیناسیون در ایران، اعتمادسازی در میان مردم است: «برخی اتفاقات در جامعه هراس، اضطراب و دلهره زیادی ایجاد می‌کند که منجر به ضعف در عملکرد واکسیناسیون می‌شود.» تاجرنیا به موضوع دیگری اشاره می‌کند. او می‌گوید که در کنار همه اینها، در کشور از تمام ظرفیت‌ها برای واکسیناسیون استفاده نمی‌شود؛ به‌طوری که واکسیناسیون کلانشهری مثل تهران را نمی‌توان تنها از طریق شبکه‌های بهداشت عملی کرد: «بدون ورود بخش خصوصی به ماجرای واکسیناسیون نمی‌توان این کار را به سرانجام رساند. البته درست است که شبکه‌های بهداشت در سطح کشور مزیت بسیار مهمی به شمار می‌روند، اما ظرفیت لازم را برای واکسیناسیون تمام مردم ندارند؛ بنابراین همکاری بخش خصوصی در این زمینه می‌تواند بسیار مؤثر و کمک‌کننده باشد.» براساس اعلام او، تمام کلینیک‌ها، مطب‌ها، مراکز درمانی، بیمارستان‌های خصوصی باید در زمینه واکسیناسیون وارد میدان شوند؛ البته تمام این اقدامات باید با نظارت وزارت بهداشت انجام شود.
رعایت اصل عدالت در سلامت
با این که خیلی‌ها بر ورود بخش خصوصی به ماجرای تامین واکسن و واکسیناسیون تأکید می‌کنند، محمدرضا واعظ‌مهدوی، رئیس انجمن اقتصاد سلامت که مهم‌ترین مسئله را رعایت اصل عدالت در سلامت می‌داند، مخالف ورود بخش خصوصی به ماجرای واردات واکسن یا واکسیناسیون است. واعظ‌مهدوی معتقد است که در کنار همه این موضوعات، مشکل دیگر بر سر راه واکسیناسیون در ایران، وجود مافیای دارو و واردات این کالاست که هم‌اکنون گریبان واکسن کرونا را هم گرفته است: «نفوذ و القای سیاست کاسبان کرونا باعث ضعف در عملکرد واکسیناسیون می‌شود و حتی گاهی مبنای تصمیم‌گیری مسئولان هم قرار می‌گیرد؛ بنابراین مهم‌ترین اقدامی که باید در وزارت بهداشت انجام شود، قطع جریان مافیا بر سر واکسیناسیون کروناست. سیاستگذاری در حوزه واکسن و دارو باید بر پایه مباحث علمی صورت بگیرد، نه براساس مبانی تجاری و القای نیاز و منافع شخصی نادرست.»
براساس اعلام این کارشناس حوزه اقتصاد سلامت، با توجه به بحران‌های غیرقابل کنترلی که در کشورهای دیگر برای مقابله با کرونا وجود دارد، مدیریت و مهار بیماری در کشور ما قابل‌قبول بوده است. با اینکه انتقادهای زیادی به عملکرد دولت در واکسیناسیون می‌شود، اما این کارشناس معتقد است که هم‌اکنون روند واکسیناسیون به‌خوبی در حال پیگیری است. او در توضیح بیشتر در بررسی جوانب دیگر واکسیناسیون در کشور، می‌گوید: «در ایران شبکه بهداشتی و درمانی بسیار گسترده‌ای وجود دارد؛ یعنی ما بیش از ۱۵ هزار خانه بهداشت، بیش از ۵هزار مرکز خدمات جامع روستایی و همچنین حدود ۲۵۰۰ پایگاه سلامت در اختیار داریم؛ بنابراین با استفاده از این ظرفیت‌ها، عملکرد خوبی در زمینه واکسیناسیون حتی در دورافتاده‌ترین بخش‌های روستایی داشته‌ایم.» با همه اینها اما واعظ‌مهدوی، معتقد است که سیستم‌های پیگیری فعال باید کارایی بیشتر و بهتری داشته باشند؛ مثلا سامانه ۴۰۳۰ عملکرد خوبی ندارد و سال گذشته بهتر عمل می‌کرد؛ درحالی‌که می‌تواند در حوزه واکسیناسیون بسیار کمک‌کننده باشد: «نظام سلامت کشور در مجموع معدل خوب و رضایت‌بخشی در مهار بیماری کرونا داشته است؛ البته بهتر از این هم می‌تواند باشد.»
وزارت بهداشت به‌تنهایی نمی‌تواند
حسین قناعتی، رئیس اتاق فکر مجلس شورای اسلامی هم معتقد است که باید قبل از هر چیز، تعریف درستی از واکسیناسیون وجود داشته باشد؛ یعنی باید بدانیم ایمنی که بر اثر تزریق واکسن به‌دست می‌آید، مانع از ابتلای افراد به بیماری کرونا نمی‌شود و تنها میزان مرگ‌ومیر حاصل از این بیماری را کاهش خواهد داد؛ بنابراین باید در مدت زمان کوتاهی حداقل برای ۴۰ تا ۵۰ میلیون نفر واکسیناسیون انجام شود تا اثرگذاری کنترلی به‌طور محسوس ایجاد شود؛ در غیراین صورت، تمام این اقدامات اتلاف سرمایه است؛ البته باید این را هم درنظر داشته باشیم که راه‌حل مقابله با کرونا، محاصره ویروس است.» قناعتی معتقد است که با توجه به تولیدات داخل واکسن، احتمالا بخش زیادی از این روند برای جمعیت کشور، با واکسن تولید داخل انجام می‌شود. رئیس اتاق فکر مجلس می‌گوید، دولت تا زمانی که در زمینه تولید واکسن به‌خودکفایی برسد، باید واردات واکسن هم داشته باشد و اجازه دهد شرکت‌های خصوصی واکسن وارد کشور کنند: «وزارت بهداشت باید به تمام فرایندهای واردات واکسن نظارت داشته باشد و با تولیت این وزارتخانه، هر سازمانی هم برای تزریق واکسن به کارکنانش اجازه داشته باشد واکسن وارد کند. با این اتفاق، باری از دوش وزارت بهداشت برداشته می‌شود؛ یعنی هر ارگان و نهاد و سازمانی، مثل بانک‌ها، سازمان هواپیمایی کشور، وزارت نفت، وزارت دفاع و... باید اجازه واردات واکسن را داشته باشند. اگر وزارت بهداشت خودش توانایی انجام این کار را ندارد، نباید از تلاش دیگران هم جلوگیری کند.»
مراکز تجمیعی، تنها راه نجات
امیرعلی فریدون‌فر، رئیس مرکز بهداشت شرق تهران تأکید می‌کند که یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های واکسیناسیون در کشور، راه‌اندازی مراکز تجمیعی است. او در توضیح بیشتر به همشهری می‌گوید: «این روزها تمام عوامل اجرایی واکسیناسیون در تلاش هستند تا تمهیداتی برای بهتر انجام شدن کار در نظر بگیرند؛ یعنی می‌توان گفت تقریبا با تزریق کامل واکسن به افراد ۸۰ سال به بالا به‌تدریج وارد مراحل بعدی واکسیناسیون خواهیم شد که نیاز به زیرساخت‌های بسیاری قوی دارد.» به‌گفته او، در روزهای اخیر قرار شد مراکز تجمیعی راه‌اندازی شوند و حالا هم شاهد فعالیت این مراکز برای واکسیناسیون هستیم . او می‌گوید: «مراکز تجمیعی مکان‌هایی هستند که در آنها می‌توان به‌راحتی حجم بالایی از افراد را واکسینه کرد؛ مثلا سوله‌ها با توجه به مسطح بودن و همچنین امکان برخورداری از تهویه مناسب، مکان مناسبی برای تجمع به شمار می‌روند.» او تأکید می‌کند که یکی از مهم‌ترین سازوکارها برای تقویت واکسیناسیون در کشور، افزایش مراکز تجمیعی است: «این کار تا حدودی انجام شده و در ۱۰ روز گذشته بیش از ۷ تا ۱۰ مرکز تجمیعی در حوزه سرزمینی دانشگاه شهید بهشتی آماده بهره‌برداری شده است.» به‌گفته او، با تولید انبوه واکسن داخلی، قطعا سرعت واکسیناسیون باید خیلی بالا برود و نیاز به تامین بسیاری از زیرساخت‌ها دارد.