محمد بلبلی-خبرنگار
خراسان رضوی با وسعتی حدود ۱۲۸هزار و ۴۲۰ کیلومترمربع معادل ۸/۷ درصد مساحت کل کشور از ۱۹ شهرستان، ۶۲ بخش، ۱۶۳ دهستان و۸هزار و ۸۶۱ آبادی تشکیل شده است. این استان پهناور با ساختار گوناگون و کهن زمین‌شناسی و موقعیت ویژه جغرافیایی بی‌گمان از قدیمی‌ترین بسترهای فعالیت معیشتی، بازرگانی و نظامی بوده است. به دلیل همین موقعیت خاص، معروف‌ترین و طولانی‌ترین راه ارتباطی بین شرق و غرب یعنی جاده ابریشم از طریق خراسان، شرق را به غرب مرتبط می‌کند. کشاورزی خراسان رضوی در دهه‌های گذشته به دلیل عواملی چون برداشت بی‌رویه آب و خشکسالی با مشکل جدی مواجه شده اما در سال‌های اخیر، بخش صنعت استان گسترش قابل توجهی یافته است. هتل‌داری و گردشگری در این استان پیشرفت بسیار خوبی داشته و امکان گسترش بیش از اینها را نیز دارد. همچنین این استان با داشتن مرزهای طولانی با افغانستان و ترکمنستان، پتانسیل نفش‌آفرینی بیشتر در مسیر ترانزیت کالا و خدمات را دارد. خراسان رضوی معادن گوناگون بسیاری از سنگ‌های تزئینی و قیمتی گرفته تا کانی‌های مختلف همچون سنگ آهن، سنگ گچ، آهک، زغال سنگ و... را در خود جای داده است. معادن سنگان خواف به عسلویه شرق شهرت یافته که در صورت تأمین مطمئن و پایدار آب، می‌تواند این استان را متحول کند.
اما یکی از مهم‌ترین معضلات خراسان رضوی جمعیت یک میلیون و ۷۲۰ هزار نفری حاشیه‌نشین آن است که در سکونتگاه‌های غیررسمی و بافت ناکارآمد ساکن هستند.
حالا چند روز بیشتر تا انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم باقی نمانده و بعد از آن، مدیریت کشور به رئیس جمهور جدید می‌رسد. در این گزارش سعی شده تا در گفت و گو با مردم و کارشناسان، نظرات آنها را درباره چالش‌های اصلی استان و مطالبات‌شان از دولت سیزدهم جویا شویم.
قیمت سرسام‌آور مسکن و حاشینه نشینی
یکی از شهروندان در این باره به همشهری گفت: یکی از معضلات بزرگ استان و حتی کل کشور قیمت سرسام‌آور خرید یا اجاره مسکن است، به طوری که خانه‌دار شدن را به یک رویای دور از دست تبدیل کرده است. وی ادامه داد: دولت باید به شکل جدی این مساله را پیگیری کند، افراد صاحبخانه به خانه خود به عنوان یک حقوق بازنشستگی و مستمری نگاه می‌کنند و هرکس به سلیقه خود خانه‌اش را قیمت‌گذاری می‌کند. این شهروند افزود: هیچ قانون مدونی درباره قیمت‌گذاری و اجاره‌بهای مسکن وجود ندارد و این مساله باعث آشفتگی بازار شده است. اگر مساله مسکن حل نشود آمار ازدواج از همین هم که هست پایین‌تر می‌آید و حاشیه‌نشینی در استان به معضلی بزرگتر تبدیل می‌شود که آسیب‌های خاص خود را به دنبال دارد. یکی دیگر از شهروندان ساکن حاشیه مشهد اظهار کرد: وضعیت بد اقتصادی، گرانی مسکن و همچنین نبود اشتغال و رونق در کسب و کارها، ساکنان نقاط مرکزی شهر مشهد را نیز به حاشیه شهر رانده است. وی با اشاره به اینکه در حاشیه شهر امنیت پایین‌تر است، ادامه داد: ناامنی در این مناطق معضل بزرگی برای اهالی و موقعیت خوبی برای خلافکاران به وجود آورده است. ما در این محلات از کمترین امکانات رفاهی، بهداشتی و اجتماعی برخوردار هستیم. شهروندان دیگر هم در مرکز استان عمدتا از وضعیت بیکاری، گرانی، تورم، مشکلات ازدواج، مسکن و حتی واکسن کرونا و... اعلام نارضایتی داشتند.
بحران آب و حاشیه‌نشینی
«محمدصادق معتمدیان» استاندار خراسان رضوی نیز درباره کمبودها، معضلات و انتظارات خراسان رضوی از دولت جدید به همشهری گفت: در استان خراسان رضوی ۹هزار و ۲۰۰ هکتار سکونتگاه غیررسمی به شکل حاشیه‌نشین وجود دارد که جمعیت یک میلیون و ۷۲۰هزار نفری را در خود جای داده است. در حاشیه شهر مشهد نیز یک میلیون و ۳۰۰هزار نفر در ۳هزار و ۹۰۰هکتار سکونتگاه غیررسمی و بافت ناکارآمد ساکن هستند. معتمدیان افزود: میانگین کشوری حاشیه‌نشینی نسبت به خود شهر ۳۰درصد است که در مشهد این رقم به ۴۲درصد می‌رسد. حل این معضل بزرگ احتیاج به توجه ویژه‌ای دارد که امیدواریم دولت جدید در این زمینه استان را یاری کند. وی با اشاره به کمبود منابع آبی به عنوان یکی از دیگر معضلات مهم در سر راه توسعه استان، ادامه داد: خشکسالی ۱۵ سال اخیر و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی ۳۰ شهر استان را با مشکل تامین آب مواجه کرده است. این شهرها با جمعیت یک میلیون و ۴۴۸ هزار و ۷۰ نفر در پیک مصرف۹۶۸.۲ لیتر در ثانیه کمبود آب دارند که از این تعداد وضعیت ۶ شهر از نظر تامین آب، قرمز و ۱۴ شهر نارنجی است. ۱۰ شهر و ۸۴۱ روستا با جمعیت ۶۲۸ هزار و ۵۷۳ نفر نیز با مشکل تامین و کیفیت آب روبرو هستند. استاندار خراسان رضوی افزود: ۲۲۰روستا از ۴۵۰ روستایی که در آنها عملیات آب‌رسانی با تانکر انجام می‌شود دارای بحران آبی بیشتری هستند. این روستاها در شهرستان‌های نیشابور، سبزوار، گناباد، قوچان، تربت‌جام و خواف واقع شده‌اند. با تامین اعتبارات کافی از سوی دولت می‌توان در مدت یک سال، مساله بحران آب در روستاها را به طور کامل رفع کرد.
انتقال آب از خلیج‌فارس
معتمدیان بیان کرد: با همکاری شرکت‌های صنعتی و معدنی ۳۵۰ کیلومتر از خط لوله انتقال آب از خلیج فارس به شرق کشور ایجاد و همه اقدامات زیرساختی آن انجام شده و در مجموع طرح انتقال آب از خلیج فارس به مشهد ۳۵ درصد پیشرفت داشته است. این مقام مسئول با بیان اینکه معادن و صنایع خراسان رضوی برای فعالیت به آب احتیاج دارند و تامین آب مورد نیاز آنها از منابع استان بسیار دشوار است، ادامه داد: یکی از بهترین راه‌ها برای تامین آب صنایع و معادن انتقال آب از خلیج فارس است که دولت با جدیت این امر را پیگیری می‌کند امید است که در دولت آینده نیز این طرح به خوبی پیش رفته و به ثمر برسد. وی افزود: با اجرای عملیات خط دوم که از هرمزگان به کرمان و سپس خراسان جنوبی و خراسان رضوی امتداد می‌یابد، دیگر شاهد مشکل کمبود آب در بخش معدن نخواهیم بود.
معتمدیان با اشاره به ظرفیت‌های کشاورزی استان، گفت: خراسان‌رضوی بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است به طوری که ۷۶درصد از مجموع ۴۲۰ تن تولید سالانه زعفران در کشور به خراسان رضوی اختصاص دارد. بخش عمده این محصول به کشورهای مختلف صادر می‌شود و اگر زمینه فعالیت بخش خصوصی در فرآوری این محصول نیز فراهم شود، ارزآوری خوبی برای کشور خواهد داشت. استاندار خراسان رضوی ادامه داد: همچنین با توجه به اجرای سند سازگاری با شرایط کم‌آبی، کشت گلخانه‌ای در وسعتی معادل ۵۰۰ هکتار توسعه یافت و با توافقاتی که با وزارت جهاد کشاورزی انجام شد تا دو سال آینده هزار هکتار گلخانه دیگر نیز احداث خواهد شد.
معضل خام‌فروشی محصولات معادن
معتمدیان همچنین به ظرفیت معادن استان اشاره و اظهار کرد: در این استان یک هزار و ۱۳۸ معدن فعال وجود دارد که برای ۱۱ هزار نفر اشتغال‌زایی کرده اما آنطور که باید تاکنون از این ظرفیت استفاده نشده است و بیشتر محصولات معادن به صورت خام از کشور صادر می‌شود. این مقام مسئول ادامه داد: معادنی مانند سنگان خواف می‌تواند هم مشکل اشتغال را در این منطقه محروم برطرف کند و هم اقتصاد شهرستان و چه بسا استان را رونق دهد. اتفاقی که هنوز به شکل صحیح رخ نداده است. وی افزود: مشکل اساسی معادن استان خام‌فروشی است. حل این معضل نیاز به ایجاد کارخانه‌های فرآوری محصولات دارد. برای احداث این کاخانه‌ها باید بخش خصوصی ورود کند و دولت زمینه‌ساز مشارکت آنها باشد.
راه‌آهن و راهسازی
استاندار خراسان رضوی با بیان اینکه بیشترین پروژه‌های آزادراهی، بزرگ‌راهی و راه‌آهن کشور در استان خراسان رضوی در حال اجراست، اظهار کرد: طبق آمار اداره کل راه‌آهن شرق، این منطقه در مجموع ۹۵۰ کیلومتر خط آهن شامل ۷۷۶ کیلومتر خط اصلی و ده‌ها کیلومتر خطوط انشعابی و فرعی برای مصارف صنعتی و تجاری دارد که یکی از ظرفیت‌های استان محسوب می‌شود و گسترش آن نیازمند تامین اعتبارات است.
حل معضلات استان با نگاه سیاسی صحیح ممکن است
معاون سابق سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار خراسان رضوی نیز درباره رفع مشکلاتی که باید در دستور کار دولت آینده باشد به همشهری گفت: توسعه از مسیر سیاسی می‌گذرد و بدون توجه به فضای سیاسی حاکم، نمی‌توان کشور را به سمت توسعه برد. سیاست دولت باید به گونه‌ای باشد که فضایی باز برای اظهار نظرها ایجاد شود.
«محمدرحیم نوروزیان» با بیان اینکه تا چنین فضایی وجود نداشته باشد نمی‌توان مشکلات اجتماعی را حل کرد، افزود: مشکلات معیشتی، اشتغال، حقوق شهروندی و... باعث بروز معضلات اجتماعی می‌شوند و در این شرایط جامعه پیشرفت نخواهد کرد. وی ادامه داد: یکی از معضلات بزرگ در استان خراسان‌رضوی و به‌ویژه شهر مشهد، حاشیه‌نشینی است. طی سال‌های گذشته بارها به این معضل پرداخته و کارهایی هم انجام شده، اما کماکان مشکلات اقتصادی، باعث بزرگتر شدن آن شده است.
نوروزیان اظهار کرد: یکی از عوارض حاشیه‌نشینی بروز جرایم است که این آمار در مشهد به بیش از ۶۰درصد می‌رسد و دلیل اصلی آن مسائل اقتصادی و سیاسی است. دولت آینده و همچنین نمایندگان استان باید بر این معضل تمرکز بیشتری داشته باشند. این کارشناس با بیان اینکه محوریت شهر مشهد، وجود بارگاه ملکوتی حضرت امام رضا (ع) است، تصریح کرد: در این شهر فضای گردشگری بسیار خوبی وجود دارد، به طوری که می‌توان گفت هیچ شهری در کشور به اندازه مشهد هتل و امکانات خدماتی گردشگری ندارد. وی ادامه داد: اقتصاد و اشتغال در مشهد مبتنی بر حضور گردشگران است که اکنون با شیوع ویروس کرونا به شدت دچار چالش شده است. همچنین بسیاری از مشاغل در استان و خصوصا شهر مشهد به شکل تعلیق درآمده و اکثر پایگاه‌های خدماتی مثل هتل‌ها و فروشگاه‌ها از رونق افتاده است. بنابراین یکی از مهم‌ترین کارهای دولت آینده باید واکسیناسون سریع در سراسر کشور باشد.