همشهری آنلاین- فاطمه کاظمی:
روستایی که پائولو کوئیلو از آن یاد می‌کند، همان روستای «تاجی‌آباد» یا «تاج‌آباد» است که اهالی آن همه کتابخوان هستند و بزرگترین کتابخانه روستایی کشور با ۶ هزار جلد را راه‌اندازی کرده‌اند. همه معابر این روستا با موافقت اهالی با عناوین شاهکارهای ادبیات ایران و جهان نامگذاری شده است و آن‌ها منتظرند با ثبت جهانی کاروانسرای تاریخی روستایشان بیش از پیش به جهان معرفی شود. پائولو کوئیلو در ایمیلی از سوی سفارت برزیل در ایران به شورای روستای تاج‌آباد اعلام کرده به محض آرام‌شدن اوضاع جهان از شیوع کرونا به تاج‌آباد سفر خواهد کرد تا روستای ادبیات ایران را از نزدیک ببیند.
تاریخ بلند
از آن‌جایی که در کشور اسناد مکتوب زیادی درباره روستاها وجود ندارد، نمی‌توان درباره تاریخچه آن‌ها به صورت قطعی صحبت کرد، اما بر اساس آن‌چه از اسناد ملی موجود
به دست آمده و همچنین سفرنامه‌های موجود، تاج‌آباد بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد و کهنسالان روستا ۶ گورستان در آن معرفی می‌کنند که هر کدام نشان‌دهنده ۵۰ تا ۱۰۰ سال سکونت در آن است.
رئیس شورای اسلامی روستا با بیان اینکه اشیای تاریخی کشف‌شده نشان می‌دهد قدمت روستا بیشتر از ۴۰۰ سال است، می‌گوید: «قلعه‌ای در ۶ کیلومتری روستا و زاغه سفیدشده در کوه‌های آن وجود دارد که به اذعان باستان‌شناسان قدمت روستا را به هزار سال می‌رساند یا برای اشیای تاریخی کشف‌شده در آن بیش از ۳ هزار سال قدمت تعیین کرده‌اند و ۱۵۰ کتیبه در آن کشف شده است.»
«قباد یاری» تاکید می‌کند بارها از طریق میراث فرهنگی پیگیر ثبت ملی این آثار بوده، اما به نتیجه نرسیده است.
۶ هزار جلد کتاب، بدون کتابخانه
با نگاهی به گذشته روستا متوجه می‌شویم سابقه کتابخوانی در آن مربوط به دیروز و امروز نیست، بلکه تاریخ بلندی می‌توان برای آن متصور شد. از سال‌های بسیار دور فردی که کتاب داشت را برای مهمانی‌ها دعوت می‌کردند و شاهنامه، اسکندرنامه و مختارنامه نقل محافل تاج‌آبادی‌ها بوده است.
رئیس شورای روستای تاج‌آباد می‌گوید: «از سال ۸۴ خلا یک کتابخانه را در روستا احساس می‌کردیم. بنابراین تصمیم گرفتیم به اهالی روستا کتاب امانت بدهیم تا در زمان مشخصی مطالعه و آن را در گروه ارائه دهند. بعد از چند ماه کتابخانه روستا با ۱۱۳ جلد کتاب و فضای کوچکی که یکی از اهالی روستا هدیه داد، فعالیت خود را آغاز کرد. از همان زمان به هر ارگان و فردی که فکر می‌کردم می‌تواند به ما کتاب اهدا کند، ایمیل زدم و درخواست کتاب کردم. در طول ۲ سال کتابخانه روستا بارور شد و اهالی هم از آن استقبال کردند.»
وی با بیان اینکه در کتابخانه فعالیت‌های جنبی مانند آموزش بی‌سوادان هم آغاز شده است، می‌افزاید: «از آن‌جایی که روستا مدرسه راهنمایی نداشت، پیگیر ادامه تحصیل افرادی شدیم که تحصیلات ابتدایی داشتند. در گروه اول ۱۷ نفر ادامه تحصیل دادند و راهنمایی را تمام کردند و ۶ نفرشان تا پایان متوسطه پیش رفتند و ۲ نفر از آن‌ها به دانشگاه راه پیدا کردند. یکی از آن‌ها دهیار روستاست که لیسانس دامپزشکی گرفته و در حال حاضر هم گروه جدیدی بالای ۳۵ سال ادامه تحصیل را آغاز کرده‌اند.»
یاری ادامه می‌دهد: «جالب است بدانید کتابخانه روستای تاج‌آباد بیش از ۶ هزار جلد کتاب دارد، اما هنوز ساختمان مناسبی برای آن در نظر گرفته نشده و فضای ۲۰ متری کتابخانه موجود جوابگوی این همه کتاب نیست. به همین دلیل کتاب‌ها در فضاهایی مانند آرایشگاه‌های زنانه و مردانه، مغازه‌ها، قهوه‌خانه‌ها و بانک در دسترس عموم قرار داده شده‌اند.»
اهالی ورزشکار
اوایل در حمام عمومی روستا سرای ورزش راه‌اندازی شد، اما یکی از اهالی که ساکن تهران بود به روستا نقل مکان کرد و در آن باشگاه ورزشی راه انداخت که در ۲ بخش آقایان و بانوان فعال است. یاری می‌گوید: «این گروه در نخستین حضور خود در میادین ملی کاراته توانستند ۲۶ مدال کسب کنند و همین موجب شد امکانات سرای ورزش را هم در اختیار او قرار دهم تا کارشان بهتر پیش برود. حمام عمومی را به کتابخانه تبدیل کردیم و با ۳۰ میلیون تومان کمک مالی فضای حمام را مرمت کردیم، اما این فضا امکانات سرمایشی و گرمایشی ندارد و فقط علمک گاز آن نصب شده.
سال ۹۴ که روستا به عنوان روستای دوستدار کتاب معرفی شد، شورای اداری کتابخانه‌های استان در روستا تشکیل و قرار شد فضای کتابخانه را تجهیز کنند، اما عملا هیچ اتفاقی نیفتاد.»
رنگ و بوی ادبیات در کوچه‌های روستا
افزایش سرانه مطالعه در میان روستاییان و عجین شدن فرهنگ آن‌ها با کتابخوانی موجب شد کوچه و خیابان‌های روستا هم با شاهکارهای ادبیات ایران و جهان نامگذاری شود.
رئیس شورای روستای تاج‌آباد در این‌باره می‌گوید: «از سال ۹۱ به دنبال نامگذاری خاص برای معابر روستا بودیم. یکی از دوستان پیشنهاد داد حالا که فرهنگ روستا با کتاب عجین شده، کوچه و خیابان‌های آن هم رنگ ادبیات به خود بگیرند. ۲۰۰ عنوان استخراج کردیم و مشاوران دهیاری و هیات امنای مسجد با آن‌ها موافقت کردند. سر نامگذاری ورودی روستا نظرسنجی برگزار کردیم و در نهایت ۷۰۰ نفر از اهالی روستا که در نظرسنجی شرکت کرده بودند به بهشت گمشده جان میلتون رای دادند. از آن زمان به سفارتخانه‌های کشورهای مختلف ایمیل می‌زدیم و درخواست می‌کردیم اگر کتاب شاخصی دارند، معرفی کنند تا معابر روستا به آن‌ها مزین شوند. چند کشور مانند اتریش، سوئیس و هلند پاسخ دادند و از آن استقبال کردند. اتریش برایمان کتاب فرستاد که به زبان آلمانی است و اگرچه نمی‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم، اما به عنوان هدیه گرانقدر نگهداری می‌کنیم.»
نامگذاری معابر روستای تاج‌آباد به شاهکارهای ادبیات همین‌قدر هم ساده نبوده و نیست. یاری در این‌باره می‌گوید: «همیشه در سیستم اداری کشور ما کارشناسانی هستند که فقط کارشناس هستند و سمت مدیریتی ندارند. همین کارشناسان موجب شده‌اند کار نامگذاری معابر در نیمه راه متوقف شود. برای مثال ۳۷ عنوان جدید برای معابر روستا پیشنهاد شده، اما کارشناسان اجازه نمی‌دهند و کار روی زمین مانده است. از این موارد جدید ۷ عنوان مربوط به دفاع‌مقدس است که بخشی از تاریخ معاصر کشور ما محسوب می‌شود و اصرار داریم از آن در روستا ردی بماند. سر همین نام‌گذاری‌ها و به دلایل واهی بارها به دادگاه احضار شدم و قضات دادگاه، شرافتمندانه من را تبرئه کردند و اصرار داشتند این کار را ادامه دهم و گفتند حق ندارم پا پس بکشم و همین به من خیلی روحیه داد.»
کاروانسرای تاریخی
تنها ۲ کاروانسرای تاریخی مدور در کشور وجود دارد که یکی از آن‌ها در روستای تاج‌آباد است. این کاروانسرا به شاه عباسی معروف است که در زمان شاه عباس ساخته شده، اما قبل از آن نیز محل استراحت که چاپارخانه نامیده می‌شود، بوده است و زائران عتبات و حج در آن اقامت می‌کرده‌اند. این کاروانسرا در دوره صفویه و همچنین قاجاریه مرمت و سال ۷۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. مسئولان میراث فرهنگی معتقدند پرونده این کاروانسرا را برای جهانی‌شدن به یونسکو ارسال کرده‌اند، اما هنوز مشکلاتی وجود دارد.
یاری می‌گوید: «سال ۸۶ که نقشه روستا و طرح هادی روستا به روز شد حریم کاروانسرا به روز نشد و مجوز یک ساختمان ۲ طبقه در حریم آن داده شد که پرونده همان ساختمان الان در دادگاه است. سال ۹۶ به مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیشنهاد دادم تاج‌آباد عنوان روستای هدف گردشگری به خود بگیرد، اما هیچ اعتنایی به من نشد. پیشنهاد راه‌اندازی بازارچه محلی هم روی زمین ماند. در عوض مدیرکل میراث فرهنگی از من خواست طی ۲ روز رضایت ۵ نفر از اهالی روستا که در کنار کاروانسرا ملک دارند را بگیرم تا در روند ثبت جهانی‌شدن به حریم کاروانسرا اضافه شود و من رضایت ۴ نفر را گرفتم. اما ۳ سال گذشت و مالکان پشیمان شدند. اداره‌کل میراث فرهنگی و اداره راه حتی اجازه ندادند یک تابلو در ورودی روستا برای معرفی کاروانسرا نصب شود.»
علی مالمیر، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان در خصوص قرار گرفتن دو کاروانسرای تاج‌آباد و فرسفج در قالب کاروانسراهای کشور و معرفی به عنوان ثبت جهانی اظهار می‌کند: دو کاروانسرای همدان در حوزه پرونده‌های زنجیره‌ای است که به یونسکو ارسال شده و پیش‌بینی شده ارزیابان یونسکو تیرماه به همدان سفر کنند.
حالا باید دید با این شرایط ارزیابان یونسکو تاج‌آباد برای جهانی‌شدن را خواهند پذیرفت یا این فرصت هم از دست خواهد رفت.