همشهری- عمادالدین قاسمی‌پناه: امسال خاموشی‌های برق زودتر از آنچه تصور می‌شد، سایه تاریک خود را به کشور تحمیل کرد. خاموشی‌ها در حالی از اردیبهشت‌ماه شروع شد که هنوز هوا به اندازه‌ای گرم نشده بود تا مردم وسایل سرمایش واحدهای مسکونی را راه‌اندازی کرده باشند. این موضوع باعث شد که سخنگوی صنعت برق کشور، انگشت اتهام را به سمت صنعت استخراج رمزارز نشانه رود و عنوان کند که مصرف بالای انرژی دستگاه‌های این صنعت، بار زیادی را به شبکه برق کشور تحمیل می‌کند. او بدون اشاره به وضعیت نیروگاه‌های کشور، همچنین از مردم خواست که در مصرف برق ۱۰ درصد صرفه‌جویی کنند تا برقشان قطع نشود. این در حالی است که برخی از متخصصان و فعالان صنعت ماینینگ، با ارائه آمار، ارقام و مستندات، بر این باورند که میزان انرژی مصرفی به وسیله این صنعت بسیار کمتر از آن است که باعث خاموشی‌های اخیر در کشور شود. اگرچه صنعت استخراج رمزارز منتقدانی دارد اما تحقیقات انجام شده توسط ARK Investment Management نشان می‌دهد که اکوسیستم بیت‌کوین کمتر از ۱۰ درصد انرژی مورد نیاز سیستم سنتی بانکی را مصرف می‌کند. همچنین اکوسیستم فناوری که به‌شدت به صنعت برق وابسته است، با خاموشی‌های اخیر، با یک چالش و بحران جدی مواجه می‌شود که خسارات جبران‌ناپذیری را به همراه خواهد داشت. با این حال، ۳ منبع معتبر اعلام کرده‌اند که علت خاموشی‌های اخیر، مدیریت نکردن و نداشتن پیش‌بینی از شرایط امروز است.
سهم جهانی ماینینگ از مصرف انرژی
صنعت استخراج رمزارز با انتقاداتی از سوی فعالان محیط‌زیست، اقتصاددانان و متولیان صنعت برق در سطح جهانی روبه‌روست، به‌طوری که الکس دو وریس، بنیانگذار پلتفرم Digiconomist که به افشای پیامدهای ناخواسته روند دیجیتال شدن در جهان از منظر اقتصادی می‌پردازد، می‌گوید: «هرگز چیزی به ناکارآمدی بیت‌کوین ندیده است.» این در حالی است که عباس آشتیانی، رئیس کمیسیون رمزارز و بلاکچین سازمان نصر کشور در گفت‌وگو با همشهری، با تأکید بر این که صنعت استخراج رمزارز به هیچ عنوان عامل خاموشی‌های اخیر نیست، کل میزان مصرف برق جهان برای حوزه استخراج رمزارز را حدود ۱۳ هزار مگاوات اعلام می‌کند.
آشتیانی بر این باور است که این میزان «در مقایسه با هزینه انرژی مصرف شده نگهداری دیتابیس‌های سیستم پولی، بانکی و مالی دنیا عدد بسیار ناچیزی محسوب می‌شود.»
او همچنین به آمارهای رسمی وزارت صمت به‌عنوان متولی صنعت این حوزه و وزارت نیرو اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «براساس این آمار، ظرفیت قانونی در حوزه استخراج رمزارزها حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ مگاوات است که آن هم در روزهای بحرانی، به‌صورت دستوری این دستگاه‌ها خاموش می‌شود.»
این در حالی است که بخشی از ظرفیت استخراج رمزارز هم به‌صورت غیرشفاف و اصطلاحا زیرزمینی مصرف می‌شود که اعداد متفاوتی برای آن بیان می‌شود و طبعا کسی نمی‌تواند عدد دقیقی برای آن اعلام کند. هرچند آشتیانی این ظرفیت غیرشفاف را براساس آمار وزارت نیرو چیزی حدود ۷۰۰ مگاوات اعلام می‌کند.
مصرف ۲ درصدی انرژی
ظرفیت تولید برق کشور ۸۵ هزار مگاوات است و ظرفیت بهره‌برداری پیک سال گذشته ۵۵ هزار مگاوات بوده است.
رئیس کمیسیون رمزارز و بلاکچین سازمان نصر کشور اما به مصرف انرژی ماینرهای قانونی و غیرقانونی کشور اشاره می‌کند که در مجموع به حدود هزار مگاوات می‌رسد. او این میزان را در مجموع، حداکثر حدود ۲ درصد پیک مصرف کشور می‌داند و تأکید می‌کند که این میزان با فرض تخمین درست از ظرفیت غیرشفاف در این حوزه صدق می‌کند.
هشدارهایی که نادیده گرفته شد
کشور در سال گذشته و در دوران کرونا و البته کاهش نسبی تولید، با خاموشی‌های کمتری روبه‌رو بود. آشتیانی به هشدارهایی اشاره می‌کند که سازمان نصر کشور به وزارت نیرو از ۲ سال پیش در مورد نوع تعرفه‌گذاری در مصوبه هیأت وزیران، به‌صورت میانگین صادراتی، اعلام کرده بود. به‌گفته او «عارضه این نوع تعرفه‌گذاری آن چیزی است که امروز شاهد آن هستیم که با عنوان استخراج غیرشفاف یا زیرزمینی از آن یاد می‌شود.»
به‌گفته او «درواقع چند نرخی شدن تعرفه و سیاستگذاری نادرست باعث فساد و رانت شد و همچنین فرصت رشد و توسعه صنعت زیربنایی تولید برق با کمک یک مصرف‌کننده خوب و خاص از دست رفت.»آشتیانی با اشاره به این موضوع، بر این باور است که «تقریبا بعد از ۱۳ مرداد ۹۸ و تعیین تعرفه انرژی الکتریکی به آن شکل، سرمایه‌گذاری جدید در حوزه تولید دارایی‌های دیجیتال در کشور نزدیک به صفر بوده است و در این آمار تردیدی نیست.»
ماجرا چیست؟
علت خاموشی‌ها، فقط ماینرها و مصرف خانگی نیست، بلکه توقف سرمایه‌گذاری و فرسودگی شبکه تولید و توزیع است.
افشین کلاهی، رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران در این مورد به همشهری می‌گوید: «اگرچه دستگاه‌های ماینینگ از برق استفاده می‌کنند و میزان آن هم اعلام شده، اما نمی‌توانند به‌عنوان عامل خاموشی‌ها مطرح شوند.»
به‌گفته کلاهی، «با وجود این، اگر یک سازوکار منظم برای ساماندهی ماینرها وجود داشت، الان وزارت نیرو می‌دانست که در کدام نقطه کشور این دستگاه‌ها مشغول به‌کار هستند و در روزهای پیک می‌توانست از آنها بخواهد که فعالیت خود را کاهش دهند یا برای مدتی متوقف کنند.»
رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران می‌گوید: «وزارت نیرو اکنون به این علت که آمار دقیقی از ماینرها ندارد، پیش‌بینی و نظارت هم ندارد و بنابراین توانایی مدیریت این شرایط را هم ندارد.»
کلاهی با تأکید بر اینکه مصرف این دستگاه‌ها هم بخشی از مصرف شبکه است و نمی‌تواند عامل قطعی برق باشد، می‌گوید: «ظاهرا ۲ نیروگاه از مدار خارج شده‌اند که عامل خاموشی‌های اخیر است.»
او علت اصلی خاموشی‌های اخیر را عدم‌سرمایه‌گذاری در این حوزه طی سال‌های اخیر و فرسودگی نیروگاه‌ها می‌داند و ادامه می‌دهد: «دستگاه‌های ماینینگ نمی‌توانند تأثیر مستقیم بر عملکرد نیروگاه‌ها بگذارند. ما به‌عنوان مثال با یک کامپیوتر روبه‌رو نیستیم که یک ویروس بتواند آن را از کار بیندازد.» کلاهی با اشاره به اینکه شرایط فعلی از سوی وزارت نیرو قابل پیش‌بینی بود، می‌گوید: «وزارت نیرو باید نسبت به مقررات‌گذاری در این حوزه اقدام می‌کرد.»
رئیس کمیسیون رمزارز و بلاکچین کشور هم بر این موضوع صحه می‌گذارد و اعلام می‌کند که «نیروگاه‌ها نیاز به نقدینگی داشتند تا بتوانند زیرساخت‌های تولید برق کشور را نوسازی و بازسازی کنند. آنها در تعمیرات دوره‌ای خود، هرآنچه در انبارها ازجمله قطعات داشتند مصرف کردند و این خاموشی‌ها کاملا قابل پیش‌بینی بوده است. این سوء‌مدیریت برای تامین نقدینگی و بهسازی زیرساخت‌های تولید برق کشور، عامل اصلی وضعیت فعلی در حوزه تولید و ضعف توزیع انرژی الکتریسیته است.»
آشتیانی همچنین به برنامه‌ریزی نکردن برای کاهش باران و از مدار دور ماندن ظرفیت برقابی کشور، به‌عنوان یکی دیگر از علل این خاموشی‌ها اشاره می‌کند.
مجتبی توانگر، رئیس کمیسیون اقتصاد دیجیتال مجلس هم صنعت استخراج رمزارز کشور را عامل این خاموشی‌ها نمی‌داند. توانگر در توییتی، مجموع برق مصرفی واحدهای مجاز و غیرمجاز را ۶۰۰ مگاوات و در نتیجه سهم یک درصدی مصرف برق را برای استخراج رمزارز اعلام کرد.